Айдаболланы Азнор ким болгъанды?

Онтогъузунчу ёмюрню ахыры, жыйырманчыны уа ал жылларында Малкъарда акъылы, намысы, иши бла да белгили эм сыйлы адамларындан бири Айдаболланы Мимболатны жашы Азнор болгъанды.  Алгъышлада аты айтылгъан. Аны бир-бир айтханларын а, нарт сёзленича, эсде тутхандыла.

Аллай кишилени атларын унутургъа жарарыкъ тюйюлдю. Ол себепден Айдабол улуну юсюнден «Заман» газетде басмалай тургъанбыз. Алгъаракълада уа «Къарачай» газетде да аны юсюнден статья чыкъгъан эди. Аны жазгъан Жанибекланы Шакъманды.

Ол айтханнга кёре, Жанибекланы Баймырзаны уланы Адилгерийни он жашы болгъанды. Мырзабек, Жамболат, Хардар, Мимболат, Иммолат, Махамет (бирси тёрт жашны атлары тохташдырылмагъанды). Алагъа аталарыны чам аты бла Шайлылары дегендиле.

Жамболат Малкъардан Айдаболланы къызларын алады. Аланы бир жашчыкълары болады. Атына Мимболат атайдыла. Нени юсюнден эсе да дауур чыгъып, Жамболат бир адамны ёлтюреди. Сора жашын, къатынын да алып, Малкъаргъа къайынларына къачады. Бир талай замандан Жамболатны да ёлтюредиле. Жашчыгъы Мимболатны да ёлтюрюп къоймасынла деп, аны анасыны тукъумуна – Айдаболлагъа жаздырадыла.

Мимболатны да Азнор деп бир жашы болады. Азнорну уа тёрт уланы: Къазий, Магомет, Мухтар (Татлюка) эм Науруз. Жашларындан бири дюгерли къыз алып, анда жашагъанды. Аны тёрт жашы болгъанды. Аладан бирлери ёлгенде, Къарачайдан Жанибекладан ючеулен болуп баргъан эдиле. Азнор бла Татлюка малкъарлыла тюйюлдюле, къарачайлыладыла, дейди статьяны автору.

 Жанибек улу Шакъман хапарында Татлюкагъа да уллу эс бурады. Революцияны кезиуюнде Грузиягъа ётюп, андан Тюркге кетгенин, урушну кезиуюнде уа халкъла аралы Къызыл Жорда ишлеп, немис концлагерьледен кёп малкъарлыны эркин этгенин да айтады. Австрияны жеринде Маутхаузен концлагерьни музейинде Татлюканы немис офицерлени араларында, миллет кийимлери бла сураты барды, дейди. Бу таулу кимди деп соргъанларында: «Ол а кавказлыланы къоруулаучу мёлеклери», - дегенди.

Бизде эм Айдаболлары тукъумда жюрюген хапаргъа кёре, Азнор чынтты малкъарлыды. Огъары Малкъарда туугъанды. Архивде табылгъан къагъытлагъа кёре Азнорну атасы Мимболат 1842-1846 жыллада орус аскерде къуллукъ этгенди. 1849-1851 жыллада Кавказ линияда къуллукъ этген офицерлени тизмесинде Айдаболланы Мимболат, Абайланы Батырбек бла Мимболат да бардыла.  Алайды да, архив къагъытлада айтылгъанына кёре, Азнорну атасы орус аскерде он жылдан артыкъ къуллукъ этгенди. Кеси да кёп жашамай ёлген болур.

Анга шагъатха дагъыда бир архив къагъытны юсюнден айтайыкъ. Ол 1884 жылда 22 декабрьде Нальчик шахар сюдге жазылгъанды. Анда Азнор былай жазады: «Биз акъылбалыкъ болгъунчу, Абайланы Хажи 300 сомгъа сатхан Къош Тюбю Сабан жерибизни къайтарыгъызны тилейме. Заурбек алыкъа акъылбалыкъ тюйюлдю».

Иеси Мимболат сау къадарда Хажи аны жерин башха адамгъа саталлыкъ болмаз эди. «Къарачай» газетде статьяда айтылгъаныча, Мимболатны бир угъай, эки жашы бла бир къызы болгъанды: Азнор, Заурбек эм Жулдуз. Къыз Къарачайгъа Музарланы Бийасланнга эрге чыкъгъан хапар барды. Жашла уа Къоспартыда ата юйлеринде жашап тургъандыла. Уллу мюлк да жайгъандыла. 1906 жылдагъы къагъытда жазылгъанына кёре, Азнорну бир ыстауат тууары, къойлары, жылкъысы, иги кесек жери да болгъанды. Онтогъузунчу ёмюрню экинчи жарымында къулларын азат этген бийлеге Батталпашинск тийресинде жерле берилгендиле. Азнорну анда 100 десятин жери болгъанды. Аны уа ол Байчораланы Келеметге отракъгъа бергенди.

Онтогъузунчу ёмюрню аягъында узакъ эллеге жолла ишлеп тебирейдиле. Ол санда Огъары Малкъаргъа да. Чирик кёлню тийресинден элге жол тарны кюнлюм бети бла бара эди. Бюгюнлюкде да бир-бир жерледе аны эски ызы сакъланыпды. Таулула не заманда да жол ишлеуде кюнлюм бетни сайлагъандыла.

Алгъа эски жолну кенгертирге деп оноу этилгенди. Айдабол улу аны унамагъанды. «Чегет жаны бла ишлегиз», - деп тохтагъанды. Ол алай нек айтханды? Улоу жюрюрча жол ачылса, элими тыш адамла басарла деп къоркъуп. Чегет жанында уа къаяны тешерге тюше эди да, аны къыйынлыгъын эсге алып, къурулушчула ишни башламазла деп умут этгенди.

Болсада иш жеринден тепген эди. Заказчы, подрядчы да табылады. Жыйырма беш бригада болуп, алты жюзден артыкъ адам жолну къурулушун башлайдыла. Къаяланы чачдырыргъа ушкок от керек болады. Аны алыргъа Малкъар жамауатны старшинасы Айдаболланы Азнор аскер складлагъа къарындашын Заурбекни жибергенини юсюнден къагъыт барды.

Ахыры боллукъду.