Урушну, урунууну да жигити

Мен халкъыбызны алгъа «Коммунизмге жол», бюгюнлюкде уа «Заман» ат бла чыкъгъан газетинде уруннганлы къыркъ жылдан артыкъ болады. Ол кезиуню ичинде белгили журналистлени иги кесеги бла ишлегенме. Жарсыугъа, кёплери жашаудан кетгендиле, алай кёплерини сыфатлары, коллективде кеслерин жюрютюулери, ишлеу халлары эсимде къалгъанды. Къудайланы Хасан да аладан бириди.

Ол  газетибизни энчи корреспонденти болуп кёп жылланы ишлегенди. Коллективде намысы жюрюген, халал жюрекли, ким бла да жарашыулу, ишине кёлю бла берилген адам болгъанды. Эриннген дегенни билмегенди, буюрулгъан жумушну терк эм тынгылы тамамлагъынчы тынчаймагъанды. Болушлугъун кимден да аямагъанды.

Ол Кёнделенде туууп ёсгенди. Аны ючюн болур, эл мюлкню юсюнден жазаргъа артыкъда бек сюйгенди. Къабарты-Малкъарда ол бармагъан не малкъар, не орус, не къабарты эл угъай, хазна сабанчы бригада, малчы ферма, не къош болмаз. Алада терк-терк болуп, эллеринден, юйлеринден узакъда - тау жайлыкълада – тургъан малчыланы, тюзледе мирзеу, тахта кёгетле, жемишле ёсдюрюучюлени жетишимлерини, жарсыуларыны юслеринден жазгъанды.

Командировкалагъа жаш журналистлени биргесине аз элтмегенди, аланы интервьюну къалай алыргъа керек болгъанына, адамла бла сёлеширге, кеслерин жюрютюрге юйретгенди. Аны теманы тийишлисича ачыкълай, уруннган адамланы жюреклерине жол таба билиуюне кёпле сукъланнгандыла. Аны юсюнден Аппайланы Музафар кесини эсгериулеринде былай жазгъанды: «Бир жол Хаймаша жайлыкъда уруннган малчыланы ишлерини эм жашауларыны юслеринден газетде энчи бет чыгъарыргъа деп Хасан, редакцияны суратчысы Толгъурланы Камал, ол заманда эл мюлк бёлюмню корреспонденти мен да ары барабыз. Ол кюн а жайлыкъда малчыланы кенгешлери бола эди. Бизге анга къатышыргъа тюшеди. Жыйылыу узакъгъа созулгъаны себепли белгилеген фермаларыбызгъа, къошларыбызгъа айланып, материалла жыяргъа жетишалмайбыз.

Не этейик? Къалай болсун? Ючюбюз да аны юсюнден кенгешебиз. Жыл саны бла таматабыз Хасанны айтханы бла кече жайлыкъда къалыргъа, жетишалмагъан ишибизни экинчи кюн тынгылы тамамлап, редакциягъа алай къайтыргъа оноулашабыз.

- Ара штабны тёгерегинде уруннган малчыланы юслеринден жазар керекли этмейбиз. Сиз угъай демей эсегиз, къыйыр фермалада бла къошлада кюрешгенлени кёргюзтейик бу жол, - дейди Къудай улу. Сора былай къошады: «Алай этер ючюн, ара штабдан иги да узакъда орналгъан Прохладна районну Жук атлы колхозуну Жаппуланы Масхутну къысыр тууарла тургъан къошунда къалырбыз.

Ол кюн жайлыкъгъа келген автолавканы шофёру Мухамед Алчагиров да бизни бла бирге жолгъа тебирейди. Фермалагъа бла къошлагъа къайта, аланы малчыларыны юслеринден материалла жыя барабыз. Хар тохтагъан жерибизде Мухамед сатыуун этеди, малчыланы керекли затларын тапдырып, къууандырады.  «Жайлыкълада, бюгюнча, иги caтыу бир заманда да этмегенме. Къалай огъурлу адамласыз сиз» - деп, бизни да махтайды.

Кече къаллыкъ жерибизге ингир къарангы бет ала жетебиз. Къошну адамлары бизге бек жарыкъ тюбейдиле. Терк окъуна аш-суу къайгъыгъа киришедиле. Кёп да турмай уллу табакъ бла столгъа тылпыу эте тургъан эт,  айран, гыржын да салынадыла…».

Къудай улу урушха къатышханын да кеч билгенме. Не сейири, ол аны юсюнден айтыргъа артыкъ бек сюймегенди. «Къолларында сауут туталгъанла барысы да къатышхандыла къыралыбызны немисли фашистледен къорууларгъа. Мен да аладан бири эдим, - деп къойгъанды.

Алай башхаладан эшитгенибизге кёре, ол  аскерге аты битеу дуниягьа айтылгъан поэтибиз Къулийланы Къайсын бла бир кюнде чакъырылгъанды. Алгъа тюшген да бир бёлюмге этгендиле. Алай кёп турмай бир бирлеринден айырылыргъа тюшгенди алагъа - Кьайсынны парашют десантчыланы бёлюмюне жибередиле, Хасанны уа полковой школгъа.

Школну бошагъандан сора кёнделенчи жаш ротаны политругуну орунбасары болады. Ол биринчи кере урушха Финляндияны чегинде киргенди. Къудай улу къуллукъ этген ротаны аскерчилери душманланы алгъа барыргъа итиниулерин жети кере тохтатадыла. Ол къанлы сермешде эки жанындан да уллу къоранчла боладыла.

Уруш жыллада анга аллай къазауатлагъа кёп тюберге тюшгенди. Алай бир кере да къоркъакълыкъ этмегенди - нёгерлерине жигитликни юлгюсюн кёргюзтгенди. Анга аны аскер саугъалары да шагъатдыла. Ол Къызыл Жулдузну, Ата журт урушну экинчи даражалы орденлери, «За оборону Советского Заполярья», «За победу над Германией» майдалла эм башха саугъала бла саугъаланнганды. Мамыр жашаугъа уа капитан чын бла 1946 жылны экинчи жарымында къайтханды.

Тюзлюкню сюйген, не къыйын болумгъа тюшсе да, адамлыкъ даражасын тас этмеген таулу жаш киши жеринде да эсленмей къалмагъанды. Аны Къыргъызстанны Кант районуну «Къызыл партизан» колхозуну председателине саладыла. Къыралны душманына саналып сюргюнде тургъан халкъны келечисине аллай къуллукъну ышаныу ол заманда бек тамашагъа саналгъанды.

Хасан ол ышаныулукъгъа кертичи болур ючюн, кече-кюн демей ишлегенди. Борчун тынгылы толтуруу бла бирге кёчгюнчюлюкде апчыгъан таулулагъа къолундан келгенича болушханлай, не жаны бла да эс тапдырыргъа кюрешгенлей тургъанды. Кёпле аны ол игилигин бюгюн да унутмайдыла.

Халкъыбыз туугъан жерине, сюйген тауларына къайтхандан сора Къудайланы Хасан радиода малкъар тилде бериулени бардыргъанды. Андан а миллетибизни жангыз газетинде ишлерге кёчгенди. Айтханыбызча, анда пенсиягъа чыкъгъынчы, энчи корреспондентни къуллугъун айыпсыз толтуруп тургъанды.