Жыйырма экинчи июньну эсгере

Къабарты-Малкъар Республиканы халкъ поэти Гуртуланы Салих иги кесек заманны газетде жууаплы секретарь эм баш редакторну орунбасары къуллукълада ишлеп тургъанды. Атасы Солтанбек, Уллу Ата журт урушха кетип, андан къайтмай къалгъанды. Бюгюн Гурту улуну 1941 жылда 22-чи  июньда башланнган уруш бла байламлы эсгериулерин басмалайбыз.

Немисли-фашист башкесле бизни тынч ырахат тургъан къыралыбызгъа билмей тургъанлай, чапханы битеу халкъланы келечилерин бирден сескендирген эди. Аны манга, анам айтып билеме. Хар ким кесини акъылбалыкъ болгъан адамыны бетине, ахыр кере къарагъанча, тюрслеп, аны суратын кёзлеринде къояргъа сюйгенча, къарагъан эди, деучюдю анам. Айхай да мени анам а ол кезиуге аскер училищени, Къызыл профессура школну да бошагъан атама, бети кетип, тюнгюлюулю окъуна къарады. Ол урушну сегизинчи кюнюнде къыралыбызны къоруулай, кеслерини жашауларын харам этгенлени ичлеринде эди. Анамы тюнгюлюулю къарагъаны да бошдан болмады: атабыз къайтмай къалды.

Ол урушда къырылгъан 27 миллион адамдан бири болуп. Анам а ахыр кюнюне дери   ийнанмагъанды аны къайтмазлыгъына, ол кесини 94-жыллыкъ ёмюрюнде да бизден уяла-уяла, кечгинлик тилей, сагъына- сагъына тургъанды атамы.

Уруш бизни халкъыбызгъа дагъыда бир къыйынлыкъ сынатханды: жалгъан даула тагъып, къара чёпге салып малкъар халкъны Азия тюплерине тёкгенди къыралыбыз. Анда урушда ёлгенлерибизни унутмай турдула аналарыбыз, ау тюбюнде къалгъанла да, ау тюбюне кирирге хазырланнганла да, эгечле да.

Бюгюн да жерни бир этегинде «тарх» таууш чыкъгъанлай, ол кюнлени сынагъанла таууш чыкъгъан жанына сескенип къарайдыла.

Эсимдеди, немисли (румынлы деп да айтадыла бюгюнлюкде) атлы аскер Акъ-Суу элни орта орамы бла ёрге озгъаны. Мени анам Аба бла атамы анасы Къурманкъыз, душманланы эслемегенча этип, аланы башлары бла атам кетген таба къарай эдиле. Ыннам, жаннетли болсун, сюргюнде тапханды керти дуниясын, анам а ары къарагъанын къоймагъанды бир кезиуде да. Аны сакълауул къарамы мени да кёз юсюмдеди. Бир уллу дастанымда ыннамы атындан айтылгъан быллай сёзле бардыла уруш башланнган кюнню юсюнден:

О, жыйырма бла экинчи июнь...

Танг бетли къанатларын жерге ийди,

Уку да ашыгъып кирди уягъа.

Кертме капол юзюлюп тюшдю жаргъа.  

Чыпчыкъла да тоймадыла къалкъыудан.  

Къурманкъыз а тебиреди халжаргъа,

Ал ботасына жел къанат къакъдыра.

Челеги, тюшюп кетип, зынгырдады…

Халжарда ийнеги да ынгырдады.

Сейир этеди Къурманкъыз бу ишге.

Адакъа да чалман башына битип.

Юйге айланып, къычырып кюрешди,

Къанаты быстыр къакъгъан таууш эте…