Керти жангылыкъланы билдириу – журналистни баш борчу

Железноводск шахарны Маданият арасында Россейни журналистлерини союзу «Инфорум» бардыргъанды, анга къыралны жер-жерлеринден редакторла, корреспондентле, политологла бла эскпертле къатышхандыла. 

Информация урушда жангызда керти сёз бла хорларгъа боллукъду

Жыйылгъанланы видеосвязь амал бла Ставрополь крайны губернатору Владимир Владимиров алгъышлагъанды. «Бюгюнлюкде журналистика тёртюнчю власть тюйюлдю, биринчиге жууукъду. Уруш жангызда къазауатла болгъан жерде угъай, информация майданда да барады, къыралыбызгъа къажау кёп ётюрюк тёгюледи. Керти болумну суратлауда журналистни оюму, къаламы шёндю бек магъаналыдыла. Мен бусагъатда Луганскга гуманитар болушлукъ бла келгенме, адамла бизге жарыкъ тюбегенлерин белгилерчады. Журналист, эксперт сообщество кезиулю кере Ставрополь крайда жыйылгъанына къууанама, сиз Россейни тёгерегиден къуршалагъан фейк информацияны тыйыуда амалла табарыгъызгъа ийнанама», - дегенди ол.

Форумну иши бла шагъырейлендире, Журналистлени союзларыны башчысы Владимир Соловьёв быйыл ол жангы халда бардырылгъанын чертгенди: «Бусагъатда къыралыбыз энчи болумдады – анга къажау пропаганданы уллу машинасы ишлейди. Бюгюн биз экспертлени, журналистлени, властьны келечилерин кючлерин бирикдирир муратда жыйылгъанбыз. Командабыз «Инфорумну» бешинчи кере къурайды, Сахалинден башлап Калининградха дери 49 юйретиу форум ётдюргенди».  

Журналистлени Ставрополь крайда союзларыны таматасы Вадим Баканов жамауатны асламы Украинада энчи операция жанлы болгъанын билдиргенди. Политолог «Клуб регионов» федерал эксперт сетьни генеральный директору Сергей Старовойтов, журналистика усталыкъ бурун заманладан келгенин, аны борчу адамлагъа тюз информацияны жетдириу болгъанын эсгертгенди. «Алай бусагъатда жангы жанрла, тохташхан къыйын болумну тюзетиуде хайырлы оноула излерге тийишлиди. Биз а, политологла, билдириулени магъаналарын сюзебиз, бир тюрлю болумгъа келтирген сылтауланы излейбиз. Биз бир бирибизге керекбиз, ишлерибиз байламлыдыла. Нек дегенде инсаннга информация ашча, хауача керекди», - деп къошханды ол. 

Жарым жылдан аз заманнга – 117 минг жалгъан билдириу

Ызы бла «Турбулентность кезиуде ётюрюк жангылыкъла. Тыш къыраллы агентлени юслеринден закон: эркинликни азайтыуну амалымы огъесе халкъны къоруулагъан мадармы?» деген темагъа пленар дискуссия болгъанды. Союзну секретары Юлия Загитова келтирген шартлагъа кёре, жангызда февральны ахырындан бери Роскомнадзор Украинада бардырылгъан энчи операцияны юсюнден 117 минг жалгъан билдириуню кетергенди, 1177 информация ресурсну ишлерин тыйгъанды, алагъа уа 202 миллион адам къарагъанды. Аллай къысха заманнга бу тарихле бек уллудула. Бу болум бла байламлы быллай соруу чыгъады: бу иш бла энчи органмы кюреширге керекди огъесе адамла кеслери да окъугъан жангылыкъларын тинтирге, ётюрюкню кертиден айырырча анга кесамат кёзден къараргъамы тийишлидиле? 

Анга жууап бере, союзну ишлерини управляющийи Денис Токарский фейклени къурагъанланы муратлары ётюрюк информацияны жайыу эм адамла анга ийнанырча этиудю. Бюгюнлюкде бир жангылыкъны башхасы терк алышындырады, аны хатасындан жамауатха аны тюзлюгюн тохташдырыргъа заман къалмайды. Сынам кёргюзтгенича, кесамат халда къарагъанланы да боллукъду алдатыргъа. Хау, профессионал политологла аны ангыларыкъдыла. Башхала уа? Роскомнадзор бюгюн бир агентствону жапсын, тамбла башхасы ачыллыкъды. Амал а былайды: ара телевидениягъа къараргъа, кертиси бла да ышаныргъа жарагъан изданияланы окъургъа. Аны бла байламлы Владимир Соловьёв фейклени билимли, фахмулу окъуна специалистле жайгъанларын чертгенди. 

«РИА Новостини» аскер корреспондени Регина Орехова жамауатны ышаныулугъун сакъларча мастер-класс кёргюзтгенди. Ол белгилегенича, эм алгъа жарыкъландырыугъа эс бурургъа тийишлиди. Анга шагъатлыкъгъа уа операция бардырылгъан жерледен хазырлагъан репортажларын келтиргенди. «Донецкни юсюнден айтханда, ары баргъынчыгъа дери оюлгъан шахаргъа тюшерик суна эдим. Келгенде уа хал башха – ариу жер, адамлары жарыкъ. Къыйырлары уа, кертиси бла да, снарядла тюшюп, чачдырылыпдыла. Битеу информацияны кертилигин сюзерге, анга хар жанындан тюрслеп къараргъа керекди», - дегенди ол.

Регина Орехованы репортажлары жангылыкълада да дайым кёргюзтюледиле. Сёз ючюн, къарт аппа юйдегисини аллында жиляй тургъан сурат Интернетге жайылгъанды. Тыш къыраллы СМИ-ле айтханларына кёре, ол россейли аскер Киевге киргенинден сора болгъанды. Снаряд тюшгенде Регина алайда болгъанды, ол аппаны кеси кёзлери бла кёргенди. Топну россейлиле атмагъан эдиле: «Жанымда италиячы журналист тура эди. Бу сурат жалгъан жазыуу бла жайылгъанындан сора, анга сизни келечилеригиз былай нек этедиле, сен кесинг да кёргенсе да болгъанын, дейме. Ол уялады, редакциясына ол хатаны оруслула этмегенлерини юсюнден билдиреди». 

Адамла ётюрюкге нек ийнанадыла?

Адамла жалгъан информациягъа ийнаннганлырыны сылтауун Сергей Старовойтов а фейклени жарашдыргъанла аланы окъугъанлада тюрлю-тюрлю сезимле туудура, ол санда уа ала сагъайып турурча эте билгенлеринде кёреди. Адамла жарсый эселе, ол аланы тынчлыкъларын ала эсе – иги чурумду. Бусагъатда ётюрюк аскер информация пропаганданы бир тюрлюсю болгъанды. Аны къурутуу контрафакт бла кюрешге ушайды. Информацияны тюбюнде аны авторуну аты жазылыргъа керекди, деп чертгенди. 

Инагентлени юслеринден айтханда, Интернетде, бир тюрлю ссылка бла киргенде, аллай жазыу чыкъгъанын кёпле эслеген болурла. Бусагъатда Россейде 172 СМИ финансированияларын тыш къыралладан аладыла. Аны бла байламлы Ставрополь крайны Правительствосуну орунбасары Игорь Бабкин сёз адамланы, къыралны сейирлерине, къоркъуусузлукъларына къоркъуу сала эсе, аны эркинлигин кесерге кереклисин белгилегенди.

Шимал Кавказ –  къоркъуулу жерми огъесе ариу табийгъатлы, къонакъбай адамланы журтларымы?

Энчи эс Шимал Кавказны регионларыны юсюнден тохташдырылгъан артыкъ иги болмагъан оюмну кетериуде къаллай атламла этилгенлерине бёлюннгенди. Аны юсюнден Шимал Кавказ федерал университетни арасыны аналитиги Александр Карманов бла «Мифы о Кавказе» проектни башламчысы Антон Исаев айтхандыла. Алай бла юг регионланы юслеринден 4647 билдириу болгъанды, алагъа 41 миллион кере къаралгъанды. Сёз ючюн, Ставрополь крайда Чернолесский элде дамба чачылып, суу тышына кетгенини, Осетияда медик студентлени операция бардырылгъан жерге борчлу халда жибергенлерини, аскерчиле командирлерини буйрукъларын толтурмагъанларыны неда регионлада вертолётладан омикронну вирусун сепгенлерини юсюнден. Ала барысы да ётюрюк болгъанларына женгдирилгенди. 

Жайылгъан оюмлагъа кёре, Кавказгъа баргъан къоркъуулуду, анда маданият жокъду, башхалагъа хурмет этмейдиле эм аллай башхала. Жашаугъа арталлыда келишмеген, жангылыч, ётюрюк оюмланы чачар ючюн, проектни келечилери жолоучулукъ халда Кавказны регионларына барадыла эм блогларында керти халны – къонакъбай адамланы, тамашалыкъ табийгъатны, ариу миллет тёрелени кёргюзтедиле. Былай этмеклик кесини хайырлылыгъын да кёргюзтгенди. 

«СМИ-де политикалы анализ. Эски байламлыкълагъа жангы кёз къарам. Экспертле бла журналистле бир бирлерине керекмидиле?» ток-шоуда уа кётюрюлген сорууладан сора да, информацияны ангылауда эм бериуде тёлюлени араларында башхалыкъла да тинтилгендиле. Ахырында «Журналистни профессионал билими: жангылыкъланы излей законну бузмазгъа» эм «Адамла айтырла неда Кавказ сторителлинг» темалагъа мастер-классла бардырылгъандыла.