Тетууланы Ахматны жашы Борис педагогикагъа жашаууну иги кесегин жоралагъанды. Къыркъ жыл эл мектепде тарыхдан бла географиядан окъутханды. Устазлыкъ ишинден тышында, элини тарыхы бла байламлы музей да къурагъан эди школда. Анда миллетибизни жашау турмушу, маданияты бла байламлы кёп экспонатла жыйышдырылгъандыла. Огъары Жемтала элден чыкъгъан белгили адамлагъа энчи жер бёлюннгенди. Сёз ючюн, медицина жаны бла алим Чубокланы Алийни, назмучу Занкишиланы Жагъаны китапларын, документлерин, жашауда хайырланнган затларын кёрюр онг барды.
Музейге келгенле элни тарыхы бла да шагъырейленирге боллукъдула. Огъары Жемтала 1869 жылда къуралып башланнганды. «Россей империяда къулланы эркин этиуню юсюнден патчахны бегими 1861 жылда чыкъгъанын билебиз. Алай къыйыр регионлагъа аны хапары иги да кеч жетгенди. Бай бла къул айырылгъан кезиу деп эшитген болурсуз. Ма алай бла Малкъар ауузуна ол хапар 1869 жылда жетгенди. Ма былайлагъа, Тагыла сууну тийресиндеги талагъа, биринчи тукъумла кёчгендиле: Гузилары, Къудайлары, Гъожукълары эм башхала», - дейди Тетуу улу.
Таматаны къыралда, миллетибизде да бола тургъан кёп ишле къайгъы этдиредиле. Аны оюмуна кёре, бюгюнлюкде устазны сыйын алгъынча кётюрмейдиле. «Устазны окъуучуну аллында сындыргъан кезиулени юсюнден арт заманда кёп эшитирге тюшеди. Бютюнда ол жаны бла болум Россейни ара областьларында бла уллу шахарларында осалды. Кавказда аллай кезиуле азыракъ тюбейдиле. Аны алайлыгъы уа миллет адет-тёреле алыкъа тас болмагъанларыны хайырындан сунама», - дейди ушакъ нёгерим.
Ол устазны сыйын тюшюрген сылтауладан бирине сабийни эркинликлерин асыры бийикге салгъан законла чыгъарыуну санайды. «Окъуучуланы бла устазланы араларында къаугъала чыгъа тургъанларын телевизорда кёребиз. Алай мен ол даулашлада устаз тюз эди деген оюмну алыкъа эшитмегенме... Аллай кёз къарам бла уа жамауат онгар деп ийнанмайма. Сабийни юйретиуде аны жаланда башындан сылап турургъа жарамайды. Ол тюз тюйюлдю. Аны терслигине тюшюндюрюрге керекди. Бирде урушмай да болмайды. Бизни да алай ёсдюргендиле. Ата-аналарыбыз устаз урушхан эсе, терсликни бизден кёргендиле. Шёндюгюледе уа, жарсыугъа, аллай ангылау жокъду», - деп чертгенди сыйлы тамата.
Аны оюмуна кёре, интернет сабийлени бузады. «Ата-анала сабийлерине кёз-къулакъ болгъанлай турургъа керекдиле. Интернетде не затха къарагъанларын, неге сейирлери болгъанларына эс бурмай жарарыкъ тюйюлдю. Къыралда арт заманда тюрлю-тюрлю амалла бла ол затлагъа тыйгъыч салыргъа да кюрешедиле. Ол да аман тюйюлдю, болсада хар не да юйюрден башланнганын унутмайыкъ», - дейди.
Ушагъыбызны кезиуюнде кёчгюнчюлюкню юсюнден да сагъыннганбыз. Тетуулары бери 1956 жылда къайтхандыла. Башха эллиле бла бирге элни аягъы юсюне салыргъа болушхандыла. Борис Ахматович бир сейир шартны да эсине тюшюргенди: Сталин ёлгенден сора 1954 жылда аны тамата къарындашы нёгерлери бла бирге бери, туугъан жерибизге келип кетген эдиле. Ол заманнга кёре ол бек сейир эди, нек дегенде, кёчгюнчю халкълагъа энчи документсиз къоншу элге барыргъа окъуна эркин этилмегенди…
Колхозгъа башчылыкъ этгенлени эсгере, ушакъ нёгерим Ацкъанланы, Ботталаны, Таукенланы, Уяналаны, Маммеланы келечилерин айырып айтханды. «1939 жылда Огъары Жемталада Киров атлы колхоз къуралгъанды. Аслам эс малчылыкъгъа бёлгендиле. Алай а къыралда картоф ёсдюрюу жаны бла Белоруссия, Архангельск эм бизни колхоз айтылып тургъанды. Терк районда жерлерибизде эки-юч тирлик алып тургъандыла. Бирден бирге ётдюрюлген Къызыл Байракъгъа да бизни мюлк тийишли болгъан эди. Мюлк башчыбыз Маммеланы Харундан сора уа къырал да чачылды, колхозла да жокъ болдула», - дейди ол.
Борис Ахматовични кесини юсюнден айтханда уа, аны устазлыкъны сайлар умуту жокъ эди.Сурат ишлерге хунерлиги, жюрек талпыныулугъу да болгъандыла. Алай таулу жашны жибермедиле ол ыз бла окъургъа, фахмусун айнытыргъа. Ол КъМКъУ-гъа кирип, аны 1976 жылда бошагъандан сора эл школгъа къайтып, ёсюп келген тёлюлени окъутуп башлайды.
- 1969 жылда бизге элге Къулийланы Къайсын келеди деген хапар жайылады. Мен кесим да школчу эдим. Сора манга аны суратын ишле дейдиле. Ишлейме. Бюгюнча эсимдеди, чакъырып, башымы сылагъаны. Аны мен бек сюе эдим. Таматала айтып билеме, кёчгюнчюлюкде малкъар тилде жырларгъа ёч болгъанды. Сора: «Къоркъмаймыса?» - деп сорсала уа: «Мен жырлай эсем - халкъым сауду», - дегенди ол. Аллай адамларыбыз миллетибизде кёп болсала, аламат боллукъ эди, - дейди тамата.
Огъары Жемталада клуб ачылгъан кюн да Борис Ахматовични эсиндеди - аны къабыргъасына акъ жабыу тагъылгъаны, эллилеге кино кёргюзтгенлери да. Энди клуб жабылыпды. Ол ишлемегенли иги кесек заман болады. 1959 жылда ишленнген мекям осал халдады. Эллилени жыйылыр жерлери жокъду, бери театр келмейди, артистле концертле кёргюзтмейдиле. Жууукъ заманда бу тау элде да жангы клуб ишлерле деп ышанабыз.
Ушагъыбызны ахырында уа Тетууланы Борис халкъына, эллилерине да насийхат сёзюн айтханды: «Адамлыкъны кючлю этерик, миллетни миллет этерик эки зат барды: Аллахха къуллукъ этиу эм ата-бабаларыбыздан келген адет-намысха табыныу. Ма ол ыз бла барсакъ - ажашмакъ. Ана тилибизде сёлешейик. Ма сиз билген алим Чубокланы Алий Москвада жашагъанлыкъгъа, сабийлери бла кеси тилибизде сёлешгенди. Анга мен кесим шагъатма. Къайсы тилни да билсинле адамларыбыз, алай, бек биринчиден, кесибизникин унутмайыкъ. Башха миллетни сындырыргъа да керекмейди. Шуёхлукъда жашагъан игиди».
