Эсгериуле жолунда игиликле

Школну, башха окъуу юйлени бошагъанланы да, жылла ётгенден сора, бирге жыйылып, окъуу жылланы, устазланы эсгериучюлери ариу тёреге айланнганды.

Бу кюнледе Кёнделенде школну элли жыл алгъа бошагъанла малкъар халкъны саясат репрессиялада жоюлгъанларына аталгъан мемориалны арбазында тюбешгендиле. Мечиланы Кязимге, сюргюнде, къазауатлада, ол санда бюгюн бара тургъан урушда, ёлгенлеге, ковидни хатасындан неда башха сылтаула бла кетгенлеге атап, Эфендиланы Эрменбий дууа тутдургъанды. Ызы бла кёнделенчиле Кязим хажини эсгертмесине бла обасына гюлле салгъандыла. Аланы ол ишлери тёре боллугъу туурады.

Ызы бла, белгиленнген жерге жыйышып, сабийликни  эсгере, кюлген, жарсыгъан да этгендиле. Ала, киши жеринде туууп, бери къагъанакълай келгендиле. Отарланы Махти - мал дохтурду. Эл советни депутатына, ызы бла председателине да айырылгъанды. Бусагъатда сатыу-алыу бла кюрешеди, элни кёп жумушуна жарайды – учуз тюкен ачып, аны бла уллу болушлукъ этеди.  «Сабийликден эсде тургъаны – ата-аналарыбыз бир бирни бек тансыкълагъандыла. Ким жангысын, ким эски журтун тапландыра, кёп ишлегендиле, арыдыкъ деп айтмагъандыла. Миллетни намысын къол аяздача тутхандыла. Биз аладан кёргенни этебиз. Окъуу китапла, башха затла табылмай, бир кесек къыйналгъан эсек да, артда бары да тюзелген эди. Ариу школ формала да чыкъгъан эдиле. Устазла юйретип, къарындашынга, эгечинге керек боллукъдула деп, китапланы ариу жюрютгенбиз, башына халы тагъып, къайсы бетге жетсек, алайны ачып. Устазла айтхан, ата-ана юйретген дерс эди. Мындан ары да миллетибизни даражасын таматаладан кем къалмай жюрюте билейик. Биргеме окъугъанлагъа айтырыгъым – туудукъларын къууандыра, саулукълу болсунла», – дегенди ол. 

Жаболаны Хасан - къарасуучуду. Элинде орта школ болмай, Кёнделенде, ана къарындашы Чочайланы Алёшда туруп, окъугъанды. Ол жылланы сагъына, Хасан элибиз ахшыланы жери болгъанын, андан чыкъгъан кёпле жашауну не жанына да тынгылы юлюш къошханларын, аны кёнделенчи шуёхлары игиледен туугъанларын чертгенди. Ол КъМКъУ-ну механизация бёлюмюн бошагъанды. Ол жаны бла ишлегенди. Тёрт сабий ёсдюргенди. Жашы Арсен бизни ариу жырлары бла къууандырады. Хасан эл советни депутатына, Баш сюдде присяжный заседательге да айырылгъанды.

«Сизни бла ёсгениме бек къууанама. Устазларыма да ыразыма: Жашууланы Жамал, Хасан, Мусса, Эфендиланы Сейпу, Къудайланы Лейля, Атмырзаланы Лейля, Ахметланы Амин, Маглуланы Саният, Метланы Нох… КъМКъУ-ну физматда биз, Чеченланы Ануар бла мен, билим жаны бла бир адамдан эниш болмагъанбыз, элде окъугъанлыкъгъа. Тансыкъ болсам, бюгюн да элге келеме. Къызларым: «Анабызны туугъан жери», – дейдиле Кёнделеннге. Кичи къыз Жашуулагъа баргъанды», – дейди Дышневая Виктория. 

Жантууланы Халимат, устазгъа окъугъанлыкъгъа, солуугъа чыкъгъынчы, пенсия фондда ишлегенди. Къыз ёсдюргенди. «Аллыма келген таулугъа болушмай къоймагъанма, – дейди ол. – Тюбешиу къууандыргъанды. Игилерибиз кёпдюле. Ма былайда Вика, жашау узуну банкда махтаулу уруннганды. Атмырзаланы Магометни барыгъыз да таныйсыз. Цийкъанланы Боря эл аллында айланады. Башхала да алай. Хар жылдан пионерлени кюнюнде Тызылгъа барыучу эдик устазла бла. Ата журтну алай таныгъанбыз. Къууанчым – бу кюнледе туудугъум, къызчыкъ, КъМКъУ-ну медицина факультетине киргенди. Къарындашы да ёседи. Къайгъы этдирген – дунияда мамырлыкъ болсун. Аллах ол жаны бла тынчлыкълы этсин».

Хочуланы Муталип отуз жылны Монголияда посольствода ишлегенди. Солуугъа кетгенлей, ата журтха къайтханды. Жашы посольствода школну, бизде университетни бухгалтер бёлюмюн, ызы бла Москвада Плеханов атлы университетни юрист бёлюмюн тауусханды. Ата-анасын эки туудукъ бла къууандыргъанды, тыш къыралда жашайды.

Цийкъанланы Борис, къыркъ жылдан асламны мал дохтур болуп тургъанды элде, бюгюн да кёплеге жарайды. Эки къыз бла жаш ёсдюргенди. «Мен, атадан эртте ёксюз къалып, ана жууукъларым Текуланы, Диналаны къолларында ёсгенме. Биринчи директорубуз Ахметланы Локъман эди, къарындашы Нажмудин а устазыбыз, дагъыда Жашууланы Жамал бла Хасан, Жанатайланы Хусей, башхала да окъутхандыла, жаннетли болсунла. Ала бизни адеп-къылыгъыбызны тамалын къурагъандыла. Бюгюн биз ала юйретгенни туудукълагъа ётдюрюрге кюрешебиз. Былайда, кесигиз кёресиз, къарындаш, эгеч дегенден башха айтмайбыз бир бирге. Ол а таматала юйретгенденди», – дейди ол. Бусагъатда халны суратлай, Борис: «Элде жашагъан мал бла, жер бла кюрешеди. Алайсыз болмайды. Туризмни, промышленностьну айнытыргъа, сёз ючюн, тигиу жер, башха производство ачаргъа боллукъду. Ишчи жерле болсала, жаш адамла элде сюйюп жашарыкъдыла. Алай да болур», – деп, жыйылгъанлагъа ариу алгъышла этгенди.

Жанатайланы Жаухар ана тилден бла адабиятдан устаз болуп ишлегенли къыркъ жылдан атлагъанды. Окъуучулары аны шуёхларыдыла. Ол сейир тюйюлдю – Жаухар жюрек бла жашагъан  адамды. Эки къызын, эки туудугъун да алай юйретеди. Бу жыйылыугъа ол уллу къыйын салгъанын бары да белгилегендиле. «Бек иги школладан бирин бошагъанма, юйретиу ишни къаты тутхан устазланы къолларында окъугъанма. Тенглерим да – тюз къылыкълыла. Арабызда, хыпый-сыпый этип, айып алгъан чыкъмагъанды. Ариу ёсгенбиз. Сюйюп тюбешебиз, – дейди ол. – Бек иги тенглерим барды. Бюгюнню Аллах къызгъанмасын бизге». 

Метланы Валентина бухгалтерди. Алда Кёнделенде интернат школда, артда Кичибалыкъда школда ишлегенди. Юч сабий ёсдюргенди. Онтёрт туудугъу барды. Ол школ заманны татлылыгъын, бюгюннге дери, элли жыл озгъанда да, ёчюлмеген жарыгъын белгилегенди. 

Атмырзаланы Жабраил - зоотехникди. Окъууну бошап, Прохладна районнга кетгенли, анда ишлеп, жашап турады. Эки жаш ёсдюргенди. Ол биринчи устазы Жанатайланы Хусей, башхала да анга берген билим, къылыкъ хунер ючюн да ыразылыгъын айтып, нёгерлерине, келлик тёлюлеге да саулукъ-эсенлик тилегенди.

Бийчеккуланы Тахир Балашихада Битеуроссей эл мюлк институтда окъугъанды. Урунуу жолун Нальчик совхозда бригадир болуп башлап, управляющийге дери кётюрюлгенди. «Бюгюн Метланы Нохну, башха устазларымы да эсгереме. Кёп къыйын салгъандыла. Юлгюге айтырча адамла кёп эдиле элде. Сау болсунла, элибизни атын иги бла айтдырып тургъандыла. Биз да алагъа ушаргъа итиннгенбиз», – дегенди ол.

Была бла Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрны баш режиссёру,  КъМР-ни искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу Атмырзаланы Магомет да огъугъанды. Ол эки къызны бла жашны атасыды. Тансыкълагъанларына кёре, ол бу классны жаны болгъаны туурады. Ол школчу шуёхларына китапларын саугъа этгенди.

Отарланы Роза - экономистди. Жангы Малкъарда колхозда ишлеп тургъанды. Эки стоматолог жашны анасы, тёрт туудукъну да ыннасыды. Улакъланы Добайны къызы Рая бла жаш бла эки къыз ёсдюргенди – къурулушчу инженер, устаз, медик. Балаланы Роза юч жашны бла бир къызны (жырчы Акъайланы Динара) аналары, онюч туудукъну ыннасыды. Шауаланы Зоя да тёрт сабий ёсдюргенди – эки къыз бла эки жаш. Барысы да экишер бийик билим алгъандыла. Зоя билим алыуда халкъыбызны энчилигин чертгенди. Атмырзаланы Света бла Чочайланы Фатима да, бу тюрлю жумушну игилигин чертип, школ тенглерине ариу алгъышла этгендиле.

Жыйылгъанла дунияда бусагъатда бола тургъан саясат болумгъа къайгъыргъанларын, къыралны тюзлюгюне, кючюне ийнаннганларын да белгилегендиле.