Огъурлулукълары, чемерликлери бла берекет бергенле

Жашауну тутуругъу не заманда да адамла болгъандыла. Аллайла арабыздан кете баргъанлары бла къоншула, тенгле, барыбыз да къалай эсе да кёзге артыкъ эсленмеген, алай жюрекни ашагъан бир сезимни сынайбыз. Аланы сыфатларын кёз аллыбызгъа келтирип неда суратларына къарап тансыкълайбыз...

Хасанияда бизни къоншубуз Сюйдюмланы Ауалият арабыз­дан эртте кетгенди, алай биз, къоншулары, аны таныгъанла,  атын, этген ахшы ишлерин эсибизде тутуп, бирге жыйылсакъ, тансыкълап эсгериучюбюз. Уллугъа уллуча, гитчеге гитчеча сёлеше билген, керти да огъурлу, тюз ниетли, ачыкъ жюрекли адам эди ол. Жашагъан дуниясында не къадар къыйынлыкъ сынап кетди, харип...

Ауалиятны мен гитчелигимден таный эдим. Бу тиширыу бизни орамда жашагъанлагъа, къууанчда, бушууда болсун, биринчи жетип тургъанды. Жашны, къартны да кёлюн алыргъа кюрешип, онг тапдыргъанды. Аллай огъур­лу къоншусу болгъан а насыплыды.

Гитчелигинден окъуна анасындан, атасындан ёксюз къалгъан къыз 12-13-жыллыгъында кол­хоз ишге жюрюп башлайды. Бир кесек аякъланнганлай а эрге чыгъады. Эри бла тёрт жыл да жашагъынчы уруш башланады. Сюйдюмланы Хажимурзаны жашы Харунну урушха ишлей тургъан жеринден биринчи кюнледе алып кетедиле. Ауалият къолунда эки къагъанакъ сабийи бла къалады.

- Немислиле келгинчи тауугъум, башха малым, мирзеуюм да жетер чакълы бар эдиле. Къазауат этип, кече, кюн да колхозда ишлейме. Кюндюз нартюх

орабыз, аны кочанларын артабыз. Жукълагъан, солугъан дегенни, къалай эсе да, эсге алмай эдик, - деген эди бир жол Ауалият, биз бахча къазгъанда арып олтургъан жерибизге келип.

   Угьай, жаш тёлю уа  хомухлукъ этмегиз, сизни заманыгъызда биз арыгъан дегенни не болгъанын билмегенбиз. Абаданла уа бизге: “Белигиз арыгъынчы ишлегиз, къарыныгъыз тойгъунчу ашагъыз”, - деучю эди­ле. Кёресиз да, биз ишден ёлмегенбиз, сизден эсе бизни саулугъубуз игиди, - деп, бизни уялтхан эди. Дагъыда, кёллерине тиймеге эдим дегенча, ышарып къарай, былай къошхан эди:

- Ол замандагъы жаш тёлю шёндюгюлеча болмагъанды. Ишлерге бек сюйгенбиз. Не къыйын ишден да артха турмагъанбыз. Хасаниягъа кирген жердеги бахчаларыбызда уруш аллы жыллада харбызла, помидорла, нашала ёсдюргенбиз. Элни башында уа къаллай аламат терек бахчабыз болуучу эди. Аны алмаларыны татыулары шёндю да кетмегенди ауузумдан. Алагъа сууну биз узакъдан ташып тургъанбыз. Шёндю уа суу сюйсенг юйюнгю ичинде, сюйсенг бахчангда - ташыр кереклиси жокъ, жерге, бахчагъа къараргъа сюйген а - аз.

Ауалиятны кёрген къыйынлыкъларыны юсюнден къоншу­ла да айтыучу эдиле.

  ... Бир жол Ауалиятны бир сабийи ундурукъда жукълап, башхасына уа ёшюн  салып тургъанлай, эшик хыны ачылады. Келгенле уа, эки румынлы сол­датла. Биргелерине да бир оруслу жаш. “Не керекди, нек келгенсиз?” - деп сорады ол. “Биченинги алыргъа келгенбиз”, - дейдиле, хыны да этип.          Ауалият, ачыуланып:

- Угъай, аны сизге бергенден эсе, от салып кюйдюрлюкме, - дейди.

Ол бири. Элде колхозну чачханларында, эллилеге, ол санда Ауалиятлагъа да биришер улакъчыкъ бла арба жюк нартюх келтирген эдиле. Сабийлеге, юйге, колхоз мюлкге да ол ти­ширыу кеси къарай эди. Ол улакъчыкъны къоратмай сакълагъан эди. Немислиле республикадан къысталгъандан сора уа аны колхозгъа къайтаргъан эди.

Немислиле сынатхан къыйынлыкъладан тюзеле келгенлей а малкъар халкъгъа жангы зарауатлыкъ келди. Не алгъанын, къалгъанын да билмей, сабийлени бири къоюнунда, экинчиси къо­лунда, арба бла Ауалиятны Нальчикни поездле тохтагъан жерге элтип тюшюредиле. Орта Азиягъа кёчюрюлюрню аллында Ауалиятха Харундан письмо келеди. Анда уа жаланда юч-тёрт тизгин: “Урушха кирдик, андан сау чыкъсам, дагъыда жазарма...” Ол Харунну ахыр письмосу эди...

Жарлы Ауалият кёчгюнчюлюкню да сынады. Не кёрдю, не кёрмеди ол. Сабийлери ауруп да къыйналды, ачлыкъ да сынады. Къалай-алай болса да, эки жашны да ёсдюрюп, адамла этди.

Орта Азияда жаланнгачлыкъны сынатмаз, ёксюзлени аягъы юсюне салыр ючюн белин къаты къысып ишлерге кюрешди. Анда Къыргъыз ССР-ни Ош областыны Къара- Суу районуну “Къызыл-Шаркъ” колхозунда иги ишлегени ючюн Ауалиятны звено башчыгъа саладыла. 1944 жылдан 1957 жылны май айына дери малкъарлы тиширыу эл, район Советлеге депутатха айырыла тургъанды. Газетледе да махталыр ючюн къалмагъанды.

Ауалият кесини ахыр кюнюне дери баш иеси Харун сау болгъанына, бир кюн болмаса да, бир кюн юйюне къайтырыгъына ийнаннганын къоймагъанды. Ол кесини пенсиясы кёбюрек болуп тургъанлай да аны орунуна урушда ёлген баш иеси ючюн берген пенсияны алыргъа ыразылыгъын билдирген эди.

- Угъай, манга кёп ахчадан эсе, баш иеми аты багъалыды,-  дей эди Ауалият. - Мен аны ючюн берген ахчаларын алып турсам да, ачдан ёллюк тюйюлме. Бу пенсиячыкъны алгъаным сайын, ол жарлы киши къайда эсе да бирде ишлеп, жалнасындан манга юлюш чыгъаргъан сунуп, кёл басып жашайма.

Ауалият белин къаты  къысып,  битеу къыйынлыкъланы да хорлап, эки жаш ёсдюргенди. Аланы юйдегили этгенди. Андан сора кеси да ауушханды.

  Насыпха,  бизни тийреде ахшы, огъурлу къартла кёп эдиле. Ала Жаболаны Гошлапа, Созайланы Къаншау, Жаболаны  Стампул, Кючменланы Шарифа, Сюйдюмланы Байханат, Люба, Баттал, Къалабекланы Къанитат эм башхала. Ала болгъан къадарда юйде, тий­реде да насып, берекет да бар эдиле. Жарсыугъа, ала кетгендиле. Биргелерине уа тийребизни берекетин, насыбын да алып.                        

ХОЛАЛАНЫ Марзият.
Поделиться: