«Озгъан жашау жолуму жангыдан ётерге тюшсе эди, арсарсыз энтта аны сайларыкъ эдим»

 Аккайланы Хажи-Мурат, ауур атлетика бла кюреше, 2004 эм 2008 жылладагъы Олимпиада оюнлада кюмюш эм доммакъ майдалланы алгъанды. 2011 жылда дунияны чемпионатында хорлап, «World Weightlifting» журналны сайлауу бла дунияны эм иги ауур атлетчисине саналгъанды. Физкультураны эм спортну айнытыугъа салгъан уллу къыйыны, бийик жетишимлери ючюн «Ата журтну аллында къыйыны ючюн» орденни биринчи эм экинчи даражалы майдаллары бла саугъаланнганды.

Хажи-Мурат Тырныауузда 1985 жылны 27 мартында туугъанды. Спорт бла кюрешип гитчелигинден башлагъанды – беш жылында атасы аны спорт секциягъа элтгенди. Ол жюзюуден башлагъанды, артда боксдан, каратеден жарау этгенди. Штанганы уа онбир жылында кётюргенди эм, спортну бу тюрлюсюне жюреги тартханын ангылап, кесин саулайда анга жоралагъанды. 

Аллах берген фахму, къадалып кюрешиу, ахшы тренерлени къолуна тюшгени спортчуну жетишимлеге келтиргендиле. Атлетни Маккаланы Махти бла Жаппуланы Магомет юйретгендиле.  Алгъа ол шахар, муниципал даражалада жаш тёлю турнирлеге къатышханды, алада хорламай да къалмагъанды. 2004 жылда уа къыралны жыйымдыкъ къауумуна киргенди, алай бла халкъла аралы эришиуледе сынашыргъа онг чыкъгъанды.

Афиныледе Олимпиададан сора Хажи-Муратны аты бютюн белгили болгъанды. Анда жерлешибиз сермеп – 185, тюртюп да 220 килограммны кётюргенди, алай бла туугъан республикасына кюмюш майдал бла къайтханды. Ол кюнню эсгере, атлетни атасы бла анасы заман тохтап къалгъанча кёрюннгенин айта эдиле. «Сагъышларыбыз жангыз аны юсюнден эдиле. Ол кече битеу къоншула, жууукъ-ахлула да арбазгъа жыйылгъандыла. Къаллай бир адам сёлешгенди, алгъыш айтып! Жашыбызны хорламына къууаннганланы барысына да ыразылыгъымы бидиреме», – деген эди атасы. 

Олимпиададан сора жыллада да гёжеф атын айтдырыр ючюн  къалмагъанды. Экинчи олимпиадада, 2008 жылда, доммакъ майдал алады. Оюнлагъа дери эки жылгъа жууукъ заманны уллу турнирлеге къатышмагъаны ючюн, команданы баш тренери Давид Ригерт аны къауумгъа ахыр такъыйкъалада къошханды. Мында Хажи-Мурат битеуда 402 килограммны кётюргенди, аны озгъан Къазахстандан Илья Ильин – 406, Польшаны келечиси Шимон Колецкий 403 килограммны алгъан эдиле. Хажи-Муратны «алтындан» жаланда 4 килограмм айыргъандыла. Баям, ол кезиуде баш тренер жангылмаса, Аккай улу биринчи жерни ычхындырлыкъ тюйюл эди. 

Олимпиададан сора интервьюсунда Хажи-Мурат спортда болгъан затланы юслеринден ачыкъ айтханды. Андан сора Ригерт таулу жашха: «Ачыкъ, «исси  къанлы», аны бла бирге уллу кишилиги болгъан адамды», -  дегенди. Хажи-Мурат оюм этгенден, болгъан затны юсюнден буюкъмай айта билиу, жигитлилик таза эр кишини белгилеридиле: «Атам бу шартланы гитчелигимден сингдиргенди манга. «Исси къанлыгъ» а миллетибизни шартыды, ол барыбызда да, аз-кёп болса да, тюбейди. Сора, адамны даражасын тюшюрмей, кёлюне тиймей, хар нени да болушунлай айта уа билеме». 

Олимпиададан кёп жыл озгъандан сора, бизни бла ушагъында: «Аллахха, аны къадарына ийнаннган адам болгъаным себепли, бюгюнлюкде ол ишле мени артыкъ бек сагъышландырмайдыла. Бир затха сокъуранмайма: озгъан жашауну жангыдан ётерге тюшсе эди, арсарсыз энтта аны сайларыкъ эдим», - дегенди ол.

2012 жылдагъы Олимпиадагъа уа тырныауузчу гёжеф фаворит халда къатышырыкъ эди. Ол кезиуге ауурлукъ къауумун да алышындыргъанды: 94 килограммдан 105-ге кёчгенди. Европаны Къазанда болгъан чемпионатында 425 килограммны кётюрюп, къаршчы спортчулагъа кесин озаргъа аз да онг къоймагъанды. Сиклерни формуласы бла да Аккай улу, 464,5398 балл алып, битеу ауурлукъ къауумлада эм кючлю гёжефге саналгъанды. Оюнлада уа хорлам ючюн кюреш эки спортчуну арасында бардырыллыкъ эди – Хажи-Муратны бла Дмитрий Клоковну. Алай эришиулеге аз заман къалгъанда, эки атлетни да саулукъларына чып тюшюп, эришиулеге баралмай къалгъандыла. 

Эм уллу жетишимине Аккай улу олимпиада майдалны санайды: «Генерал болургъа итинмеген аскерчи осалды, дейдиде. Спортда да хал алайыракъды – адам спорт бла профессионалча кюреше эсе, Олимпиаданы алтын майдалы анга эм багъалы саугъады. Ол къарыуунгу алгъан жарауланы, салгъан уллу къыйынынгы, спорт жашауунгу эм ахшы эсебиди. Анга жетгенден сора кесинге башха борчла да салыргъа боллукъса», - дейди. 

Бюгюнлюкде Хажи-Мурат Ростов областьда жашайды, ары кёчгенли жыйырма жыл озгъанды. 

- Былайны жюрегим тартып сайлагъанма. Туугъан жерим Къабарты-Малкъарды, Тырныауузду. Нальчикге терк-терк келмесем да, Тырныауузда дайым болуучума. Кертисин айтханда, республикада къалыргъа артыкъ сылтау болмагъанды. Жашау жорукъ алай болур – инсан адамлагъа аты айтылгъан  заманында сейирди. Белгилилик кетгени бла анга сейир да таркъаяды. Аны кёлюме зат тийип угъай, жашауну ангылап айтханымды. Бусагъатда турмушума ыразыма, мында адамла бла ахшы келишебиз, жюрегим тынчды, насыплыма деп да айталлыкъма, - дейди. 

Гёжефле «алгъыннгыла» болмайдыла, Хажи-Мурат да жарауун къоймагъанды - спорт бла кюрешиу жашау жоругъу болгъанлай къалгъанды «Спорт бла байламлы алда уллу муратла болмасала да, бирде эринчеклик бийлесе да, жарау керекди. Бир-эки жыл мындан алгъа грек-рим тутушуу бла кюрешип башлагъанма. Ол ауур атлетикагъа арталлыда ушамайды, анда кесиме спортну устасы болургъа борч салгъанма», - дейди. 

Аккай улу Ростов областьны ауур атлетикадан федерациясыны президентиди, анда спортну бу тюрлюсюн айнытыу бла кюрешеди. Борчу - спорт эришиулени къурауду, ауур атлетикадан жарау этер жерлени ачыуду, команданы жыйышдырыуду. Андан тышында энергетика бла байламлы компанияны къурагъанды. Эки бийик билими барды – юриспруденция эм экономика жаны бла. 

Хажи-Мурат тау адет-тёребизге сакъ болгъанын да белгилерге тийишлиди. Анга 1-чи каналда «Жестокие игры» деген экстремал проектде болгъаны шагъатлыкъ этеди. Анда жарым финалгъа жете келип, 60-жыллыкъ Александр Пошутиннге къаршчы сюелирге унамай къалгъанды. Шоуну бардыргъанла аны алай этгенинде кавказ намыслылыкъны кёргендиле. 

«Насыпха, ата-анала сабийлерин, бек алгъа, таматалагъа хурмет этерге юйретген кезиуде ёсгенме. Мени атам бла анам – Аккайланы Магомет бла Фатима да – бизни ариу халли болургъа юйретгендиле. Адет-намысха таяна, кесими сабийлерими аланы юлгюлеринде ёсдюрюр муратлыма. Мен тёзмезлик шартла уа быладыла: къоркъакълыкъ, ётюрюкчюлюк, адамны кёзюне ышарып, бурулгъанлай а, къара сабан сюрмеклик», – дейди.