Тютюн ичиуню къалай къояргъа боллукъду?

Бусагъатда тютюн ичиу суу уртлагъанлай болуп къалгъанды. Алай врачла айтханнга кёре, бу аман къылыкъ саулукъну чачып къояды, бир – бирде медицина да болушмазча. Жылла бла ичип тургъан адамгъа, тютюнден къутулуу амал бармыды? Аны юсюнден терапевт Атабийланы Элеонора бла ушакъ этгенбиз.

-Къалай  къояргъа  боллукъду бу эриши къылыкъны? Акъырын-акъырын ичерик сигаретлени санын азайта барыргъамы  неда  ичмей  тохтаргъамы  керекди? 

- Специалистле ичиуню  бир жолгъа тохтатыргъа  керекди, дейдиле. Ичмей тохтаргъа  тап  кезиуле - болум  тюрленнген кезиуледиле, сёз ючюн, солууну  кезиую.

- Кюнлени бир кюнюнде тохтап къалса, не зат сезеди тютюнчю?

-Къаныгъызда  никотин азайса,  къайгъы, жукъусузлукъ, эсни жыялмаулукъ, ачлыкъ да сезиледи. Адам мудах да болады, сабийни сюйген илляуун сыйыргъанлай.

Алагъа  жётелни  да  къошугъуз (солуу  тамакъла тазалана башларыкъдыла), къоркъутурча  къара  боллукъду тюкюрюк да.Ол шартла, тютюнчюлени къоркъутуп, терс жолуна къайтарыргъа  боллукъдула.

- Не этерге  керекди?

-  Жангыдан  тютюннге узалмай, анга тартыныуну азайтыгъыз, ызы бла уа жокъ этигиз. Кеси-кесигизге ийнаныгъыз! Ол кезиуде санларыгъызны къыйнагъыз: жаяу кёп айланыгъыз, эрттен  сайын таза хауада болугъуз, чабыгъыз, сууда кёп жюзюгюз, жууунугъуз. Алай отпусканы кезиуюнде этсегиз, тютюнню тынч къояргъа  боллукъду. Кюч-къарыу  бла  этилген  ишле  саныгъызны  женгиллетирикдиле, болумугъузну да  игилендирликдиле.

 Таза  хауада кёп болугъуз – саныгъызгъа кислород бек  керекди. Сууну, жемиш сууланы, чайны кёп ичигиз – суусун затла чархыгъызда болгъан  уулу  затланы – токсинлени – кетерирге  болушурукъдула.Дагъыда тахта  кёгетлени, жемишлени  кёп ашагъыз, витаминлени да унутмагъыз. Жюрегигиз тартыннган ашдан артха турмагъыз. Хиппирикни кетерир ючюн,   дарманланы ичигиз.

 Тютюн ичиуню алышындырлыкъ затланы – спортну,  музыканы, тепсеуню, табийгъатда    айланыуну эм башха  аллай  затланы  сайлагъыз.

- Бу кюрешни адам жангыз кеси  бардырсамы  игиди огъесе врач бла кенгешип турургъамы керекди?

- Врач  бла  игиди.  Тютюн ичмей тохтасагъыз, чархыгъызда  къаллай тюрлениуле боллукъларын ол ангылатырыкъды. Адам  бир  затха  алгъадан  хазырланнган эсе,  боллукъдан  къоркъурукъ  да  тюйюлдю. Врач да айтыр, не къыйын жётел да  ыйыкъ чакълы бирден  тохтар  деп.

Тютюн ичмей тохтагъаныгъыздан  сора  эки ыйыкъ  озса,  тапсыз  сезим да  кетер.

Алгъа  ашха  тартынырыкъсыз, нек  дегенде никотин басынчакълап тургъан затла тирленирикдиле, андан сора да, тютюнню къойгъан  адам ашарыкъланы  ийислерин иги сезе башларыкъды.  Ашагъаны  жюрекни  къууандырлыкъды.  Тютюнню  къойгъан  тиширыула 2-3 –шер килограммгъа  семиредиле, бир кесек  замандан сора уа, алгъыннгы мардаларына  келедиле.  Алимле  уа  ол  «артыкъ семизлик» арталда  артыкъ семизлик тюйюлдю, тиширыула  тютюн ичмеселе, семирлик да  тюйюл эдиле, дейдиле. Ашха  тартыныу ай  чакълы  бирге  созуллукъду. Ол кезиуню  ичинде  семирмез ючюн,  сууну  кёп  ичерге  кюрешигиз. Жукъусузлукъ   адамны  ай  чакълы  бирге  жарсытырыкъды.

Мыйыда никотин рецепторла,  жангы болумгъа  юйрене, тириликлерин  жылны  ичинде  шошайтырыкъдыла. Тютюнчю   тютюн ичмей бир жылны  тёзсе, ол   бу  керексиз  затдан  сау  болгъаннга  саналады.

- Чырмаулукъ а не зат  этеди?

-Тютюн ичиуню къояма  дерге   кёлленнген эсегиз, сигаретге  узалмагъыз да, аны  бла байламлы болумну женгиллетирге кюрешигиз.  Алай  чырмаулукъ  этген  затла   кетиси бла да бардыла. Биз барыбыз да жашауда   кесибизни  жюрютген стереотипле бир кибикледиле. Сиз  тютюнню бир кибик болумлада ичерге юйреннген эсегиз, бир кесек   заманнга ол болумлагъа   тюшмезге   кюрешигиз. Хар заманда кофе  ичген кезиуде тютюн да тартхан къылыгъыгъыз бар эсе, энди  кофени  ёре  сюелип  неда  ары - бери бара  ичерге   кюрешигиз.  Машинаны сюрюп  бара  тургъанлай, тютюн ичерге юйреннген эсегиз, жамауат  транспортда  бир бёлек кезиуню  жюрюгюз.

 Эсиртиучю  ичги  тютюн  ичерге кёллендириучю  затды. Алайды  да, бир кесекге аны  ичиуню  да  къоюгъуз. Тютюнчюлени  къатларында болмазгъа  кюрешигиз, биреуню ауузундан  чыкъгъан  тютюнню жутмагъыз.Аман къылыгъыгъызны эсигизге  тюшюрлюк затланы – зажигалкаланы,  пепельницаланы, партсигарны кёз кёрмезча  жерге  кетеригиз.

-Не зат  болушурукъду?

- Тютюн ичгенни къойгъанла  узакъ  бармай  эркин  солуп башлайдыла, къыйын  ишлени  да  къыйналмай  тамамлайдыла, санларыны  болумлары  игиленеди.Гипоксин да кетеди (адамны  санында кислородну жетишмегени), бет тюрсюнлери игиленеди. Алай  эсе  да,  саулукъ къайтарылгъаныны къууанчындан эсе, тютюннге  бойсуннгандан къутулуу иги  да  ауур  кёрюнюрюкдю.

- Дарман жокъмуду болушургъа?

- Кертиди, бирле жыйырма жылны  тютюн ичип тургъан эселе, тютюн  ичиуню  кеси  алларына  къояллыкъдыла,  бир-бирле  уа, врачны болушлугъу  болмаса, къояллыкъ  тюйюлдюле. Тютюнчюлени  жетмиш  проценти да, къояргъа сюе  эселе да, медикле болушмасала, алай эталлыкъ  тюйюлдюле.

Юч тюрлю къауум  дарман  барды тютюн ичиуню къойдуртургъа себеплик  этерик.Сёз ючюн, никотинлери  болгъан  чайырла  эм  пластырьле.  Ала аз-аздан адамны саны  юйреннген никотинни   азайтадыла. Пластырьни  уа сегиз - он кюнню ичинде  хайырланыргъа керекди. Ала заранлы болургъа да боллукъдула.  Сёз ючюн, терини кичитирикдиле.  Никотини  болгъан  чайыр  ауузну кичитирикди. Алай  эсе  да, тёзерге керекди алагъа, тютюн ичиу келтирген  зарандан  эсе ала келтирген  хата  иги да  аз болады. Пластырьлени  окъуна  кеси  аллыгъызгъа хайырланмагъыз, врачла  бла кенгешигиз.

Тютюнню къоюуну   дармансыз  жоллары  да  бардыла. Акупунктура, электропунктура бир – бирлеге бек иги болушадыла.

-Тёзалмады  эсе  уа?

-  Хата жокъду!  Экинчи кере  тютюнню  ичмей  къоюу  женгил болады.Ол кезиуде  не  боллугъун  адам  иги  биледи.  Ол  алгъыннгы   сынау  не бла  бошалгъанын  да  биледи– не болушханын, не  зат  чырмаулукъ  этгенин да. Ма  ол билими   болушурукъду жангыдан  тютюн  ичерге  тартынса аны  къояргъа.