Не жаны бла хайырлы гранат

Гранат — кёпле сюйген, бек жаратхан жемишди, алай тюз айтыргъа сюе эсегиз а, ол жемиш угъай, наныкъды. Андан суула, соусла, тюрлю-тюрлю ашарыкъла этедиле. Бюртюклери бла ашланы жасалайдыла.

Алимле не зат айтадыла?

Швейцарияны биоинформатика институтуну специалистлери саулукъгъа гранат аламат зат болгъанын тохташдыргъандыла. Ол сюеклени, шаугютлени кючлюрек этеди, абаданлагъа бютюнда хайырлыды. Нек дегенде, жыл санлары уллудан уллу бола баргъан адамланы ашлары азаядыла, къарыусуз этедиле. Гранатда уа уролитин A деген заты барды - ол аны тыяргъа болушады.

Уролитин адамны санын кюч бла жалчытхан митохондрия клеткалагъа себеплик этеди, аллай жангыларын къураргъа болушады. Дагъыда быллай «бузулгъан» клеткаланы кетереди. Жаш адамда ол кеси аллына болады, алай артда уа организм ол ишни къыйындан къыйын этип тебирейди. Аны хатасындан а къарыусузлукъ болады.

Гранат энтта да не бла игиди?

  Анда фосфор, кальций эм магний бардыла. Ала къан тамырланы кючлюрек этген затладыла, къанны жюрюуюне себеплик этедиле. Ол дагъыда С витаминден байды. Къыш кезиуде бютюнда керекди бизге.

Бирле гранат гемоглобинни кётюреди, дейдиле. Ол тюз тюйюлдю. Железо жаланда аны къабугъунда барды, алай биз а аны ашамайбыз да. Андан сора да, битим продуктлада железо энчи халда сакъланады, адамны санына аны жаланда 5-10 проценти татыйды.

Къан тамырланы жангыртыргъа сюе эсегиз, гранатны бюртюклерин ашагъыз. Аланы жутаргъа да керекмейди, жаланда иги чайнап, тюкюрюп къойса да боллукъду.

Гранатда полифенол деген затла да кёпдюле. Ала ауруула къозгъалырына чек саладыла, клеткаланы жангыртадыла. Аны сууундан эсе кесин ашаса игиди. Нек дегенде, алай клетчатка да хайырланылады. Аны бир пияла (150 грамм) бюртюклеринде 7 грамм клетчатка, 3 грамм белок, С витаминни кюн мардасыны ючден бири, К витаминни андан 36 проценти, фолат деген саулукъгъа хайырлы затны ол мардадан 16 проценти эмда калийни 12 проценти бардыла.

Андан къоркъуу а бармыды?

 Энди бир олтургъанлай сау килограммны ашаргъа керек да болмаз. Гранатда къадар фруктоза барды, аны чексиз хайырланыу ауур этерикди, аш орунну да къыйнарыкъды. Ол жаны бла саулугъу доюн болмагъаннга аны сууун ичерге да керекмейди. Къанны жукъа этген дарманла бла бирге да хайырланыргъа жарамайды. Аны сюе эсегиз, врачха соруп этигиз. Башхалагъа уа бир кюннге 160-300 грамм ашаргъа боллукъду.

Сиз билемисиз?

Жыл сайын 26 октябрьде Азербайджанда, Гёйчай шахарда гранатны байрамын белгилейдиле. Азербайджанча анга «Нар байрамы» дейдиле. Ол кеси да бу татыулу наныкъны жыйгъан кезиуге тюшеди. Анга къадар халкъ къатышады, къонакъла жер-жерледен келедиле. Шахарны ара майданында уллу ярмарка къурайдыла. Анда хар кимни да гранат суу бла сыйлайдыла. Бу татыулу затны юсюнден кёп хапар айтадыла, ол саулукъгъа не жаны бла иги болгъанын да билдиредиле.

Гранат кёп къыраллада ёседи, алай аны битеу сортлары уа жаланда Азербайджанда битедиле.

Сейир шартла

1. «Гранат» деген сёз латин тилден «бюртюклю» деп алай кёчюрюледи. Аны бла бир атлы минералгъа, аскер сауутха да ол бергенди атны. Экинчиси атылып тёгерекге чачылгъаныча, бу наныкъны бюртюклери да алай жайыладыла.
2. Гранатны юсюнден Буруннгулу Египетде да билгендиле. Египетлиле анга «жашауну тереги» деп болгъандыла, бек багъалагъандыла кесин да. Аны бюртюклери жангы жашау берирге боллукъларына ийнанып, аланы фараонланы къабырларына да салыучу эдиле.
3. Гранатны юсюнден Къуранда да айтылады. Бу битим жаннетде да ёседи дейдиле. Мухаммат файгъамбар да аны ашагъыз деучю эди, ол зарлыкъдан бла огъурсузлукъдан сакълайды, деп. Алай Библияда уа гранатны нек эсе да сюймейдиле. Жилян Еваны алма бла угъай, ма аны бла алдагъанды деп.
4. Буруннгулу Грецияда гранат терек эм биринчиден Кипрде чыкъгъанды деп болгъандыла. Аны кесин да Афродита орнатханына ийнанып. Аны себепли сууу сюймеклик дарманнга саналгъанды. Сёз ючюн, бюгюнлюкде да Тюркде кофейнялада аны адамлагъа алай айтып сатадыла.
5. Клеопатра гранатны сууу бла кесини эринлерин бояучу эди деген таурух жюрюйдю. Тюзюн айтханда, ол кертиси бла да иги бояуду, жетген затын къып-къызыл этген.
6. Гранат Гиннесни рекордла китабына тюшгенди. Къытайда энине жарым метр болгъан гранатны ёсдюргендиле. Бюгюнлюкде да ол эм уллу гранатха саналады, ол рекордну энтта бир жерде да озмагъандыла.
7. Гранатда онбеш тюрлю аминокислота барды. Аланы бирлерин башха затла бла алышыр амал жокъду. Витаминлерини санын а айтма да къой. Аны къабугъу къайнатылгъан суу чегилеге болушады.
8. Бир-бир къыраллада гранат бла байламлы тёреле бардыла. Сёз ючюн, Арменияда, жаш къызла ненча сабийлери боллугъун билир ючюн, эрге чыгъарны аллында гранатны хунагъа атып чачадыла. Къытайда уа ол байлыкъны белгисиди, аны себепли тойгъа гранат ишленнген сурат бередиле саугъагъа.