Нальчикге «Аскер махтаулукъну шахары» ат не ючюн берилгенди?

Озгъан айда Нальчикде Россейде Аскер махтаулукъну башха шахарлары бла бирге  Хорламны Къылычы саугъаланнганды. Ол халкъны душман аскерлеге къажау къазауатда батырлыгъына, эркинликге итиниулюгюне этилген хурметни белгисиди.

Быйыл а Нальчикде бу сыйлы ат берилгенли 12 жыл толгъанды.   Ол жаны бла Указны РФ-ни Президенти 2010 жылда 25 мартда къабыл кёрген эди.  

Не ючюн бериледи?

Быллай даражалы ат  «…Ата журтубузну жалынчакъсызлыгъы, мамырлыгъы ючюн къазауатда шахарны къоруулагъанла кёргюзтген кишилик, батырлыкъ ючюн…» бериледи.

Бу сыйлы атны атауну низамы РФ-ни Президенти 2006 жылда 1 декабрьде къол салгъан 1340 номерли указда белгиленипди. Ол берилген шахарлада уа эсгертме салыныргъа, анда РФ-ни Президентини Указы басмаланыргъа, шахарны гербини сураты ишленирге тийишлиди.  Аллай  шахарлада Ата журтну къоруулаучуну кюнюнде, гитлерчи аскерледен эркин этилгенине жораланнган байрамлада эсгертмени тийресинде жыйылыула, салютла бардырыргъа эркин этиледи. Нальчикде эсгертме Къозу бахчада орнатылыпды.

Эркинлик ючюн къазауат

1942 жылда 28 октябрьден 1943 жылда 3 январьгъа дери Нальчик фашист аскерчилени къолунда болгъанды. 1942 жылда 26-28 октябрьде гитлерчилени 70 бомбардировщиклери  республиканы ара шахарына  топларын атхандыла, танкла, аскерле жибергендиле. Юч кюн баргъан къанлы урушдан сора Нальчикни душманнга къояргъа тюшгенди.

Биринчи кюнледе гитлерчиле чюйютлюлени (600 адам) ипподромгъа жыйып, ажымлы ёлтюредиле. Тау чюйютлюле кавказ халкълагъа ушагъанлары ючюн аланы оноуларын арт болжалгъа саладыла. Алай нацистлени оноучуларындан кавказлы иудейлени да илишаннга салыргъа деген буйрукъ келеди. Операцияны 1943 жылда 4 январьда бардырыргъа оноу этиледи.

Фашистле   Къабарты-Малкъарда болгъан тёрт айны ичинде кёп мамыр адамланы ёлтюргендиле, юйюрлени саулай къыргъандыла.  Нальчикни бла Прохладныйни тийрелеринде душман танклагъа къажау   урула ёлюкледен толгъанлары да анга шагъатлыкъ этеди.

 Фашистле жер, республиканы битеу мюлкю да Германияны иелигине ётгенин тохташдырадыла, къыралны, адамланы ырысхысын тонагъандыла.  Прималкинский комбинатда уа бир гектаргъа да жетмеген жерде адамсыз болумлада 10 минг совет аскерчини жесирде тутхандыла. Аладан къысха заманны ичинде эки мингнге жууугъу ёлтюрюлгенди. Битеуда бирге уа душманла республикада болгъан  кезиуде 4,2 мингден аслам адам жокъ этилгенди, ол санда 2188 мамыр инсан.

1943 жылда 3 январьда Нальчикни душмандан эркин этиу операция башланады. Докшукино, шёндюгю Нарткъала шахар, тийресинде кюйсюз  сермеш болады. Былайда уа гитлерчиле къорууланыу ыз къурагъан эдиле, шахарны тёгерегине инженер объектле орнатылып,  жоллада минала салынадыла.

Республиканы оноучулары, 37-чи совет аскерни командованиясы бла бирге Къабарты-Малкъарны гитлерчиледен азатланыу жумушланы толтургъандыла. Нальчикни эркин этиу сермешледе жигитликлери ючюн  145 партизан бла 37-чи армияны 265 аскерчиси бла бёлюмлерини командирлери бийик къырал саугъалагъа тийишли кёрюлгендиле.

Жангыртыу жумушла

Эркин шахарны жангыртыу мычымай башланады. Къысха заманны ичинде эт жарашдыргъан, мел комбинатла ишлеп башлайдыла, 15 мартха дери битеу районланы аралары бла телефон байламлыкъла тохташдырыладыла, кёпюрле, жолла тап халгъа келтириледиле. Нальчик-Прохладный темир жолда жюкле ташыу жангыртылады.

1943 жылда июньда Къабарты драма театр къараучулагъа эшиклерин ачады, филармония, школла, саулукъ сакълау учрежденияла халкъны жумушларын тамамлап башлайдыла.

Аскер махтаулукъ

Нальчикни 9 мингден аслам инсаны, Туугъан журтубузну жалынчакъсызлыгъын къоруулай,  жанларын бергендиле.  Ата журт урушну жылларында кёргюзтген батырлыкълары ючюн  Нальчикни 8 инсаны Совет Союзну Жигити деген даражалы атха тийишли болгъандыла, 10 мингден асламы орденле эм майдалла бла саугъаланнгандыла.

Нальчикни эркинлиги ючюн сермешледе деменгили къыралыбызны тюрлю-тюрлю жерлеринден, кёп миллетлени мингден аслам уланы жанларын бергендиле.  Уллу Ата журт урушну жылларында кёргюзтген батырлыгъы ючюн Нальчик 1985 жылда Ата журт урушну орденини 1 даражасы бла саугъаланнганын да белгилерчады.

Тикаланы Фатима хазырлагъанды.
Поделиться: