Билим бериуде алгъыннгы сынаугъа къайтырбызмы?

РФ-ни илму эм бийик билим бериу министри Валерий Фальков 24 майда Россей бийик билим бериуде Болон системадан чыгъарыгъын эм ол жаны бла кесине келишген амалны жарашдырлыгъын айтханды. Бу билдириуню бийик билим бериуде ишлегенле эрттеден сакълагъандыла. Нек дегенде, Россей, 20 жыл мындан алгъа бийик билим бериуде алгъын битеу дуниягъа айтылгъан совет классикалы системадан кетип, Европалы, экиге юлешиннген Болон деген амалгъа кёчген эди.

Ол кезиуню ичинде тюрлениулеге ыразы болмагъанларын белгили россейли вузланы ректорлары, алимле, бийик билим бериуде уллу сынаулары болгъан специалистле айтып тургъандыла.

Алыкъа къырал къуллукъчула ата журтлу бийик билим бериу системагъа къайтыу къалай боллугъун толу ангылатмагъандыла. Болсада, РФ-ни Федерация Совети ол жаны бла законну проектин хазырлап башлагъанды. Алай вузланы келечилери уа оюмларын билдирирге ашыкъмайдыла. 

Федерал министр В. Фальков а: «Болон системагъа озгъан кезиугеча къараргъа керекди», – дегенди, «Коммерсантъ» газетни келечисине жууап бере. «Биз энди бийик билим бериуде кесибизни тёрели системабызгъа таянырыкъбыз, аны мурдорунда миллет экономиканы сейирлери эм хар студент да тийишли  билим алырча онгланы къураргъады борчубуз», – деп чертгенди ол.  

Сагъынылгъан федерал министерствону оноучусуну орунбасары Дмитрий Афанасьев ТАСС информагентствогъа билдиргеннге кёре, Болон процессден кетип, саулай совет системагъа къайтыу боллукъ тюйюлдю. Болсада,  бийик билим бериуде озгъан заманлада жыйылгъан сынау иги да кенг хайырланыллыкъды. 

Сёз бийик билим бериуде эки бёлюмден къуралгъан системадан кетерге кереклисини юсюнден барады. Ал оюмлагъа кёре, 4 жыл бакалавриат, 2 жыл магистратура энди боллукъ тюйюлдю, специалитетни алгъын замандача 5 эм бир къауум усталыкъны алыргъа 6 жыл этерге умутлары барды. Битеу тюрлениулени министерство 2024 жылгъа хазырларыкъды.

Бийик билим бериуде боллукъ тюрлениуле бла байламлы Санкт-Петербургну  законла чыгъарыучу органыны председатели Александр Бельский былай айтханды: «Бу боллукъ атламланы тюз оноугъа санайма. Болон система бизни бийик Билим бериу бёлюмюбюзге къаллай онг бергени белгилиди, жаланда ол  дипломларыбыз бла тыш къыраллада ишлерге боллукъ эди. Студентлерибизни окъутуп, тынгылы билим берип, сора эм игилерин Западха ашырып тургъандан къыралгъа хайыр тюшмезлиги баямды. Энди ол жол жабылады». 

КъМР-ни Парламентини билим бериу, илму эм жаш тёлюню ишлери жаны бла комитетини таматасы, профессор Нина Емузова сагъынылгъан теманы юсюнден былай айтханды: «Токъсанынчы жыллада башланнган тюрлениуле,  бийик  билим бериуюбюзню Запад къыралланы кёбюсюнде хайырланнган Болон системагъа келтирген эдиле. Ары дери бизде болгъан классикалы совет система да бош жерде къуралмагъанын эсгертейим. Ол, педагогиканы тарыхында жазылгъанына кёре, ол  мурдор халда билим берген прус-немисли системаны бир кесегиди. Анда билим бериуде арсарсыз окъутулургъа керекли илмуланы юсюнден айтылады. Ол амал Германияда шёндю да ишлеп турады. Советлени кезиуюнде  ол кенг хайырланылып, бизни экономика турмушубузгъа келишдирилип, вузларыбыз беш жылгъа тынгылы специалистлени хазырлап тургъандыла. 

План экономикагъа аны уллу хайыры болгъанды. Артха, Болон системагъа кёчгенде, анга кёпле ыразы тюйюл эдиле. Ол кезиуде мен университетде ишлегенме, жангы система бизге иги онгла ачады дегенле да бар эдиле, кёп преподавательле уа дерслерин ол амал бла бардырыргъа сюймегендиле.  Къысхасы, бийик билим бериуню качествосу, тийишлисича игиленмегенлей, барып тургъанды жыйырма жылны ичинде. Мени оюмума кёре, ол процессден жаланда Европа  кесине мындан ары жаш адамланы ишге чакъырыу  бла хайыр алгъанды. Аны ючюн бизни къырал ол системадан кетгенине жарсыр кереклиси жокъду,  Болон процессге толусунлай кирип да бошамагъан эдик, кертисин айтханда.

Сёзсюз, бюгюнлюкде къыралны билим бериуде жетишимлери бардыла, иги жетишимлери, фахмулула, атларын дуниягъа иги айтдыргъан студентле, школчула да. Алай, жаш тёлюге, аны энчи чертип айтама, аслам халда бийик билим бериуню качествосун игилендирирге кереклиси баямды. Къалай бла?   Бийик эм орта билим бериуде тынгылы специалистле жыйылып, заманны излемине келишген программаланы, ол санда советлени кезиуюнде окъутхан специалитетни, Болон системада болгъан иги затланы да эсге алып кенгертирге керекдиле. Бакалавриатны бла магистратураны унутайыкъ  деп, сёзню чорт салыргъа жарамайды, алай бийик билим бериуню качествосун игилендирирге кереклиси уа баямды, ол жаны бла энди терен сагъыш этип ишлерге тюшерикди». 

Искусстволаны Шимал-Кавказ къырал институтуну ректору, профессор Рахайланы Анатолий  билдиргеннге кёре, Россейни маданиятха кадрланы хазырлау бла байламлы терен эм бай тарыхы барды. Ол тёрт жюз жылгъа жууукълашханды. Санкт-Петербургда 1738 жылда А. Я. Ваганова атлы орус балетни тепсеу школу ачылгъанда, Американы Бирлешген Штатлары деген къырал жокъ эди. 

Музыкантланы, ол санда скрипкада сокъгъанланы хазырлауда да, жюз жылла бла жыйылгъан Россейни школу  Европада эм игилеге саналгъанды не заманда да. Чыгъармачылыкъ жаны бла, чертип айтама, чыгъармачылыкъ жаны бла специалистлени хазырлауда сынауланы совет система кесине кийиргенди эм андан ары байыкъдыргъанды. Сёз ючюн, бизни институтну окъуна Искусстволаны сабий школу, Культураны эм искусствону колледжи, Музыкалы кадет корпусу, аспирантурасы да бардыла. Быланы санагъаным, культура жаны  бла орта эм бийик билим бериуде бизни къыралда, алгъыннгы Россей империяда да, къуралгъан белгили классикалы системача, бир жерде жокъду, биз  аны бла ёхтемленип тургъанбыз. 

Болон системадан чыкъгъаныбыз бла байламлы  бир затдан кем къаллыкъ тюйюлбюз. Студентлени, мындан арысында да кесибизни тёрелеге таяна окъутурукъбуз, - дегенди ол.
Болон система дипломланы тыш къыраллада хайырланыргъа онг бергенини юсюнден Рахайланы Анатолий  былай айтханды: «Бир кезиуде Францияны, Великобританияны эм Германияны вузларында консерваториялагъа керекли музыкантланы хазырлауну иги да азайтхандыла. Нек дегенде россейли вузланы выпускниклери, алада жерлени алып, ишлеп тургъандыла…. Къысхасы, биз Болон системагъа «жумушакъ» киргенбиз эм андан чыгъыуубуз да алай боллукъду. Маданиятха кадрланы хазырлауну качествосу энишге аз да тюшмезлигине, бютюн кётюрюллюгюне ийнаныпма. Бакалавриат, магистратура да бизге бир жангы затны кийирмегендиле».

Мени оюмума кёре, экиге бёлюнюп алыннган  бакалавр бла магистратура билим адамланы экили этип турады. Бек алгъа ишге алыучула, студентле да толусунлай билмейдиле  бакалавр къаллай бирге билим бергенин. Алгъын, биз совет система бла окъугъанда,  беш жылгъа толу курсну бошап, специалист болуп чыгъа эдик университетден. Шёндю  бакалаврны бошагъанны билимине къалай белги берирге боллугъун, аны магистратура бла тенглешдиргенде не зат  окъумагъанын ангылагъан бир къауумлагъа къыйынды, ишге алгъан оноучугъа да.

Жашауда бола тургъан тюрлениулени эм ишлени эсге алсакъ, аланы тийишлисича тамамларгъа, тынгылы специалистлени, экиге бёлюнмеген специалистлени хазырларгъа кереклиси баямды,  деп алай къарайма ол проблемагъа бюгюнлюкде.