Малкъар элле тансыкъ болуп сакълагъан академик

Букъдурмай кёргюзтедиле…

«Бизни таулу элледе энди иги таныйдыла, хар юйде да къууанып сакълайдыла, жашагъан жерлерин, юй кереклени, жамычыланы къалай тикгенлерин букъдурмай кёргюзтедиле, миллет тепсеулеге юйретедиле…»

Бу сёзлени таулуланы юслеринден белгили орус алим, Кавказны, ол санда тау чыранланы, тинтиуге уллу къошумчулукъ этген Николай Буш жазгъанды. Ол Бызынгы ауузда алдыргъан суратла уа шёндюгю тёлюлеге бизни ата-бабаларыбызны жашау болумларыны, миллет кийимлерини, сыфатларыны юслеринден билимни уллу хазнасыдыла.

Николай Буш 1925 эм 1927 жыллада  Бызынгыда бла Дигорияда болгъанды, 1928-1930 жыллада Юг Осетияда тинтиуле бардыргъанды, 1931 жылда жангыдан Малкъаргъа къайтханды.   Тура-Хабла, Ышканты, Кюнлюм эм башха тау элле бюгюнлюкде мурдор ташха дери ууатылгъандыла, ала жаланда   алим алдыргъан къара-акъ тюрсюнлю  суратлада къалгъандыла.  

 Николай Арнольдович Буш Кавказда бардыргъан тинтиулери ючюн Патхач  Орус география обществону атындан Пржевальский атлы майдал бла саугъаланнганды. Россейни Илмула академиясы уа аны член-корреспондентге сайлагъанды.

 Илму къадар

Николай Буш 1869 жылда Вяткада туугъанды, Къазанны университетин тауусханды. Мында уа аны   Кавказны табийгъатын, халкъларыны тарыхын жюреги бла сюйген алим профессор Андрей Гордягин бла танышыргъа насыбы тутады. Ма алай бла башланнганды жаш  алимде тау жерледе тартыныулукъ.

Бир кесекден Буш  Тартуда Ботаника бахчаны таматасыны орунбасарына салынады. Мында да ол Кавказны флорасын тинтиучю алим   Николай Кузнецов бла танышады. Ма бу эки алим бла  тюбешиуле Николай Бушну къадарын тюрлендиредиле.

 Кавказда ол тюрлю-тюрлю экспедицияла бла 11 кере болгъанды. Ол кезиуде эки жюзден аслам чыранланы тинтип, аланы  суратха алдыргъанды. Ала уа, сёзсюз, шёндюгю илмугъа артыкъда магъаналыдыла. Озгъан ёмюрлени ичинде чыранла къалай тюрленнгенлерин билирге, аланы тенглешдирирге онг бередиле.

Николай Арнольдович Кавказны ботанико-география картасын хазырлагъанды, биринчи Тартуда, ызы бла Санкт-Петербургда Кавказны битимлерини бла флорасыны   араларын къурагъанды. Профессор эки жюзден аслам илму тинтиуню авторуду.

 Кавказ таулагъа жолоучулукъ

1890 жылда Патчах Орус география обществону башламчылыгъы бла академик атха тийишли болгъан Николай Буш Малкъар жамауатлагъа келеди. Ол ары дери белгили болмагъан жюзге жууукъ чыранны ачыкълайды, «Flora Caucasica» басмагъа открыткала хазырлайды, эски таулу эллени суратха алдырады.

Бюгюнлюкде алим жыйышдыргъан экспонатла Россейни Илмула академиясыны антропологияны эм этнографияны Пётр патчахны атын жюрютген музейинде сакъланадыла. Ол жыйышдыргъан гербарий – битеу да бирге 400 бет – Бородин атлы музейдеди.

Николай Буш 1941 жылда немислилени къуршоууна тюшген Ленинграддан кёчген кезиуде ауушханды.

Тикаланы Фатима.
Поделиться: