Ташыуул

Бичен этерге  чыгъаргъа хазырланып  тургъанлай, таякъ жауунла башланып,  бир тохтамай,  эки - юч кюнню баргъанлай турдула. Таматала жауун кырдыкны аудуруруна бек ашыгъадыла. Болсада жолла къургъакъсыгъынчы сакъларгъа тюшдю. Андан сора, машинагъа хар затны жюклеп, таулагъа атландыкъ.  Уллу жолдан онг жанына бурулуп, адам къолу бла ишлеген кибик, бийик тик къаяны этегинде, дорбуннга ушагъан  чунгурну къатында тохтадыкъ. Аны  баш жанында  кёнделен дагъыда  башха къая къошулады. Къаяны ал жаны кенг жерди, къыйыры уа - чынгыл. Арлакъда шауданчыкъны шорхулдагъан тауушу эшитиледи. Таматала бизни,  чалгъы жыйын жунчумазча,  тап  жерге келтиргенлерине сейир этдик.  Къошну къураргъа эки-юч адам къалдыла. Къалгъанла уа, чалгъыланы да инбашларына салып, бир бирини ызындан биченликни башына чыкъдыла. 

Биринчи кюн къыйырда биченликни чалып башладыкъ.  Аллында баргъанла къалгъанла шырхыгъа киргинчи сакъладыла да, андан сора барыбыз да чалгъыланы бирча алып тебиредик. Жаш къауум бу жолгъа дери да чалгъы тарта тургъанды, алай жыйын бла биринчи кере болгъаныбызгъа  сынамлы  таматаланы жеталмагъанбыз. Ала дурудан чыгъып бизни жаныбыз бла ётгенде, биз жаланда  дуруну ортасында бара эдик. Таматала, аны эслеп, бираз сабыр болдула. Ол  бизни  бек къууандырды эм эс жыяргъа болушду. Барындан да бег  а къалгъанладан артха къалмай чалгъаныбыз кёллендирди. 

Ашхам болургъа жыйын башчы биринчи кюн кёп чалыргъа жарамагъанын айтды. Аны эшитгенлей, арыгъаныбызны да унутуп, кесибизни кёкге чыкъгъан сундукъ. Къошха келгенлей бет-къол жуууп, ашагъан да этмей, суусап ичип, олтургъан жерибизде къалкъып башладыкъ. Кече узуну чалгъыда арыгъан,талгъан  къолларыбыз  титирегенлей турдула.   

«Жашла, къобугъуз»,- деген къаты ауаз барыбызны да бирден уятды. Алыкъа кече бла эрттенлик айырылмагъан  заман эди. «Дунияны башында жукъудан татлы жокъду",-деген сёзлени магъанасын толусунлай бюгюн ангыладыкъ. Жаш къауумдан  къалгъанла, барысы да хазыр болуп тура эдиле. Терк окъуна ауузланып, аш-суу да алып, биченлик таба тебиредик. Къалын туман ичинде барабыз.Чыкъ жылтырагъан бираз жарыкъ береди ансы, ай да жокъду, кюн да алыкъа чыкъмагъанды. Тёгерекни шошлукъ бийлегенди. Узакъдан чалгъы орулгъан тауушдан башха жукъ эшитилмейди.  Къарангыда сёлеширге жарамагъан кибик, бир адам бир сёз айтмайды. Тюз аллынгда бёдене «шыр» деп учуп кетгени неда  къоянны,  узун кырдыкны жырып,  будуман болуп къачханы элгендиреди.  

Тёгерекде туман селее  башлады. Бираздан ай бла жулдузла кёрюндюле. Ызы бла, кёп бармай, кюнню тау башланы бла булутланы  къызартханы  тийрени жарыта башлады. Чыкъ кюнде бютюнда бек жылтырайды, ол  къуруй баргъаны бла чалгъыны силдеген да къыйындан-къыйын болады. Таматаладан бирлери:" Жашла, онг жанына тартыгъыз, онг жанына тартыгъыз»,-деп кюледи. Алай жыйын башчы, болмазлыгъыбызны ангылагъанда,  дуруладан чыгъарып,  солургъа  агъач таба чакъырды. 

Уллу терекни салкъынында, гыбытны бучхагъын тешип, гоппанлагъа  быж-быж этген сары айран къуюп, азыкъ ашайбыз. Гыбытдан айран бла бирге жау бюрчюкле да чыгъадыла. Дунияны башында этден татыулу аш болмаз, бютюнда биченде. Аууздан келген салкъын аязчыкъ асыулукъ къошады.  Чыпчыкъла жюуюлдеп, бир терекден башха терекге,  бёлек болуп, учуп айланадыла. Тау тёппесинде агъач шууулдай да тохтай турады. Аллыбызда, узакъ бармай, бийик тик къая кёрюнеди. Аны этегинден башлап тёппесине дери къушла, бир бирлери бла эришген кибик, ёргеден ёрге чыгъып, кёз аллынгдан тас болуп къаладыла. Аланы кёргенлей, сен да алача, женгил, эркин болуп, кёкге чыгъып учуп айланырыгъынг келеди. Узакъладн   кёкню  кюкюрегени эшитиледи, алай кюн терк бузулургъа ушамайды.  Чалгъыланы да жарашдырып, уллу, кенг гатлешни башында хазыр болуп сюелдик. 

Жыйын башчы, нек эсе да, кесинден таматаны алгъа салды. Ол а, атакагъа тебиреген аскерчиле кибик, эки къолубуз бла чалгъыланы къаты тутуп, хазыр болгъаныбызны билирге талпыгъан къарамы бла жыйыннга кёз жетдирип:  "Жашла, керти бичен бюгюн башланады. Ашхы жолгъа!»,-деди. Бу кезиуде биз кесибизни уллу жумушну аллында жууаплы болгъаныбызны сездик.

Таматала, ашыкъмай, чалып башладыла. Ала тюз эм къалын  дурула чыгъарадыла.  Чалгъыла  кюнде къылычлача жылтырайдыла. Жаш къауум да, бир тизгин болуп, уллу бетни къыйырдан  чала, къората барабыз. Таматала  бла бирге тенг жууаплы ишге къатышханыбыз бизни ёхтемлендиреди, таукеллик эм къарыу береди. 

Ингирге танг кесек жерни аудургъанбыз. Дурула уа тенгизни толкъунларына ушайдыла. Санларыбыз асыры къарыусуздан,  къошха кючден жыйышдыкъ. 

Тёгерекни, бауур уюгъанча, шошлукъ алгъанды. Къымылдагъан бир зат жокъду. Толу ай тюз аллыбызда кёрюнеди. Кёкден бир-эки жулдуз да тюшдюле. Ол шарт дуния тохтаусуз къымылдагъанлай  тургъанын ачыкълайды.  Къатыбызда шауданчыкъны шорхулдагъаны, агъачны шууулдагъаны, жангы чалыннган кырдыкны, гокка хансланы эм агъачда бишген жемишлени ариу ийислери, алагъа къошулуп, отдан келген тютюн, сенгирчкелени  тауушлу жырлары  хычыуун кёрюнеди.  Таматаланы от жагъаны тёгерегинде тынгылы олтуруп, от тили да аланы бетлерин ача-жаба тургъаны энчи ырахатлыкъ къошады, алгъын заманланы юсюнден  сейир  хапарлары уа  эсибизни толсунлай бийледиле.  

Кёп да бармай биз терен жукъугъа батылдыкъ.  Эрттенликде биягъы ачыкъ кюн болады деп тургъаныбызлай, уллу жел туманны алып келди. Сакъ жауунчукъ таякъ жаууннга ётюп, буз бла къатыш урду.  Кёкню кюкюрегени  узакъда эшитиле келип, бизге жетгенлей къаты таууш этип, тауланы зынгырдатды. Арлакъда уа ачы элия урду да, чегетни къыйырында чырпыла  бир кесек жана кетип,  ёчюлдюле. Буз а жаугъанын тохтатмайды. Жолланы ырхы жууады,  къошубуздан огъартын да эки жерден ырхы келеди. Уллу, гитче ташла да,  къаягъа тийип, бир жанына чартлайдыла. "Бу зат кёпге барыргъа ушамайды",- дейди таматаладан бирлери. Керти окъуна, буз тохтагъанлай, жауун да кёп мычымады. Къалын, къара булутла  келгенлерича терк  чачылдыла, чууакъ кюн да  тийди. Жел не бек ургъан эсе да, таматала жакъгъан отну ёчюлталмады. «Жауун тиймеген бичен бичен тюйюлдю,"- дегенлей, дырын къуругъанлай,  аны да жыйдыкъ.  

… Жашлыгъыбыз, къайгъысыз заманла эм этилген муратла да   узакъда къалгъандыла.  Биз заманны ашыкъдырып, керексизге гузаба этип айлансакъ да, белгисизлик ызыбыздан сюрюп тургъанды. Энди уа хар  не да белгили болду эм жашау орунуна келди. "Сёз нёгерге тынгылай билген уллу ишледен бириди",-дейдиле. Андан бери таулада кёп жауунла ётдюле, бузла урдула, ырхыла келдиле, гебенле  сюелдиле, бичен тишле салындыла. Жашауда кёп затла, болумла бир бири ызларындан, кёзлеринги жумуп ачхынчы,  сууча, кетип барадыла. Алай ата-бабаларыбыз салгъан шырхыланы биз унутмагъанбыз. Ала жюрюген жоллада айланабыз, ала олтургъан ташлагъа олтурабыз, ала ачхан шауданланы сууларын ичебиз, ала къурагъан къошлада жашайбыз. 

…Къыйырда таланы терк окъуна чалып, уллу жерге келдик. Тюз олсагъатда алгъын заман кёз аллыбызгъа келип къалды, башха тюрлю болдукъ. Таматаланы уллу чалгъылары, тауланы зынгырдатхан чалгъы тишеген таууш, гатлешлени толтургъан антау гебенле, къошну жалын ийиси, кече, отну тёгерегинде олтуруп, хапар айтханлары. Бегирег а таматаланы бийик кырдыкны жырып баргъан шырхылары бизге  жол болуп къалгъанча кёрюнеди. Ала сайлагъан жол тынч тюйюлдю, болсада,  тамата тёлю  къыйынлыкъланы хорлап, айыпсыз къутулгъандыла. Биз да аладан юлгю алыргъа керекбиз.