Аманлыкъчы

Манга иш бла агъачла, батмакъла ичинде ажашып тургъан, минг адамдан кёп жашамагъан бир узакъ шахарчыкъгъа барыргъа тюшдю. Мудахлыкъ басхан, кийик жер эди, тёгерекни къар алып, алай а, айтханларына кёре, мында жай да алай аламат болмайды. Шахарчыкъ жаланда эки орамдан къуралып эди, анда жангыз бир эки къатлы юй окъуна жокъ. Мен танг иги да атхынчы келген эдим да, не этерге билмей, тёгерекге айлана булжургъа дедим. Бара тургъанымлай, бир юйню къабагъындан  шаркъ ышанлы, къара шинли, бийик адам чыкъды. Ариу агъачлы, къара мудах кёзлери, къысха сакъалчыгъы. Мени башымда кокардалы фуражканы кёрюп, ол, бёркюн тешип, саламлашды да, жолуна кетди. Бек сейир эди мында, шималда, бу айыу мюйюшде, шаркъ адамын кёрген. Мен аны ызындан болуп, бир кесек бардым да, городовойгъа тюбедим. Андан ол кимди деп сордум.

–  Тутмакъды, сизни бийиклигигиз, Алийланы Мырзакъул. Ол Смыслова деген мещанкада фатарда турады.

–  Не зат ючюн ийгендиле аны бери? 

–  Билмейме аны, бир аманлыкъ-зат этген болур, сизни уллулугъугъуз.

Ол шаркъ адамы мени алай сейирсиндирген эди, аны бетин, кесин тауда ёсген адамча, ёхтем тутууун жаратып, ингирде, къонакъ юйде олтурлугъум келмей, ингирни аны бла ётдюрюрге дедим.

Мырзакъул манга бек жарыкъ тюбеди, мен анга кёп болмай, былтыр, Кавказда болгъанымы, Минги тауну кёргеними, андан ары Аскер-гюржю жол бла баргъанымы айтханымда уа, ол бир къууанчлы кюлдю да, ызы бла кёз жашлары тёгюлдюле. Ушакъ эте келгенибизде, артда ол:

–  Мени хатам болмагъанды ол, ата къарындашым ёлтюрген эди, –  деди манга. –  Атам жашырын жерге элтген эди аны. Къайда букъгъанын биле эдим - таугъа къачханды. Бизни уа, атамы бла мени, тутхандыла. Атам Амурдады, мен а – мында…

–  Нек букъдура эдигиз да ата къарындашыгъызны, ол ёлтюргенин биле тургъанлай?

Алай айтханымда, ол манга къара кёзлерин кётюрюп къарады да, битеу бети бла бирча ышарды.

–  Акцизный (налогчу) аны къызын урлагъан эди да, ата къарындашым аны ючюн анга дерт жетдиргенди. Бизде уа, тукъумда, ол таматады, биз анга тынгыларгъа керекбиз. Алай болмаса, Аллах бизге онг берлик тюйюлдю.

–  Кавказны эсигизде тутамысыз?

–  Тутмай а!  –  деди Мырзакъул къууанчлы.  –  Таула, Минги тауну чыранлары, Нальчик шахарыбыз… Ала тюшюме терк-терк келедиле.

–  Сора юйде анагъыз къалгъан болур?

–  А танымайма. Мен туугъанда, къоншу элде да бир жашчыкъ туугъан эди. Аталарыбыз бизни бир бирге берип къойгъан эдиле, аналарыны къатларында ёсюп, хомух болмасынла деп. Он жылымда алгъанды атам артха, ол заманда анам Нахо ауушуп эди.

–  Андан сора ахлуларыгъыз а къалгъанмыдыла Кавказда?

–  Рухие деп эгечим барды. Эрге барып, бир тау элде жашайды.

Мияланы юсю бла эрий баргъан къар хапула, ыз къоя, сюркелип бара, терезени гитче кёзюнден жел къаты ура эди да, башха жерге кёчдюм.

– Аны эри аллай асыл адамды!  –  деди Мырзакъул къууанчлы, къарангы терезеге къарай. –  Атам анга эгечими берген кюн бюгюнча эсимдеди. Юйде ючеулен эдик – атам, Рухие, мен… Дагъыда Мемет деп жумушчу жаш да, алай ол башха жерде жукълай эди. Къарангы кече эди, булутла энишге тюшюп, жел да, кийик жаныуар кибик, кесин ары-бери ура. Мен, онеки жыл бола эди манга, кийиз юсюнде жамычы жабып, къалкъый жата эдим. Атам от жагъада ат иерни керек жерине къарай кюреше, Рухие уа бишлакъ сыгъа тура эди. Ол заманда Мемет кирди.

– Жюйюсхан,– деди ол. – бир атлы келгенди да, сени кёрюрге сюеди.

– Анга къарт Жабрайылны алыкъа сырасы бошалмагъанды, юйю да гитче болмагъанды деп айтмадынгмы да? Нек жууукъ этмединг юйге?

– Угъай, жюйюсхан, – деди жумушчу, – мен анга бийими сырасы алыкъа бошалмагъанды, юйю да гитче болмагъанды дегенме, алай ол атдан тюшмейди, юйге кирирге да унамайды. Анга кесинг чыгъарыгъынгы тилейди.

Атам, жау чыракъны жандырып, мени юсюмден жамычыны бир жанына атып:

– Мырзакъул, кел, – деди.

Арбазгъа чыкъдыкъ. Сууукъ эди да, къалтырадым. Атам жау чыракъны кётюрдю да, биз босагъа аллында къара атда келген бир жашны кёрдюк. Тёгерекни таула алып,  узакъда чакъанла юргени эшитиле эди.

– Жигит, эндиге дери къарт Жабрайылны юйюнде кимге да табылады жатар жер деп эшитмегенмисе? Нек кирирге сюймейсе юйге? – деп сорду атам.

– Юйде къызынг барды да, андан, жюйюсхан,– деп жууаплады жигит. – Мен эшитгеннге кёре, ол кюнча ариуду, аны кёзлери къарангы кечеча къарадыла, ол суу алыргъа барса, таула андан кёзлерин алалмайдыла, жел да аны жырына тынгылайды, Сухумда тенгиз толкъунла кеслерин къаягъа урадыла дейдиле. Алай а аны ол ариулугъу сени элингде кёплени жюрек ауруулу этгенин да айтадыла… Аны тилей келгенме, тамата. Мен, атдан тюшюп, юйюнге кирсем, сен а, угъай деп, манга къызынгы берирге унамасанг, аны кюч бла алып кетерге тюшерикди манга. Алай этип, чамландырыргъа сюймейме. Бер манга къызынгы, тамата!

Атам бир кесекни тынгылап турду да, ызы бла экибиз да юйге кирдик. Рухие, ишин бошап, от жагъада олтуруп, къолларын жылыта тура эди. Атам, бир сёз да айтмай, аны къолундан тутуп, эшикге чыгъарды.

– Жигит, асыл адамса, - деди ол. -  Ма санга юй бийче!

Ол жаш, Рухиени атха олтуртуп, жамычысы бла жабып, таугъа алып кетген эди. Ма аллай асыл адамды мени киеуюм!  –  деди Мырзакъул.

–  Не бла асылды?  –  деп сордум.

–  Ол эгечими урлап кетерге боллукъ эди, болсада алай этмегенди.

–  Сора сиз эгечигиз аны бла насыплы болгъанмы сунасыз?

–  О, сёзсюз! Аллай адам бла насыпсыз болургъа онг жокъду.

Биз Кавказны юсюнден дагъыда кёп ушакъ этген эдик. Мен андан кетерге тебирегенде уа, бек кеч эди. Мырзакъул бла саламлашып, къонакъ юйге атландым.

Март ай эди, аякъларым къаргъа батыла, башымдан да къар къатыш жауун жауа, кёзлерими жаба, сууукъ жел ура эди. Табийгъат алыкъа къыш бламы турайым, жайгъамы ётейим деп, сайлау эталмагъан кезиу. Жаяу жолла жокъ, бурууланы жанлары – къар тёбеле, орамны ортасында ат ыз бла бардым жансыз шахарчыкъда. Жаланда килисадан аз къонгуроу таууш келе эди. Суугъа жабышып, бу къар тюзде ажашхан шахарчыкъгъа къарап, аны не кетген, не келлик кюню жокъду, къадар, уяларындан айырып, бери, бу мудах, батмакъ жерлеге атханла уа жашау ючюн не къазауат этедиле деп сагъыш этдим.