Курсантла гитлерчилеге Къара тенгизге жолну жапхандыла Кавказ ючюн къазауатны 79-жыллыгъына

РФ-ни ФСБ-сыны КъМР-де Чекчи управлениясыны мекямларындан биринде быллай жазыуу бла мермер таш тагъылыпды: «Уллу Ата журт урушну жылларында мекямда Урюпинск жаяу аскер училищени штабы орналгъанды».

Бу тарых эсгертмени юсюнден сорууубузгъа  ведомствону пресс-службасындан былай билдиргендиле. Взводланы командирлерин хазырлагъан аскер училище 1940 жылда Волгоград областьны Урюпинск шахарында ачылгъан эди. Уллу Ата журт уруш башланнгандан сора 1941 жылда сентябрьде аны Нальчикге кёчюредиле. Мында командирлени къысхартылгъан программагъа кёре хазырлагъандыла: эки жылны орунуна алты айгъа. 

1942 жылда урушну эм къанлы кезиуюнде Шимал Кавказда аскер училищеле жабылып, аланы окъуучулары уа фронтха ашырылгъандыла. Жаяу аскерлени училищесинден курсант полк къуралады. Аны къауумунда 2500 аскерчи бар эди. Аланы Краснодар крайгъа ашырадыла – биринчиден, Армавирге ызы бла  уа   Гулькевичи шахаргъа.

1942 жылда июльда курсант полк Шимал-Кавказ фронтну башчысы маршал Буденныйни буйругъу бла Къобан сууда къоруулау ызгъа турадыла. Анга «Кубан тобукъ» деп атагъандыла. Кесини узунлугъу да 80 километрге жетгенди. Урюпинскечилеге артха тургъан совет аскерлеге жол къураргъа, аны бла бирге уа душманланы Кобан суудан ётдюрмезге борчла салыннгандыла. 

Училищени аслам къаууму – курсантланы эки батальону – Кропоткин шахарны, Къобан сууда темир  жол  эм башха кёпюрлени душмандан сакъларгъа керек эдиле. Къауумгъа башчылыкъны майор Илья Титов этгенди.

Курсантла биринчи сермешни 3 августда бардыргъандыла. Алагъа СС-ни  «Викинг» аскерлерини 5-чи моторизованный дивизиясына къажау сюелирге тюшгенди. Душманны уа алгъа барыуун  50 танк, 30 бомбардировщик  жалчытхандыла.

Къанлы сермеш узун 9 сагъатны баргъанды. Кесигиз да ангылайсыз, СС-ни аскерлерини бла курсантланы кючлери тенг болмагъандыла. Душман кёпюрден ётеди деген къоркъуу чыкъгъанда, командирле аны чачдырыргъа буйрукъ бередиле. 12-чи аскерни командующийи генерал-майор Гречкону сёзлерин толтурадыла курсантла.

Шимал-Кавказ фронтну командованиясына билдириуде аны юсюнден былай жазылыпды: «12 сагъат 5 минутда душманны алчы бёлюмлери Кропоткинни шимал-кюн чыгъыш жанына жетгендиле. 16 танкдан къауум шахарны къыйырында къоруулау ызны чачаргъа умут этгендиле. Алагъа къажау атышыу бардырылып, муратлары юзюлгенди. Чачдырылгъан танкла бардыла… Атака жангыдан башланнганды, бир ненча танк къоруулау ыздан ётгендиле. Маслозаводну тийресине жетип, Къобан суудан  ётерге кюрешгендиле, ол кезиуге кёпюр чачдырылып эди…»

Алай бла гитлерчилени муратлары толмайды. Туапсеге жан атхан немисли аскер къауумла биригалмай къаладыла.

Бу операцияны хайырындан совет аскерлени Къобанны сол жанына ётерге онглары болады. Ала Шимал Кавказны бла Туапсени арасында «Волчьи ворота» ауушда орналып, гитлерчилеге Къара тенгизге жолну жапхандыла.

 Къобан сууда кёпюрлени атдыргъандан сора уа Урюпинск училищени курсантлары черекни онг жанында къаладыла – биргелерине уа немислилени бронетанковый дивизиясы! «…къанлы атышыуладан сора Урюпинск училищени 2-чи эм 3-чю батальонлары Къобанны сол жанына ёталмагъандыла. Сермеш бошалгъанды. Батальонларыны болумлары тинтиледи»,-деп айтылады аскерни командованиясына билдириуде.

Белгили болгъаныча, гитлерчилеге къажау урушда 640 курсант жоюлгъанды. Аскерчилени кёплери батырлыкълары ючюн къырал саугъалагъа тийишли болгъандыла. 

Ол кюнледе уа «Совинформбюро» быллай билдириу этгенди: «Кропоткин шахарны тийресинде совет аскер къауумла, душманнга къажау туруп, 9 гитлерчи танкны, 29 машинаны, 17 миномётну эмда 700 душман аскерчини жокъ этгендиле…»

Кропоткинни тийресинде сермешде жигитликлери ючюн 12-чи Аскерге командованияны атындан ыразылыкъ айтылгъанды,  Урюпинск училищени курсантлары уа   буйрукъланы толтурууда кишиликни, батырлыкъны юлгюсюн кёргюзтгенлери энчи белгиленнгенди.

 1942 жылда сентябрьде Урюпинск училище Пермь шахаргъа кёчюрюледи, ол 1945 жылда жабылгъанды. Тылгъа кетип, окъууну андан ары бардырыргъа деген буйрукъ келгенде, училищеге жаланда эки къауум къайтханларын айтырчады:  200 аскерчи бла офицер. Ол а фронтха кетген жашланы жаланда 10 проценти тенглиди.

 Урюпинск училище кёп санда командирлени хазырлагъанды, аны выпускниклери Ата журт урушну битеу фронтларында сермешгендиле душман бла, Польшаны, Венгрияны эркин этиу къазауатлада болгъандыла. 

- Курсантланы жигитликлери    унутулмайды, эсде тутуу замандан кючлюдю.  Чекчиле Хорламны келтирген жигитлеге баш урадыла, хурмет этедиле. Аланы аскерчи тёрелерине кертичи бола, туугъан журтубузну къоркъуусузлугъун сакълау борчларын бет жарыкълы  толтурабыз,-дегендиле бизге Чекчи управлениядан.

Басмагъа Тикаланы Фатима хазырлагъанды.
Поделиться: