Жашауунда огъурлу ыз къойгъанды

Журналист жолла бизни кёп жерлеге жетдиредиле, кёп адамла бла тюбешдиредиле. Аланы бирлерин унутаса, башхалары уа эсден кетмей, жюрегингде бир огъурлу ыз къоядыла. Мени да тёрт жыл мындан алгъа  къадар аллай тиширыу бла тюбешдирген эди. Ол Акъ-Суу элде жашагъанды. Анга ол заманда токъсан жыл толгъан эди.

Баля. Анга жууукълары, къоншулары да алай айтхандыла. Узун жашау жолунда ол  къыйынлыкъ, къууанч да сынагъанды.  «Базманнга салсам, иги кезиуле асламыракъ тартырыкъ болурла»,- деген эди  ышарып. «Намыс болмагъан жерде насып жокъду», деген халкъ сёз аны жашау жоругъу болгъанды. Ма аллай бир жылында да  сен анга баш иесини, къайынларыны атларын бир да айтдырмаз эдинг.

Созайланы Хасымны къызы Бакъыят Огъары Холамда туугъанды. Ючжыллыгъында анасындан ёксюз къалгъанды. «Къыйынлыкъ жангыз келмейди» деп, къалай тюз айтхандыла буруннгулула. Къызны жети жылы толгъанда, атасы да ауушады.Аны атасыны эгечи ёсдюреди. Уллу Ата журт уруш башланнганда уа къарындашы аскерге кетеди. Кёп да бармай а саулай халкъгъа бушуу сынаргъа тюшеди, аны зор бла къум жерлеге кёчюредиле.

Баля атасыны къарындашындан туугъан жашны юч сабийи, юйдегиси бла да Къыргъыз ССР-ге тюшеди. Анда Фрунзе атлы колхозда алгъа опиум ёсдюрюп, ызы бла арба бла 6удай ташып тургъанды. Келини юч сабийге къарай эди, алыкъа сюеклери иги къатмагъан оналтыжыллыкъ къызчыгъ а аланы багъаргъа керек эди.

-Орта Азиягъа келтирип, поездден тюшюргенлеринде, бизни алыргъа келген эдиле. Аланы араларында бир эриши, тизгинсиз къарт оруслу киши бар эди. Келиним: «Бу ушагъыусуз бла бармайыкъ , башхасын сакълайыкъ»,- дейди. Мен а анга: «Билемисе, ма  ол кёпню кёргеннге, кёпню билгеннге ушайды, ол бизни ажашдырмаз»,- дейме. Биз аны ызындан тебирегенлей, дагъыда тёрт-беш юйюр да бизге къошуладыла. Ол бизни бир фермагъа келтиреди. Анда малла  жокъ эдиле, мындан  баргъан кёчгюнчю юйюрле уа ичинде жабыула тагъып, бёлюм-бёлюм эте тура эдиле. Биз да аллай бир  мюйюш сайлайыкъ деп тургъанлай, председательни бизге жаны ауругъан болур, бир оруслу къатынны юйюне элтип, бир отоуну бизге береди,-деп эсгергенди ол узакъ эмда къайгъылы  заманланы Баля.

Алай бла жашап башлайдыла. Къызны окъууу болгъанын кёрюп, председатель аны звено башчыгъа салады. Тиширыула опиум ёсдюредиле, будай жыйып, кюфге ташыйдыла. «Мен арбаны тюбюнде къалгъан бюртюкчюклени жыйып, тартып, сабийлеге худур биширип, ашатып тургъанма»,-дейди огъурлу ынна. Атасыны къарындашы урушдан къайтхандан сора уа, ол да ишлеп, юйюрге тынчыракъ болады. Жыйырма жылы толгъанда Баляны эрге бердиле - урушдан къайтхан Ёлмезланы Чапайгъа. «Атамы къарындашындан туугъан жаш мени юй-кюн этер ючюн уллу къыйын салгъан эди. Бек алгъа ол башха элден кеси жашагъан жерге кёчюрген эди бизни. Биргебизге уа къайын атам, къайын къызым да келген эдиле. Юч юйюр болуп татлы жашагъанбыз, бир бирден айырылыргъа сюймей»,-деген эди тиширыу.

Къайын къызы, эртте берген антына кертичи бола, Балягъа сабийледен къайсын сюйсенг да ал да, ёсдюр, деген эди. Ол а унамады. Сабийле­ни аналарындан, аталарындан айыраллыкъ тюйюлме деп. Болсада къадар башха тюрлю оноу этди.  Бир жол Баля Къара-Суугъа къайын къызын жокълай барады. Иги да олтуруп, тансыгъын да алып, кетерге тебирегенинде, Фатимат къой бутну хуржуннга салыргъа хазыр этеди. Гитче жашы Ахматха уа ол заманда тёрт жыл энди толлукъ эди. Баля чыгъайым дегенде, эт да, жашчыкъ да жокъ. Излеселе, тапсанг къойма. Автобус сакълап турмаз, барайым, жаш а элден къайры кетерикди, келир деп, Баля чыгъады. Машинагъа минсе, Ахматчыкъ къой бутну да къучакълап, олтуруп тура эди. Не кюрешген эселе да, аны автобусдан тюшюралмадыла.

Уллу къара кёзчюклеринден жилямукълары агъа, кирпиклерин терк-терк къагъа: «Мен сени бла барама», - деп, жиляу-сыйыт этип башлады. Ма алай бла къалды Баля бла. Ол ишге барса, жаш да биргесине тебиреп къала эди. Юйде да къатындан кетмей эди. Жаш аскерге кетгенде уа, эки жылны ичинде тёрт кере барып жокълагъанды аны. Юйдегили болур заман жетгенде уа, хар ким да сукъланырча той этгенди.

-Келиним бу юйге жыйырма эки жылында келген эди. Бюгюнлюкде отуз беш жыл болду. Аллай бир заманны ичинде бизни арабызда бир бирни ангыламаулукъ, гурушхалыкъ чыкъгъанды деп билмейме. Ахмат да жюрегими бир кюнде да къыйнамагъанды,-деп ыразылыкъ бла айтханды ынна. Ахматны - бир жашы, эки къызы. Барысы да юйдегилиле. Беш туудугъу. Ала  Баляны тёгерегин алып олтурсала, ыннагъа андан уллу насып жокъ эди.

Эски суратлагъа, ишлеген заманында берилген саугъалагъа къарап, ол кёп затны эсине тюшюргенди: уруш жыллада, киши жеринде да эр кишиледен артха къалмай чалгъы чалгъаны, дырын жыйгъаны, сабан сюргени, жауун жаугъан кюнде уа фронтха къол къапла, чындайла, ёрге жанла эшип жибергени... Аны бийик даражалы саугъалары, грамоталары да кёп эдиле, аладан «За доблестный труд» майдалын артыкъда бек багъалагъанды. Ахшы ишлегени ючюн Москвагъа ВДНХ-гъа баргъанын да бир заманда да унутмагъанды.