Адабият шуёхлукъну багъалай

Дуния жашауунда халкъланы къарындаш ниетлиликлери, шуёхлукълары, огъурлулукъгъа бла тюзлюкге бирча жол тутуулары кёп затлада кёрюнедиле. Сёз ючюн, бир халкъны музыка чыгъармасына бирси халкъла да сюйюп тынгылайдыла, кеслери да согъадыла ол музыканы. Бир халкъны ахшы жырлары барыбызны да жырларыбыз болуп къаладыла. Закий суратчыланы чыгъармалары да кёп миллетли къыралыбызгъа бирча багъалыдыла. Ариулукъ бла усталыкъ, фахму бла фикир жаланда бир элге, бир миллетге угъай, бирси эллеге, бирси миллетлеге да сыйлыдыла.

Алайды да, фахмуну жолу къарындашлыкъны жолуду. Халкъланы къарындашлыкълары уа неден да суратлау адабиятда толу кёрюнеди. Бегирек да поэзияда. Аны юсюнден КъМР-ни халкъ поэти Мокъаланы Магомет кесини заманында аламат, терен магъаналы сагъышларын жазгъан эди. Аны къагъытха тюшюрген оюмларын хайырланып жарашдырылгъанды бу материал да.

Алайды да адабиятны юсю бла танымагъанларынг да санга таныш болуп, узакъдагъыла да жууукъ болуп къаладыла. Малкъар поэзия халкъла къарындашлыгъына къошумчулукъ ишин бек тынгылы бардырады. Башха тилледе чыгъармаланы бизни тилге кёчюрюлюулерини хайырындан дунияны уллу жазыучуларыны, поэтлерини жазгъанлары бла шагъырей болабыз. Ёз халкъыбызны суратлау хазнасынача, алагъа жюрек ыразылыкъ бла къарайбыз.

Адабиятда шуёхлукъну хайырындан 400 жыл мындан алгъа эрмен, азербайджан, гюржю тилле­де да жазгъан Саят-Нованы дуниягъа белгили назмулары бла шагъырей болгъандыла малкъарлыла. Шуёхлукъну кюню жарытхан халкъланы бир бирге къол бериулери къууанчлы ишди. Ол къууанчха къошулады поэзияда, прозада халкъла шуёхлугъу да. Бизни поэтлерибизни назмулары жаланда орус тилге кёчюрюлюп къалмай, дунияны кёп халкъларыны тиллерине кёчюрюлгендиле.

Гюржюлю поэт Шота Руставелини «Къаплан тери кийген батыр» деген айтхылыкъ поэмасы, сёз ючюн, малкъар тилге Гуртуланы Салих кёчюрюп, энчи китап болуп, эки кере да чыкъгъанды. Шота Руставелиден сора да Гюржюню уллу поэтлери­ни жазгъанлары бизни тилде басмалана тургъандыла. Энтта басмаланадыла. Былайда гюржюню бир уллу поэтини юсюнден энчи айтырчады. Николоз Бара­ташвили аз жашагъанды, алай дунияны бек уллу поэтлерини сатырларына къошулургъа къолундан келгенди. Ол аз сёзлю эди, терен оюмлу. Туугъан жерине сюймеклигин толу айтыргъа анга быллай тёрт тизгин тамамлыкъ этип къойгъанды:

Мудах кюнюмде бу таугъа къарасам,

Жарсыуум жокъча, тынчаяды кёлюм,

Булут да къууандырады, агъарса, -

Чууакълыкъдан толуп къалады кёлюм.

Биз тюзлюк бла терслик, огъурлулукъ бла огъурсузлукъ бир бирлери бла къаты демлешген заманны къыйынлыгъын, зауукълугъун да сынай, жууукъдагъы, узакъдагъы да ачыкъ кёрюнюрча, шуёхлукъну байрагъын бийик тутуп, алай келгенбиз. Кёп миллетли Россей алай барады ёмюрню жолларында.

Къууандыргъан, жарсытхан да эте, барады бизни заманыбыз. Бир бирге сюймеклик дайым жол чырагъыбыз болсун! Былайда Расул Гамзатовну бир къысха иазмусун энтта эсибизге тюшюрейик:

«Кьууанч, сен къайры учаса былай?»

«Учама сюйген жюрекге!»

«Жашлыкъ, сен къайры чабаса, бир айт?»

«Чабама сюйген жюрекге!»...

Расул Гамзатовну назмусу Малкъарда эрттеден жюрюген бу халкъ айтыугъа ушайды:

«Къууанч, къайрыса?»

«Сюйгеннге».

«Бушуу, къайрыса?»

«Сюргеннге».

Сюймекликни, чомартлыкъны, халаллыкъны ариу ниетлери азербайджанлы поэт Наби Хазирге да бу назму тизгинлени жаздыргъанды:

Сюебиз жашил жазны жылыуун,

Жырабыз къышны желин, бузун.

Мени болсун да къышны сууугъу.

Жазны жылыуу сени болсун...

Алгъыннгы Совет Союзда миллетлени хазна къалмай барыны тиллерине да кёчюрюлгендиле Къулийланы Къайсынны китаплары. Кязимни китабын къабарты тилге кёчюрюп Зубер Тхагазитов кесини халкъын закий таулуну назмулары бла шагъырей этгенди. Бизни тилге да кёчюрюледиле къабартылы поэтле. Уллу поэт Али Шогенцуковну китабын а кёп жыл мындан алда малкъар тилге кёчюргенди Мокъаланы Магмет. Къабартычадан малкъарчагъа, малкъарчадан къабартычагъа кёчюрюу иш тохтамайды бюгюн да.

Халкъла шуёхлугъуну, халкъла къарындашлыгъыны жоллары Къабарты-Малкъаргъа кёп сыйлы къонакъ келтиредиле. Ол жолла бизни адамларыбызны да элтгендиле бирси миллетлени жерлерине, уллу шахарлагъа, эллеге. Республикабызны атлары айтылгъан жазыучулары, Дагъыстаннга, Шимал Осетиягъа, Къарачай-Черкесге, Волгоградха, Москвагъа, дагъыда кёп жерлеге барып, кёрмючле, поэ­зия байрамла къурай, Къабарты-Малкъарны адабият эмда культура хазнасы бла ол жерли адамланы танышдыра, шагъырейлендире келгендиле.

Кеси жерлибиз Мызыланы Къаншаубий, 90-чы жыллада малкъар поэтлени назмуларын тюркчагъа кёчюрюп, Анкарада антология чыгъаргъанды. Къарачай-малкъар поэтлени антологиялары да чыкъгъанды анда, Гюржю тилге да кёчюрюлгендиле Малкъарны нарт таурухлары. Гуртуланы Салихни назму китабы да басмаланнган эди гюржю тилде.

Халкъла шуёхлугъу хар заманда да адабият шуёхлукъ бла да къаты байламлыды. Ол байламлыкъланы кёргюзтген ахшы назмула поэзияда белгили жер аладыла. Шимал Осетияны халкъ поэти Георгий Кайтуковну бу назмусу да аладанды:

Мамырды гюллери къызаргъан эрттен,

Кавказдача, шош урады тёбенги,

Мукачево мени бюгюн бай этди,

Манга къарындашла этди тёртеуню.

Малкъар жазыучула да, къайры барсала да, шуёхларыны отларына жылына, аланы огъурлу жерлеринде айлана, аланы чууакъ кёклерине къарай туугъан журтларыны жарыгъын кёргендиле. Ол аланы жанларыны, жюреклерини, хар айтхан, хар жазгъан сёзлерини да жарыгъы болгъанды. Мындан арысында да алай боллукъду деп толу ийнаныу жашайды бизни жюреклерибизде.

Басмагъа Жангуразланы Нажабат хазырлагъанды.
Поделиться: