Акъ кешене

Таурух

Хапар айт, хапар айт деп къадалгъанса да, къоймайса. Адам санга не этсин? Къарайма да, айырылыр акъылынг жокъду. Баям, сени жумушунгу тындыргъынчы, манга тынчлыкъ боллукъ болмаз. Айтчы, не зат эшитирге сюесе? Кёз кёргенними, огъесе къулакъ эшитгенними? Сайла кесинг.

- Узун сакъалынг къырпакъ кибик агъаргъанды. Сен узакъ ёмюр жашагъанса. Жашауунгда бир болса да, сейир затха тюбегенсе. Аны айт. Къулакъ эшитгени ариу жомакъды.

- Алай эсе, тынгыла, - деп, къарт башын узакъда кёрюне тургъан таула таба бурду. Сора биреуден эркинлик алгъанча, кёзлерин къысып, бираз турду да, хапарын башлады.

- Кёремисе, ол таула сынжырын, - деп, акъсакъал къолун кюнбатыш таба бурду.

Бийикле, деменгилиле, къалала кибик, ёхтемле. Дунияны къайсы заманларындан бери тура болурла, жер тарыхыны эсгертмелери. Ортадагъы чукуй барысындан да бийикди. Анда къар жаланда жай чилледе бир кесекчикге эрийди. Тёгерекдеги таулада жашил кырдык ёсе туруп, аны башы къара болады. Анда бир зат ёсмейди. Андан айтылгъанды Къара тау деп. Аны юсюнден халкъда кёп таурухла жюрюйдюле.

Алай да айтадыла: бир дорбуну барды да, эки атлы эркин сыйынады деп. Кече-кюн барса уа, къыйыры тенгизде чыгъады деп. Тауну ары жанында уа ариу ёзен барды. Аны жашил кырдыгында кийик жаныуарла отлайдыла. Акъ жугъутурланы жериди. Ол Апсатыны журтуду деген таурухланы бек гитчелигимден эшите тургъанма.

Бир жол, ма сени кибик жаш заманымда, муратларымы толтурургъа таукел болама. Кесиме бек базынама. Къарыуум асыры кёпден, къол аязларым окъуна атылыпдыла. Ким болур менден кючлю деп, акъылыма алай келиучю эди. Кюнлени биринде жол азыкъ хазырлайма. Артмагъыма нартюх къалач бла къош бишлакъ салама. Гыбытны бели бла бир гыпы айран да алама. Аланы барысын да къараторну къанжыгъысына байлап, чолпан жулдуз бла танг жолгъа тебирейме. Атамдан къалгъан къара къамам бла мужурам да биргемедиле.

Элден чыкъгъанлай окъуна черек боюну бла жол салдым. Аны къысхартыр муратда: «Къараторгъа базынып, мен узакъ жолгъа чыкъгъанма», - дей, жырлагъан да эте, къая къызын уятхан черек тауушуна да тынгылай барама. Алтынчач кюн, бу жанында борчун толтуруп, энди уа тауланы ары жанына барыргъа керекди дегенча, кёкню бир жартысын къызыл бояугъа алдырып, аланы башларындан аууп тебирегенде, мен да къалын агъачха тирелип тохтадым. Алайда, кече къалыр акъыл этип, жер изледим. Сора гола ташны къатында тохтадым. От тиргиздим, ушхууур ашадым, атны тешип, иерин жастыкъ, жамычымы уа тёшек этип таяндым. Кёкдеги жулдузлагъа къарай, аланы жылтырагъанларына сейир эте, къалай жукълагъанымы да билялмадым.

Танг аласына ат кишнеген тауушха уяндым. Атым, къатыма келип, агъач таба къарап, тынгысыз эди. Жанлыны эслеген болур эди. Мен да къопдум. Чапыракъла юсюнде тамычыланы жыйып, къол-бет да жуудум. Айрандан да бир-эки уртлап, жолума тебиредим. Къалын агъач, тереклени бийикликлерине къарасанг, башынгдан бёркюнг окъуна тюшеди. Бир сейирлик жер. Баям, манга дери бу жанына адам аягъы басмагъанды. Кийик жаныуарла жюрюген жолчукъгъа атны буруп, Къара тау таба тебирегенме.

Ол тийрелени къалауурларыча, терек бутакъла бетиме, кёкюрегиме ура, мени ары жибермезге кюрешедиле. Чапыракълары уа: «Эй, адам улусу, ызынга къайт», - дегенча, тауладан келген желден къалтырай шыбырдайдыла. Алай эте, кюн ортагъа агъачдан чыкъдым. Алайда атымы да солутдум, кесим да ауузландым.

Эндиги жолум тар ёзени бла эди. Ариу жашил кырдыкны жырып, къаратор алгъа атлайды. Мен а, сейир эте, жангы жерлеге къарайма. Тау ёзени, не болур сенден ариу? Хар хансынг гюл ийис эте, ариу хауангдан а кёкюрегинг тоймайды. Къаяларынгы къарлы чукуйлары уа булутланы жырып, кёкге тиреуле болуп, жылны жайы, къышы да бир жерде болуп. Ат туягъы тау тюбюнде къызыл гюлню басады, аны башында уа къарлы боран этеди.

Таула таба тебиресенг, ала сенден къачып баргъанча кёрюнедиле. Жууукъ жанлай келсенг, уллудан-уллу, бийикден-бийик бола барадыла. Ахырында уа къучакъларына къысарла, къайры къарасанг да, тёгерегинг тау, къая болур, узакъ жолоучулукъдан кёп жолла къыдырып, кесинги ата журтунга къайтхан сунарса, алай жууукъ кёрюнюрле ала санга.

Алайдан ары барлыкъ жерим тик, ёр эди. Атым бараллыкъ тюйюл эди да, аны алайда къоюп, мужурама таяна, Къара таугъа ёрлеп тебирейме. Кюн батхынчы, башына чыгъар акъыл этдим. Алай болалмадым. Тауда, кюн батханлай, терк окъуна къарангы болуп къалады. Кече къалырны къайгъысын эте, дорбун маталлы бир жерчик табып, алайда тохтадым. Жамычымы тёшек, жууургъан да этип, танга аласына дери, тепмей, жукълап чыкъдым.

Жарыкъ бетиме тийди да, уяндым. Сен кёргенмисе, таулада танг жарыгъын? Угъаймы? Да сора билмейсе ариулукъну не болгъанын. Алгъа кюн чыгъады. Къызыл жарыкъ берип. Анга къаяла, ташла да къууанадыла. Ала, аны сыфатын алып, алтын бетли болуп жылтырайдыла. Сени уа, кюннге къолунгу узатып, чачын сыларыгъынг келеди.

Акъ булутла уа, толкъун-толкъун болуп, кеслерин къаялагъа уруп, ызларына къайтадыла. Алагъа минип, биргелерине учуп кетеригинг келеди. Къалай ариуду ол сагъат! Аны жаланда кеси кёрген ангылайды.

Булутла кёп турмайдыла. Желден къача, узакълагъа кетедиле. Тёгерек да ачылды. Мен да жолума тебиредим. Азмы-кёпмю бардым. Бираздан тауну башына чыкъдым. Бек бийик эди Къара тау. Андан къарап, ташны ташха ура, битеу ауузну тауушха алдыргъан уллу черегибиз, бичен байлагъан аркъанча, иничке окъуна кёрюне эди.

Ахыры 8-чи июльда басмаланырыкъды.