«Адамны, аны жууукъларыны насыплы бетлерин кёрсенг, жашауунгда тюз сайлау этгенинги ангылайса»

31 май – Россейли ёкюллени кюню

Россейли ёкюллени кюню 2002 жылда «РФ-де ёкюл ишни эм адвокатураны юсюнден» федерал закон къабыл кёрюлгенине жораланнганды. 

Редакцияны бюгюннгю къонагъы Байрамкъулланы Али-Солтанны къызы Елена бу жууаплы иш бла кюрешгенли 15 жылдан озгъанды. Ол уголовный, граждан ишлени бардырады, урунуу, юйюр бла байламлы сорууланы тамамлайды,  медицинада ишлегенлени эркинликлерин къоруулайды. Биз аны бла ёкюл усталыкъны энчиликлерини, аны устазларыны, бюгюн кюрешген ишлерини юслеринден ушакъ бардыргъанбыз.

- Елена Али-Солтановна, ёкюл усталыкъ ёмюрлени теренинден белгилиди, бюгюн да жаш адамланы арасында анга сейир уллуду. Усталыкъда жетишимли болур ючюн   къаллай ышанла керекдиле?

- Хау, жамауатда бу усталыкъгъа хурмет не заманда да уллу болгъанды. Мен тюзлюкню тохташдырыргъа, адамланы сейирлерин, эркинликлерин къорууларгъа не заманда да сюйгенме, ёкюл усталыкъны  аны ючюн сайлагъан болурма.  Шёндюгю кезиуде уа адамлагъа право жаны бла болушлукъ артыкъда керекди.

Сюд шахматлагъа ушайды – ёкюл къырал терслеучюню, следствияны, процессге къатышхан башхаланы эндиги атламларын, къаллай шагъатланы кёргюзтюрюклерин  алгъадан ангыларгъа, кёрюрге, билирге керекди. 

Бирде инсан аны тюзлюгюне бир тюрлю шагъаты да болмай келиучюдю болушлукъ излеп. Федерал законлагъа тийишлиликде, биз шагъатланы жыйышдырыргъа эркинбиз. Мен аны бла дайым да хайырланама: кесим соруула бардырама,   ишни болумун ачыкълайма.   Кёресиз, билим, сынау, къажыкъмаулукъ керекдиле. 

Ёкюлге, врачхача, сабийликден сюймеклик, фахму, хунер керекдиле. Ансыз ишде сынауланы кётюрген къыйынды.  Сюймекликсиз заманынгы, къарыуунгу, билиминги башха адам ючюн нек къоратханынгы ангыларыкъ тюйюлсе. 

 - Сора усталыкъны сайлау жолда болгъан жашлагъа бла къызлагъа ёкюлге окъугъуз деп шарт айталлыкъсыз? Жаш коллегаларыгъызгъа уа къаллай акъыл юйретирге сюесиз?

- Профессионал биригиуле, конторала да кёпдюле бюгюнлюкде. Алай ёкюл боллукъ эдим деп акъыл этген жаш адамла андан ахырда къоркъмасынла. Усталыгъын сюйген, билими болгъан ишсиз къаллыкъ тюйюлдю. Борчларынгы бет жарыкълы толтурсанг, законлагъа кёре ишлесенг, жамауат санга хурмет этерикди.

Жаланда  эринмей окъургъа, башхаладан иги болургъа итинирге тийишлиди. Сёзге, онгум болса, курслагъа сюйюп жюрюйме, ол санда башха шахарлагъа. Семинарла коллегаларынг бла танышыргъа, жангы билим, сынау алыргъа онг бередиле. Дагъыда китапла окъургъа керекди. Мени юридический жаны  бла китапханам кенгди, къыйын соруула болсала, жууапланы алада  табаса.

Ёкюллени ишини этикасы барды. Жаш коллегаларыма аны сакъларларын тилерик эдим. Адам бла хыны сёлеширге, сыйын тюшюрюрге эркин тюйюлбюз. Биз ёкюл усталыкъны даражасын бийикде жюрютюрге борчлубуз. Дагъыда бирле тюйюшюрге, демлеширге хазырдыла. Аланы ызларындан барыргъа жарамайды, не болумда да келишиулюкню табаргъа керекди.

 Устазларымдан бири Сергей Пашин  Александр Пушкинни   кёлден окъугъуз деп юйретгенди. Ол а   адамланы аллында буюкъмай, уялмай сёлеширге, иги оратор болургъа болушады. Жаш коллегаларыма  «Уголовная защита» эмда «Искусство речи  на суде» деген китапланы сагъыныргъа да сюеме. Аланы  автору П.Сергеичди. Аладан сюдде ёкюл кесин къалай жюрютюрге, сорууларын, ахыргъы сёзюн къалай къураргъа боллугъу тынгылы ангылатылады. Мени сынауум уллу болгъанлыкъгъа, бу китапла бла бюгюн да хайырланама.

Санга келген адамны жарсыууна, тилегине сууукъ кёзден къарагъан къыйынды. Усталыкъда кюйюп къалмазгъа юйренирге да керекди. Аны ючюн а солуу заманны да къурай билирге тийишлиди: спорт бла кюреширге, таулагъа барыргъа, не билейим, жаяу окъуна жюрюрге боллукъду, мыйынг ишден солурча. 

  - Усталыкъны ахшылыкълары, кемликлери недедиле? 

 Ол терен темады. Хар инсан  да праволары, эркинликлери жалчытылынырларын излерге эркинди, ол бузукълукъ, аманлыкъ этгенине да къарамай. Адамгъа болушалсанг, андан уллу ахшылыкъ бармыды?

Кемликле  недедиле? Заманынг аз къалады. Болушлугъунгу излеп келген адамны жарсыуларын тюшюнгде окъуна кёресе. Ишни болумуну, къаллай шагъатла керек болгъанларыны, документлени хазырлауну, аланы сюдге бериуню юслеринден  процесс бошалгъынчы ахырда унуталмайса. 

- Адамны эркинликлерин сакъларгъа киришгенде, ишни ахыры клиент   умут этгенча бошалмазлыгъын алгъадан ачыкъ этерге керекмиди?

-Ёкюл бла инсан бирге ишлейдиле. Бир затны да букъдурмай, керексиз ышаныулукъла бермей, болумну тюзлюк бла ачыкъ этерге тийишлиди. Тюбешген кюн окъуна битеу соруула сюзюледиле: ёкюлню борчлары, къаллай шагъатла, документле бардыла...  Аны юсюнден законда, ёкюл ишни этикасында да къаты айтылады.  Биз сюйгенча бошаллыкъды иш деп, ант этген ёкюлге ишекли болугъуз, ол борчларына жууаплы кёзден а къарай болурму?

Бирле къалай сунадыла: ёкюл  судья, прокурор, следователь бла демлеширге, даулашыргъа керекди. Къалай аламат ишледи ол, дейдиле. Алай ол терс оюмду. Ёкюл келише билирге борчлуду. Ма кёп болмай бир къыйын ишни бошагъанма. Анда мен сейирлерин сакълагъан адамгъа эркинлигине чек салмау бла байламлы оноуну чыгъартыргъа къолдан келгенди. Ол а биз кечгинлик тилегенибиз, этилген къоранчланы толусунлай къайтаргъаныбыз ючюн болгъанды. Даулаш игиликге келтирмейди, келишиулюк андан магъаналыды.

  - Сайларгъа, бу адамны къорууларыкъ тюйюлме дерге эркинмисиз?

- Келишимге кёре ишлесенг, хау, айырыргъа боллукъса.  Кёлюнге, ич дуниянга, намысынга ушамагъан, чамландыргъан аманлыкъ этгенни праволарын сакъларгъа   сюймесенг, ишни алмай къояргъа жарайды. Алай   борчлу халда ишлесенг, угъай дерге эркин тюйюлсе. Ишни болумуна, бузукъчуну халине да къарамай, борчунгу бир тюрлю сылтаусуз, бет жарыкълы толтурургъа керексе.

Былайда биз хакъсыз консультацияла бардыргъаныбызны сагъыныргъа сюеме. Ма бу кюнледе кезиулю тюбешиу ётгенди. Бирде адамла къыйын соруула бла келедиле, праволарын къорууларгъа онглары, къолайлыкълары болмай. Быллай кезиуледе спонсор болушлукъ излейбиз, къолдан келгенни этебиз. Керти ёкюл адамны болушлукъсуз къояргъа эркин тюйюлдю.