Игилени санында

Боташланы Ибрагимни жашы Хасан 1951 жылда Киргизияда Къара-Суу элде туугъанды. Кёчгюнчюлюкден къайтханда, аны атасы – Жарахматны жашы Ибрагим, белгили малкъар поэт, драматург Боташланы Иссаны туугъан къарындашы, сабийлери, юй бийчеси Журтубайланы Зулейха бла биринчи Бахсан районну Псычох элинде тохтайды. Ол анда плодопитомникде ишлеп башлайды.

Жыл да озгъунчу ата къарындашы Нох чакъырып, Кичмалкагъа кёчеди. Алай анга узун жашау жол жазылмагъан кёре эдим – 1958 жылда, къыйын ауруп, огъурлу, мал ауузундан чёп юзмеген Ибрагим ауушады. Жети сабий, кичилери Азнауургъа онсегиз кюн болуп, Зулейханы къолунда жарты ишленнген юйде къаладыла. Аналары баш иесини осуятын толтургъанды: Ибрагимни ахыр тилеги, не къыйын болса да, сабийлеге окъуу-билим бер деп, алай эди.

Журтубайланы Жюнюсню къызы Зулейханы юсюнден энчи айтыргъа тийишлиди. Ол огъурлу тиширыу 1936 жылда Элбрусха чыкъгъан комсомолчуланы къауумунда болгъанды. Ары барып, артха къайтмагъан нёгерлерин эсгере, аз кёз жаш тёкмегенди. Атасы, анасы, эки къарындашы, эгечи да сюргюнде ёлюп, кичи къарындашы Журтубайланы Хажимуратдан да бушуу къагъыт келип, ол ары дери да кёп къыйынлыкъ сынагъан эди. Баш иеси кетгенде, къолларын бошлап къоймай, сабийлерин къанат тюбюне жыйып, адамлыкъ, жигерлик, жандауурлукъ жанына тюзетгенди. Зулейханы танып, аны огъурлулугъуну, адамлыгъыны юсюнден сагъынмагъан адам билмейме.

Таматалары, неде да юлгю болгъан Хасан, сабийлигинден окъуна ишлерге, окъургъа да бек сюйгенди. Анга не да сейир эди. Барындан да бег а аны эсин алгъан эки зат болгъанды - математика бла спорт. Экисинде да аны жетишимлери сейир этдирирчадыла. Боташланы Хасан Челябинск шахарда бардырылгъан, Рихард Зоргеге аталгъан битеуроссей турнирде къытып, чемпион болуп, Къабарты-Малкъарда бла Къарачай-Черкесде дзюдодан СССР-ни биринчи мастери деген даражагъа жетишгенди. Аны бла къалмай, Къабарты-Малкъарны МВД-сыны «Динамо» дзюдо обществосунда тамата тренер болуп ишлей, кеси да кёп жаш адамны юйретгенди. Аладан бири Магомед Емкужев аны ёхтемлиги эди – ол 2004 жылда Афин олимпиаданы дзюдодан чемпиону, артда уа КъМР-де дзю-дону федерациясыны президенти болгъанды.

Окъуу жанын алып айтханда уа, Хасан эл школну бошагъанлай, Къабарты-Малкъар къырал университтетни физика-математика бёлюмюне окъургъа кирип, аны 1973 жылда къызыл диплом бла тауусады.1976 жылда уа Днепропетровский къырал университетде аспирантурагъа кирип, 1982 жылда «Оценки области применимости метода малого параметра для нелинейных обыкновенных дифференциальных уравнений» деген аты бла тинтиу ишин этип, Киевни университетинде диссертациясын къоруулап, физика-математика илмуда кандидат даражагъа жетишеди. 

2002 жылда уа Боташланы Хасан «Исследование диапозона применимости метода малого параметра в некоторых задачах теории нелинейных колебаний» деген темагъа доктор диссертациясын туура этип, таулуланы ичинде физика-математикадан биринчи доктор болады. Аны алтмышдан артыкъ илму-тинтиу иши барды. Ала талай илму журналлада басмаланыпдыла: «Вычислительная и прикладная математика», «Дифференциальные уравнения», «Журнал вычислительной математики и математической физики», «Информационные технологии в проектировании и производстве», дагъыда башхалада.

Илму ишлерине багъа бере, Хасанны Информатизацияны халкъла аралы академиясыны членине айыргъандыла. Ол кёп жерледе илму жыйылыулада докладлары бла белгили академиклени окъуна сейир этдиргенди.

Россейни космосха деп приборла хазырлагъан илму-излем институтунда ишлеген алимле Боташ улуну илму ишлерине бюсюреп, аланы жашауда бардырыугъа патент иш да берген эдиле. Олму тюйюлдю жетишим?! 

Хасан Къабарты-Малкъар къырал эл мюлк академияда прикладной математиканы кафедрасыны профессору болуп ишлегенди, Къарачай-Черкесде технология академияда высший математиканы кафедрасыны таматасы болуп тургъанды. Аны бла бирге регионда математикадан доктор советни членине айырылгъанды. Москва шахарда уа аны Современный гуманитар университетни «Студентлени юйретгени ючюн» деген сыйлы майдалы бла саугъалагъандыла.  

Хасан не жаны бла да тёгерегиндегилеге юлгю болгъанды. Кесине, эгечлерине, къарындашларына да аталыкъ этип тургъан тамата къарындашы Хусейни энчи багъалагъанды. Сабийле, ёсюп, шахаргъа кетип, окъуугъа кирип, ишлеп башлагъанда, аналарын да Хасаниягъа кёчюргендиле. Сабийле жууукъну-ахлуну да бет жарыкълы этип ёсгендиле. Люба (жаннетли болсун) кёп жылланы Кичибалыкъны школунда дерсле берип тургъанды. Хусей инженер-мелиораторду, солуудады.  Идрис, республиканы сыйлы къурулушчусу, шахар администрацияда къурулуш управленияны таматасыды, Хаким (жаннетли болсун) Ростов студияда окъуп келген профессионал суратчы эди. Биз жаш заманда республикада аны танымагъан болмаз эди – ариу, адепли, кимни жумушуна да сакъ адам эди Хаким. Фердаус солуугъа кетгинчи Эл мюлк министерствода бёлюмню таматасы эди, солуугъа кетгенли, эл жерледе ишлегенлеге жарашдырылгъан программала жаны бла ишлейди. Азнауур а «Юг-Стройсервис» фирмагъа таматалыкъ этеди.

Аны таныгъанла Боташланы Хасанны математика илмуда бек жарыкъ жулдузгъа санагъандыла.  Алай хар не да биз суннганча болуп бармайды.

Нёгерлери, жууукъ, узакъ танышлары да бирча намыс-сый берген уллу алим, устаз, юйретиучю, халал, тюзлюкню сюйген къарындашыбыз Боташланы Хасанны, эл бла бир умутлары болуп тургъанлай, жашау жолу юзюлгенди.

Жыл сайын, Хасанны эсгериуге атап, республикада спорт эришиуле бардырыладыла. Къызы Лаурада Хасанны къылыкъ хунери сакъланады – школну майдал бла бошап, академияда къызыл диплом алып, Англияда университетде да жетишимли окъуп бошагъанды, экономист болуп ишлейди. Юй бийчеси Урусбийланы Мадина Черек Гэсде баш бухгалтерди.

Хасан ёсген эли Кичибалыкъны ёхтемлигиди, ма ол себепден шуёхлары аны атын ол окъугъан школгъа атаргъа дейдиле. Тюзю да алай боллукъду: Боташ улуча адамларыбыз болгъан къадарда, ёсе келген тёлю аладан юлгю алыргъа керекдиле. Игиге ушаргъа итиннген абынмаз.

Хасан, анасы Зулейхагъа атап, Минги таугъа чыгъаргъа сюе эди. Энди ала анда, бийикде, биргедиле. Ала чыкъгъан акъ тауну ёчюлмез жарыгъы, тансыкълап, кюнню батаргъа къоймай, мудах ингирледе узакъланы къызартады.

 

 

 

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: