Энейни жолоучулугъу

Бурунгу заманда греклиле кюйдюрген Троя шахардан къачхан, Рим патчахланы эм биринчилеринден бири Энейни къадары бек сейирди. Айтхылыкъ назмучу Вергилий Энейни Италияда жолоучулугъун кесини «Энеида» деген поэмасында кёргюзтгенди. Эней, аны жашы Юл (Асканий) эм башха троянчыла, тенгизде къайыкъда жюзе кетип,   бир жагъада чыгъып тохтагъандыла. Ол жерге римлиле артда Троя деп атагъан эдиле. Сунмай тургъанлай жерни тюбюнден кезлеуле чыгъып башлайдыла. Эней анга асыры къаууаннгандан, къурманлыкъ этеди. Аш-суу жарашдырыргъа башлагъанда, адырлары болмагъанларын  ангылайдыла. Будай къалачларын ала отха кёмюп биширгендиле. Алай ол азыкълары кёпге жетмегенди. Сора Юл, ойнап: «Энди хант къангаларыбызны да ашамасакъ, мадар къалмагъанды» - дегенди. Аны айтханын эшитмегенча этип къойгъандыла.  Ол кезиуде Эней туруп, эки къолун да кёкге тутуп, айтханды:

 - Мени эсимдеди Тейриден келген ауазны айтханы. Ачлыкъ сизни белгисиз жагъагъа чыгъарыр. Анда сиз хант къангаларыгъызны да ашарсыз. Сизни къыйынлыкъ жолоучулугъугъуз аны бла бошалыр. Айтылгъан керти болду.

Ызы бла жангы къурманлыкъгъа хазырланыу башланды. Ол кезиуде кесерге деп тутхан тонгузлары ычхынып, къачды. Эней аны ызындан болду. Тонгуз иги кесек баргъандан сора арып, тёбеге жатханды. Алайда аны тутуп, Тейриге къурманлыкъгъа кесгендиле.

Бир ауукъ замандан Энейни кемелери Латин патчахны жерине жетедиле. Аны къаласыны къатында Аполлоннга жораланнган эски лавр сюеле эди. Ол аны тапсызгъа санап, билгичлени чакъыртады. Сора аладан бири айтады: «Бир къыралдан башхасына ётюп, аллына чыкъгъанны кесине бойсундуруп айланнган батырны эм аны аскерин кёре. Бу жерде ол патчах боллукъду», - дейди.

Энейни келечилери къолларында оливка бутакъчыкълары бла къаланы къатына жууукълашханларында патчах алагъа жарыкъ тюбегени андан болгъанды. Латин Эней бла байламлыкъ жюрютюрге сюйгенин билдиреди эм троячылагъа къыралыны жартысын саугъагъа береди. Андан сора Эней аны къызы Лавинияны къатыннга алады. Аны Турн деген къыралны патчахы эшитеди. Латин къызын анга берирге унамай, башхагъа тийишли кёргени ючюн ол троянчылагъа уруш ачады.

Ол заманда Эней кесине болушлукъ излеп, Рим шахар къураллыкъ жерде жашагъан акъылман Эвандаргъа келип, аны бла оноулашады.

 - Турн къыралда, - дейди ол, - этрускланы шахары Цереденден кюйсюзлюгю ючюн къысталгъан Мецензий патчах жашайды. Урушха хазырлана туруп алайчыгъын эсингде тут. Андан уллу хата чыгъаргъа боллукъду.

Этрускла да троянчылагъа къошулуп, Турнагъа уруш бла киредиле. Ол урушда Эней Мезенцийни ёлтюреди, аскерин да ууатады. Латинаны бла Лацийни жерлерин бирикдирип, къадарларын ёмюрге байламлы этеди.

Таурухда айтылгъанына кёре, Энейни жашы Юл Лавийни шахарын жаратмайды. Сора айырылып.  Кюнчыгъышда тёппелеге кёчюп, Альба-Лонгу деген жангы шахарны ишлейди. Аны туудукълары патчахны къызы Рея Сильвия Ромул бла Рем деген эгизлени тапхынчы, бир ненча ёмюрню анда башчылыкъ этгендиле. Артда Римден «Юлиев» деген деген тукъум Юлдан жайылгъанлагъа саналадыла. Гай Юлий Цезарь, Римни биринчи императору Август да ол тукъумдандыла.

  Жюз жылланы ичинде ол таурухха ийнаныу, кёз къарам да тюрлене келгенди. XVII-XVIII ёмюрлени ахырында ол затлагъа илму кёзден къарап башлагъандыла. Сёз ючюн италиячы алимледен бири Энейни юсюнден хапарны толусунлай ётюрюкге санагъанды: «Болмагъан затны туудуруп, римлиле тарыхха къошулургъа  кюрешедиле», -деп жазгъанды ол.

Алай археологла тапхан белгилеге, бурун заманладан къалгъан затлагъа кёре, Эней Италияны халкъларына римлиле Грецияны ууучлагъынчы да белгили болгъаны тохташдырылгъанды. Бек алгъа Энейни суратлары болгъан къошунла, артда уа бет тюрсюнюн кёргюзтген сын ташчыкъла да табылгъандыла. Аллай суратла этрускланы къабырларында да чыгъадыла. Ол бизни эрагъа дери бешинчи ёмюрде болгъанды. Андан сора да аланы шахарларында VI ёмюрде ишленнген статуэткасы табылгъанды. Сын ташда уа кюе тургъан Троядан Эней атасын кётюрюп чыгъарып келгенлей ишлегендиле. Аны юсюнден римли таурухланы биринде да айтылады. 

  Баргъаны боллукъду.