Рахматлыкъ, тынчлыкъ, сабырлыкъ - саулукъну мурдорудула

Ислам медицина кесини хайырлылыгъы бла кенг белгилиди.  Адамны саулугъуну мурдору  аны ашыды.   «Ислам в Евразии» газетни баш редактору Аккайланы Хасим хажиден, ол а Аль-Азхар университетни бошагъанды, муслийман медицинада ашны-сууну юсюнден къалай айтылгъанын соргъанбыз.  

- Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун, ауузланыуну жорукъларын жарашдыргъанды. Ала арап эм ислам медицинагъа уллу себеплик этгенлерин айтырчады.

Саулукълу жашауну мурдору аш-суу болгъанын медикле эртте тохташдыргъандыла.  «Аш орун – адамны къуюду. Къан тамырла андан къарыу аладыла. Ол сау эсе, тамырлагъа да саулукъ барады. Алай ол ауруулу болгъанда, тамырла да ууну айландырадыла»,-дегенди Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун.

Тюз ауузланыу

Арап тилде «химья» деген сёз барды. Ол тюз ауузланыу эм аны бла байламлы сакълыкъла деген магъананы тутады. Ибн Харис, анга уа араплыланы саулукъларын багъыучу дегендиле, былай айтханды: «Химья – саулукъну мурдоруду. Аш орун а –аурууланы жериди».

  Химья деген сёзню теренирек ангылатыр ючюн Мухаммадны жашауундан бир юлгю келтирирге сюеме. Файгъамбарны бла аны экиге айланнган къарындашы Алийни Умм аль-Мандарини юйюне къонакъгъа чакъыргъандыла. Ауузланып башлардан алгъа Мухаммад, Аллахны саламы анга болсун, Алийге айланып: «Сен ауруп, кёп болмай аягъы юсюне болгъанса»,-деп, арпадан  бла чюгюндюр башладан этилген какны аллына тюртюп: «Бу санга хайырлыды»,-дегенди.

Сабырлыкъны магъанасы

Муслийман медицинада дагъыда «мизадж» деген ангылам барды. Ол ырахматлыкъ, тынчлыкъ, сабырлыкъ деген магъанада айтылады.   Ислам медицинада адамны бакъгъан кезиуде аны санларында  сабырлыкъ, тынчлыкъ бузулгъаны эсге алынып берилгенди дарман.

Муслийман медицинала ашарыкъла ышанларына, къурамларына кёре  бёлюннгендиле.   Биринчилени – къургъакъ, экинчилери уа –суусунла. Бу бир бирине къаршы ышанланы бирге къатышдыргъанда  ауруу женгиллетиледи.  Аны юсюнден а Мухаммад файгъамбарны быллай хадиси барды: «Безгек отдан башланады, аны суу бла ёчюлтюгюз».

Жарашыулукъ болургъа тийишлиди

Ашарыкъла, билгенибизча, белокга, углеводлагъа эмда жаугъа юлешедиле. Адамны санлары белокдан къураладыла, ашарыкълагъа аны къошхан кезиуде чархла бузулуудан сакъланадыла, аланы  чырмаусуз ишлеулери жалчытылынады. Белок кеси уа альфа-аминокислоталадан къуралады. Адамны саулугъуна жетер тенгли белок жарашдырылыр ючюн 22 тюрлю аминокислота керекди, аладан 14-сюн санла кеслери чыгъарадыла. Къалгъаны уа аш-суудан келеди. Алимле тохташдыргъанларыча уа, адамны ауурлугъуну хар килограммына тергегенде, 0,8 грамм белок ашаргъа керекди.

Диета бла багъыу бла кюрешгенле адамны санларына белок къызыл этден кёп  тюшгенин айтхандыла. Алай британлы алимле саулукъгъа  этни ахырда  ашамагъан хайырлы болгъанын ачыкълагъандыла.  

Алай хар неде да тенглик, жарашыулукъ болургъа тийишлиди. Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун, былай айтханды: «Эт адамны бу эм келир дунияда ашыны мурдоруду». Бу хадисни Ибн Маджа билдиргенди.

Кючлю къарыу береди

Жауну юсюнден айтханда, ол да адамны чархына артыкъда магъаналыды.  Жауда А, D, E, K витаминле бардыла, ол углеводладан бла белокладан эки кереге кючлю къарыу береди.

Жау адамны клеткаларын жангыртыуда магъаналыды. Аны бла бирге санлада холестерин да къуралады, ол а, бал кибик, клеткаланы къабыргъаларыны къатылыкъларын жалчытады, D витаминни,  гормонланы, нерва тарымланы  къураугъа себеплик этеди. Холестеринни адамны баууру жетер тенгли бир жарашдырады, аны тышындан алыр кереклиси жокъду.

Алай эсе уа, аш  бла келген холестерин санлагъа артыкъды, ол чархланы болумларын бузады. Къанда холестеринни хатасындан жюрек ауруула башланыргъа боллукъдула. Быллай къоркъууланы азайтыр ючюн а, алимлени айтханларына кёре, жумуртханы азыракъ ашаргъа керекди, аны бла бирге уа бауурдан ашланы къошаргъа тийишлиди.

Тазалыкъ - саулукъну мурдору

 Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун, не заманда ашаргъа кереклисини, ауузну тазалыгъыны юслеринден кёп кере айтханды, дагъыда тири болургъа, спорт бла кюреширге кереклисин да билдиргенди.

Ауузну, тишлени  тазалыкълары саулукъ бла къаты байламлыдыла. Ашны ууакъ этип, тюкюрюк бла къатышдырып жутабыз. Ауузда бактерияла болсала, чархла саулай ууланадыла. Мухаммад файгъамбар тишлени саулукъларын сакълар ючюн сивак бла хайырланыргъа юйретгенди.

Ислам медицина олтуруп ашаргъа кереклисин ангылатады.  Мухаммад файгъамбар: «Жатып ашама»,-дегенди. Дагъыда: «Мен къулча олтурама, къулча ашайма»,-деп билдиргенди. Ауузланнган кезиуде файгъамбар полда олтуруп, эки аягъын тюбюне салгъанды. Алай бла ол Аллахуталагъа, биргесине олтургъанлагъа хурметлигин кёргюзтгенди.

Дагъыда ёт орунну юсюнден да айтыргъа тийишлиди. Анда бауурда къуралгъан ёт сакъланады. Ызы бла ол чегиге барады. Ёт орунда ташла къураладыла. Алай андан башында айта келген «химьяны» хайырындан сакъланыргъа боллукъду. Мал жауну аз ашагъанны ётюнде ташлары болмаучуду.

Шёндюгю алимле тютюн, ичги затла аш оруннга салгъан заранны айтадыла. Ала ашхынны жарасын къозгъагъанлары белгилиди. Исламда уа бу затла харамдыла.

Аш орунну «солутур», тазалар ючюн адам бир талай заманны ашамай турургъа керекди. Муслийманла уа бу жорукъну сакълайдыла - Рамазан айда. Кесин ашдан-суудан тыйыу  санлагъа, акъылгъа, сезимлеге да артыкъда уллу хайыр келтиреди.

 Мухаммад файгъамбарны, Аллахны саламы анга болсун, тазалыкъ, саулукъну сакълау бла байламлы юйретгенлери санларыбызны, аны бла бирге уа акъылыбызны да ариулайдыла, Аллахуталаны кючюн эсгертедиле, ийманыбызны  кючлейдиле.