Жигерлиги ючюн - Алтын жулдуз

1966 жылда Чыгырланы Магометни къызы Шамкъызгъа Социалист Урунууну Жигити  деген ат атауну юсюнден СССР-ни Баш Советини Президиумуну Указы чыгъады. Ол бийик даражалы саугъаны берирге аны Москвагъа чакъырадыла. Ары аны бла бирге  Къабарты-Малкъардан ийнек сауучула Уммайланы Фазика, Паштова Салима, Мусукаев атлы колхозну председатели Мусукаланы Шамса, Прохладна районну алчы комбайнчысы Александра Кудряшова да баргъан эдиле. Мусукаланы Шамсагъа Ленинни орденин, къалгъанлагъа уа Социалист Урунууну Жигити деген ат атау бла бирге Ленинни орденлерин  эмда   «Оракъ бла Салта» деген алтын майдалла берген эдиле.

Ол кюнледе къалай ёхтем эди Шамкъызны жюреги ара шахаргъа чакъырылгъан бешеуленден ючюсю таулула болгъанлары ючюн. Не зат келе болур эди аны акъылына ол алтын майдалны алгъан кезиуде? Жети классны бошагъанына шагъатлыкъ къагъыт алып, юйюне къууанч тыпырлы болуп келгеними?  Анасы Къаний, къызын алгъышлай, ичинден а: «Уруш жараларындан замансыз ёлген жарлы атасы, жанындан сюйген къызыны былай ёсгенин кёрсе, аз къууанмаз эди», - дей, ахтыннганымы?

Къызы уа анга дагъыда бир жангылыкъ айтады: «Анам, нёгерлерим бла бирге колхоз фермагъа барыргъа келишгенбиз».  Ма алай башлагъанды урунуу жолун 13-жыллыкъ Шамкъыз Къыргъызстанны Тюп районуну «Заря» эл мюлк артелини сют-товар фермасында. Алгъа ол бузоулагъа къарап тургъанды. Юч къарындашы бла юч эгечи да аны бла бирге болгъандыла.  Ферманы таматасы, алагъа къарап: «Магометни звеносу», - деп кюлюучю эди.

Шамкъыз кюндюз бузоулагъа къарайды, ингирде уа школгъа жюрюйдю. Ишден бош кезиуде уа  башхалагъа ийнеклерин сауаргъа болушады. Ферманы таматасы да таулу къызны иш кёллюлюгюне эс бурады, ауруп неда бир башха сылтау бла ишге чыкъмай къалгъанланы ийнеклерин сауууну анга  ышанады.  Артда уа аны ийнек саууучугъа кёчюредиле.  Мында уа Шамкъыз бютюн къадалып ишлейди. Аны аты районда, областьда да айтылып башлайды. Ийнеклерини хар биринден жылгъа сауулгъан сютню  юч минг килограммгъа жетдиргени ючюн таулу къыз Къыргъызстанны делегациясыны санында студентлени бла жаш тёлюню Москвада бардырылгъан битеусоюз фестивальларына къатышады. Кёчгюнчю халкъны келечисине ол заманда аллай намыс берилгенине сейир этерча эди.

ВДНХ-да малчылыкъны кёрмючюне да ол эки кере баргъан эди. Ма анда кёрген, билген затларын ишинде хайырланыргъа кюрешгенди.  Ахшы жетишимлери, малчылыкъны айнытыугъа салгъан къыйыны ючюн 1957 жылда «Сыйлылыкъны Белгиси» орден бла да саугъаланнганды. Анга уа ол заманда жаланда 15 жыл болгъан эди.

Малкъар халкъ туугъан жерине къайтханда, Чыгырлары Акъ-Сууда орналадыла. Шамкъыз анда  сют-товар фермагъа барады ишлерге. Анга ферма дерге да къыйын эди. Къырал берген ахчагъа алыннган, къоншу мюлкле да болушлукъгъа  берген ийнеклени арасында бу мени болсун дерчалары бек аз эдиле. Халны тюзетир ючюн совхозну башчыларына , малчыларына, специалистлерине да  биригип ишлерге тюшеди. Ма алай къадалып кюрешиу хайырын кёргюзтмей къоймайды – бир кесекден мюлкню аты республикада махтау бла айтылып тебиреген эди.

 Шамкъыз а  Къабарты-Малкъар къырал университетни эл мюлк бёлюмюн да жетишимли бошап, зоотехник усталыкъны алады. Бир бёлек заманны сют-товар фермагъа башчылыкъ этип да тургъанды.  Алай ийнек саугъанын да къоймагъанды. Ферма аны башчылыгъында бек ахшы кёрюмдюле болдургъанды – хар ийнекден 4000-4250 килограмм сют алыннганды бир жылгъа.

Бир къауумла ол жетишимлеге ийнанмагъандыла.  «Къумалы ийнекледен кёп сют алгъанны не сейири барды», - дегендиле.  Ма ол болмачы хапарланы эшитип, Шамкъыз «Нальчик» мюлкню жылгъа бир ийнекден минг килограмм сют окъуна алалмагъан фермасына кёчеди. Анда  да ишге жууаплы кёзден къаралса, маллагъа илму излегенча багъылса, ма ол заманда аладан хайыр кёрюрге боллугъуна тюшюндюргенди. Ма алай бла мюлкню алчыланы санына чыгъаргъанды.

 Жигер тиширыу, махтаулу уруннганы бла бирге, республиканы, Нальчик шахарны да жамауат жашауларына тири къатышханды, Кёп жылланы КПСС-ни Къабарты-Малкъар обкомуну къауумуна киргенди, КъМАССР-ни Баш Советини депутатына,  шахар эм эл советлени депутатына да айырылгъанды.

 Чыгырланы Шамкъыз эки кере да Жигитди дерге боллукъду – урунууну эмда аналыкъны жигити. Ол сегиз сабий ёсдюргенди. Баш иеси Ахматланы Науруз жашаудан замансыз кетип, сабийлени ёсдюрюуню борчу да толусунлай аны боюнуна тюшген эди. Алай ол абызырамагъанды, къолларын бошлап къоймагъанды, къызларын, жашларын да кишиге сукъландырмай ёсдюргенди, билим алдыртханды, юйюрлю, юйдегили да этгенди. Бюгюнлюкде туудукъларына къууана жашайды.

Эсимдеди бир жыйылыугъа коррепондентча баргъаным. Анда Чыгырланы Шамкъыз, кесини  юсюнден хапарлай: «Не къыйын заманда да къолларыбызны бошламагъанбыз, эрттенликде ишге жарыкъ кёллю болуп, жырлап баргъанбыз, ингирликде да артха алай къайтханбыз. Мени тёлюм – ишчи тёлю эди», - деген эди. Жаш адамлагъа айланып: «Этген муратларыгъызгъа жетерге кюрешигиз, алгъа таукел барыгъыз. Мен депутат да болгъанма, сабийле, туудукъла да ёсдюргенме. Аны айтханым, жигер ишлегеним ючюн  намысым, сыйым  бийикде жюрюгенди»,-деп, насийхат этген эди.