Керек заманда къаламын ушкокга алышдыргъанды

Мирзоланы Муратны жашы Алий малкъар тилде газетни чыгъарыугъа, аны айнытыугъа уллу къыйын салгъан адамладанды. Ол  Кёнделенни орта школунда окъугъанды, аны бошагъанлай, журналист усталыкъ берген институтха кирирге умуту бар эди. Алай къадар башхача оноу этеди – сунмай тургъанлай, Уллу Ата журт уруш башланады. Къолуна сауут алаллыкъ эр кишиле военкоматха барадыла, фронтха жиберигиз, деп тилейдиле. Алий да барады фашистле бла сермеширге сюеме деп. Алай унамадыла, жыл санынг жетмегенди деп.

Мирзо улу «Социалист Къабарты-Малкъар» газетде ишлерге киреди. Алгъа корректор эди, артдаракъда уа аны  энчи корреспондентни къуллугъуна саладыла. Бир жол мен Алий бла ушакъ этгенимде, ол, газетде ишлеген жылларын эсгере, былай айтхан эди: «Элледен, малчы къошладан, сабанчы бригадаладан хазна жыйылмагъанбыз. Жазгъанларыбызны баш магъанасы былай эди: «Сен фронтха не бла болушаса?». Ол соруу бериле эди сабанчыгъа, малчыгъа, юй бийчелеге да...

Бир кесек заман озгъандан сора Алийни аскерге аладыла. Ол Краснодарда пулемёт-миномёт училищеде окъуйду. Суткада он сагъатны аскер усталыкъгъа юйренеди. Уруш Краснодаргъа жууукълаша келе эди. Энди топланы огъурсуз ёкюргенлери бери да эшитилип башладыла. Училищени башха шахаргъа кёчюрюрге тюшеди. Мирзой улу эм аны тенглери Горячий Ключ деген шахаргъа жууукълашханда, фашист самолётла жетедиле, бомбала тёгедиле. Дуния къара-къатыш болады, адамланы ачы къычырыкъларын, жаралыланы ынычхагъанларын Алий биринчи кере эшитеди. Ол аны уруш бла биринчи тюбешиую эди. Алда уа аны уллу сермешле сакълай эдиле.

Ереванда училищени бошагъандан сора Мирзо улуна кичи лейтенант чын бередиле. 82-миллиметрлик миномёт взводха командир этедиле. Алай бла Къобан тюзледе аны уруш жоллары башланадыла. Ол болгъан 9-чу пластун дивизияны 193-чю полку гитлерчиле бла кёп сермешлеге киргенди, Къобанны азатлар ючюн жигер сермешгенди.

Къобан гитлерчиледен эркин этилгенликге, уруш а къызадан-къыза барады. Совет аскерле фашистлени кюнбатыш таба къууадыла. Мирзо улу 53-чю жаяу аскер дивизияны 475-чи полкунда къуллукъ этгенди. Фронт Германиягъа жууукълаша баргъаны сайын, гитлерчиле къатыдан-къаты уруш этедиле. Бизникиле Дунай черекге жетедиле. Душман бу уллу сууну ары жанында къаты аякъ тиреп, совет аскерчилени ётдюрмез ючюн къолундан келгенни аяп къоймайды. Аны юсюне да къыш да къышлыгъын эте эди. Алай алгъа итиннген къызыл аскерчилени бир зат да тыялмайды. Тамата лейтенант Александр Лебежинскийни ротасы Киш-Дунайны (Дунайгъа къошулгъан суу) ары жанына къутулады.

Къаты сермеш башланады. Бу къыйын сагъатда Мирзо улу, пулемётну артына жатып, гитлерчилеге ёлюм чачады. Алгъа ёшюн уруш этген кёп малгъун сойланады. Болсада Алий аны къатына жашырын жууукълаша келген фашистлени эслейди, автоматын ары буруп, битеу окъларын сепдиреди. Алай бла душманны биринчи чабыуулу тохтатылады. Энди бизни аскерчилерибизге паром бла ётген танкла бла бронетранспортёрла болушадыла. Душман артха кетеди. Алий, миномёт ротаны отун корректировка этиуде кесини борчун кереклисича толтургъандан сора да, артиллеристлеге окъланы къайры атарыкъларын билдиреди.

Душманны къууа, жаяу аскерчилерибиз иги кесек алгъа кетедиле. Алай, келе тургъан немисли танкланы кёрюп, артха айланадыла. Ротаны командири жаралы болады. Алий ол жумушну кесине алады, къаты къазауатда душман артха туракъларча этедиле. Алий сюйген къыралыны жарыкъ жашауу ючюн жанын-къанын аямай уруш этгенди. Этген жигитлиги ючюн Къызыл Жулдузну, Ата журт урушну биринчи даражалы орденлерине эм кёп майдаллагъа тийишли болгъанды. Анга госпитальда жатаргъа да тюшмегенди, ол жаланда бир кере жаралы болгъанды. Ол жаханим отундан къутулуп, жарыкъ кюннге жетгени ючюн кесин бек насыплыгъа санагъанды.

Уруш бошалгъандан сора анга туугъан жерине угъай, Орта Азиягъа барыргъа тюшгенди. Андан а ол Кавказгъа  биринчилени санында къайтханды. Алгъа бир кесек заманны ишсиз турады. Кёп бармай а Къабарты Республика Къабарты-Малкъар Автоном Совет Социалист Республикагъа тюрленип, халкъыбызны къыраллыгъы жангыдан тохташдырылады. Энди миллет кадрла керек боладыла. Аланы къысха заманны ичинде хазырларгъа КПСС-ни обкомунда дайым ишлеген партия курсла уллу юлюш къошадыла. Анда Мирзойланы Алий да окъуйду. Элли жетинчи жылны апрель айында аны партияны обкомуна чакъырадыла. Анга Кациланы Хажикъурманны жашы Хабу жарыкь тюбейди. Ол къууанчлы кюнню эсгере, Мирзо улу былай дейди:

- Хабу Къабарты-Малкъар китап басманы директору эди. Малкъар тилде газет жангыдан чыгъып башлагъанда, анга башчылыкъ этерин тилегендиле. Ол а анда ишлерча адамланы излей эди. Мени да ол къауумгъа къошаргъа сюйгенин билдирди. Сора алгъыннгы «Социалист Къабарты-Малкъар» газетни редакциясында биргеме ишлегенледен сау къалгъанларыны хапарларын сорду. Урушну отундан сау-эсен къутулгъан, алай алыкъа Орта Азиядан къайталмай тургъан журналист тенглерими бир къауумуну атларын жаздырдым.  «Мычымай телеграммала жиберип, жашланы чакъырыргъа керекди. Басманы кюнюне, бешинчи майгъа, ана тилибизде газетни биринчи номерин чыгъарыргъа буюргъандыла...», - деди Хабу.

Бир бёлек айны Мирзо улу промышленность бёлюмге башчылыкъ этеди. Андан сора аны окъургъа жибередиле. Ол Ростовда Бийик партия школну бошайды. Редакциягъа къайтады. Эки жылны эл мюлк бёлюмге башчылыкъ этеди. Жыйырма бир жылны «Коммунизмге жол» («Заман») газетни редакторуну орунбасары болуп ишлейди. Ол заманны ичинде кёп жаш адамны журналистиканы жолуна салгъанды. Аланы арасында Гергъокъланы Исмайыл, Зокаланы Зейтун, Къулбайланы Алий, Хучиналаны Ануар, Аппайланы Музафар, Текуланы Жамал бардыла.

Алий республикабызны алчы адамларыны иш сынауларын халкъгъа белгили этиуню кесини баш борчларындан бирине санагьанды. Жазгъан затлары газетледе, журналлада басмаланып, радио эм телевидение бла берилип тургъандыла. Къабарты-Малкъарны алчы сабанчыларына, малчыларына жораланнган очерклери энчи китапчыкъла, брошюрала болуп да чыкьгъандыла.

 Ары дери атлары кеслери жашагъан районнга окъуна белгили болмагъан алчы адамланы юслеринден жазып, аланы сынауларын саулай республикагъа жайгъанды. Аны жигитлерине уллу къуллукъчула эс буруп, аланы къырал саугъалагъа, сыйлы атлагъа кёргюзтедиле. Юлгюге «Нальчик» совхозну сют-товар фермасында ийнеклени машинала бла саугъан Чыгырланы Шамкъызны келтирирге боллукъду. Алий аны юсюнден, шарт юлгюле келтирип, адамла сюйюп окъурча очерк жазады. Андан сора къызны иш сынаууну юсюнден хапар узакъгъа жайылады. Анга деменгили Совет Союзну бийик къырал саугъаларын бередиле. Ол Социалист Урунууну Жигити деген сыйлы атха тийишли болгъанды.

Мирзоланы Алийни огъурлу интернационал юйюрю болгъанды. Юй бийчеси Антонина бла тёрт сабий ёсдюргендиле. Ала бийик билимли специалистле болгъандыла, сюйген ишлеринде урунадыла. Аланы хар бирини юсюнден кёп ахшы сёз айтыргъа боллукъду. Алай Виталийни юсюнден а энчи айтырчады. Ол уста футболистча атын айтдыргъанды.  Нальчикни «Спартак» командасында ойнай тургъанлай, Москваны «Динамосуна»  алгъандыла. 1970 жылда уа нальчикчи «Спартакда» ойнап, Россейни чемпиону болады. Андан сора тёрт жылны бийик лиганы «Спартак» (Москва) командасында ойнагъанды, футболдан СССР-ни кубогун алгъанды.

Виталий, халкъыбызны тарыхында биринчи болуп, уллу Совет Союзда футболдан спортну устасы деген атха тийишли болгъанды. Къыралыбызны бийик лигагъа кирген командаларыны санында талай жыл ойнагъанды, белгили жерлени алгъанды. Уста футболчубуз Португалияны, Испанияны, Индияны, Италияны, Германияны, Францияны спорт майданларында ахшы кёрюмдюлеге жетип, сыйлы саугъала алгъанды. Совет Союзну бек кючлю футболчуларындан къуралгъан олимпиадалы команданы санына да къошулгъанды.