Тейри эшиги ачылгъанда

(Хапар)

Кертисин айтханда, Аслангерий ары дери билген да этмей эди аны ыннасы Дагъыстандан келген къумукълу тиширыу болгъанын. Ол тауча ариу сёлешгенинеми алданнганды огъесе юйде ол затны юсюнден чыртда айтылмагъанынданмы? Ким билсин. Алай жетген жаш болуп, юйюр къурайма дегенде ачылгъан бу тасха анга бир къауум заманны тынчлыкъ бермей тургъанды.

Аслангерий бла Хафисат уллу элде кёп болмай ишленнген, агъач, тытыр ийиси алыкъа кетмеген жангы школгъа бирге баргъандыла. Экиси да иги окъуп, къууандыргъандыла ата-аналарын, устазларын да. Умут да этдиргендиле. Школдан сора Нальчикге окъургъа ийгенлеринде, он адамдан жаланда экиси къалгъан эдиле, къалгъанла юйге къачып. Алай бла, анда Ленинчи шахарчыкъда да алгъандыла билим. Хафисат устазгъа окъугъанды, Аслангерий а – партия школда совет къуллукъчугъа. Бештауда институтха жибергенлеринде, Хафисатны анасы бир да онгурамагъан эди аны – жетген къызны юйюнден узакъ кетгенин бюгюн да жаратмайдыла, ол заманда уа къайры сюерик эдиле.

Андан къайтханлай, Хафисатны устазла хазырлагъан техникумгъа алдыла да, студентлени окъутуп башлады. Ол заманда тюбеген эди Хафисат жангыдан Аслангерийге – район къуллукъчугъа билим бериуде ишлегенлени бир жыйылыуунда. Къызны кёргенлей, алай жарыгъан эди Аслангерий, ким эслемесе да, Хафисат а аны кёргенлей ангылагъан эди. Кеси да къууаннган эди, жаш, жыйылыу солугъан сагъатда, аны къатына келип:

– Хафисат, ариудан ариу бола, жюрегими талап къойдунг да! – дегенинде:

– Къутургъан сууму болгъанма мен, жюрегинги таларча?! – деп кюлген эди Хафисат, анга къолун узата.

– Аманмыды да, аны жуууп, башха къайгъыларымы чачып, кюн жылыугъа тутсанг? Ох деп турур, жылынып.

Ол кюнден арысында Аслангерий, шахаргъа келип, Хафисатны кёрмей кетмегенди. Аны тилерге уа, келечилик айтыргъа, жангы къуллукъчуладан эки адам баргъан эдиле Хафисатны ата къарындашына. Атасы сау болса, анга барлыкъ болур эдиле, алай ол дуниясын алышып эди.

Ханифаны ата къарындашы эл таныгъан, оноугъа тутхан, къолайы бир заманда арбазындан кетмеген Къасым эди. Керти айта эселе, аны аппасы, Беш да Тау элинде белгили Мухаммат хажи, Тейри эшиги ачылгъанны кёргенди деучюдюле. Тейри эшигин а Аллах хар кимге да бирча ачмайды. Ол жаланда игилеге, гюняхсызлагъа ачылады. Ол заманда Къасым: «Аллах, мени урлугъумдан жаратылгъан жан болуп, кишиге артыкълыкъ сынатма, халал къыйыны башына жарарча, къолайлы эт къайсын да», – деп, ма алай тилегенди дейдиле. Болур. Алай болуп келгенине элчиле шагъатдыла.

Къасым да хажиди. Къуранны аныча ариу киши окъумайды элде угъай, бар таулу элледе да дейдиле. Алай а совет окъууну да жаратады. Жаратмаса, къарындашындан туугъан Хафисатны анча жылны окъутамыды? Совет властьны ол жарыкъландырыу ишин бек жаратханын Хажикъасым кишиден да букъдурмагъанды. Медиресеге жюрюп, сабийлени окъутханын къойса да, туудукъларын а Къураннга юйретгенди. Энтта да юйретир, инш Аллах.

Келечиле арбазгъа киргенлеринде, ол, шаптал терекни салкъынында олтуруп, минчакъ санай тура эди. Адетдеча саламлашдыла да, къонакъланы юйге чакъырды. Юйдегиле да – келин бла туудугъу – аш-суу къайгъыгъа кирдиле. Ёре къуллукъчула ашыгъып эдиле да, соза турмай, нек келгенлерин айтханда уа, Къасымны бети тюрленнген эди.

– Ол боллукъ иш тюйюлдю, – деп къаты айтханын тиширыула да эшитдиле.

– Нек, тамата? – деп соргъан къонакъладан ол узун киши эди.

– Такъмакълагъа берирча къыз жокъду бизде.

– Жангылып айтаса. Жаш Такъмакъладан тюйюлдю, Тирменчиладанды.

– Аны кимден болгъанын, ахшы киши, сен менден иги билмейсе. Къайтарып айтама – бизни тукъумда алагъа берирча къыз жокъду.

Келечиле ашыгъып кетгенлерине кёре, ыразылыкъ деген юй иесинден, аладан да узакъ эди.

Ол заманда айтхан эди Къасымгъа атасы Хаджимурат аны анасы Узлифат бери Дагъыстандан келгенин. Эл анга садакъа берип тургъанын да.

– Эшикдеми къоярыкъ эдиле жаш тиширыуну эллилерибиз? Менден ауурлугъу бар эди аны ол заманда. Майрусхан бла тургъанды. Ол кёплеге киндик ана болгъанды элде. Манга да. Артда уа анамы кесини къарындашындан туугъаннга бергенди – атама. Андан башха ата танымагъанма.

– Нек келген эди? Артха уа нек къайтмагъанды? – Аслангерийни ауазы тунукъ эшитилди атасына.

– Баш иеси ёлюп, аны кесинден иги да гитче къайын жигитине беребиз дегенлеринде, аны унамай къачханды кече бла. Сора, жашым, анама айып салырчамыды? Атабызгъа кёп кере айтхандыла, ол такъмагъы болгъан садакъачыдан сора кишини тапмагъанмыды жашау нёгерге деп, алай ала ариу жашагъандыла, бир бирни билип. Кесинг да эслеген болурса аны. Майрусхан да кишиге терс оноу этгенди деп эшитмегенме элде.

– Сора биз Тирменчиладан тюйюлбюз. Аны керти айтхан кёреме Къасым хажи. Нек тургъанса да, атам, эндиге дери керти атангы сурамай?

– Ол мени ёсдюрген ахшы аппангы жюрегин къыйнамайма деп.

Аслангерий жукъ айтмады, алай энди ангылады къайдан келген садакъачы да аланы юйлеринде аш-суу, жатар жер да нек тапханын.

Алай болгъандан арысында Хафисатны къачырып элтдиле Хаджимуратны юйюне. Бу ишни къыз кеси сюйюп этгенин билгенден арысында Къасым хажи бир затха да къатышмады. Анга бек намыслары жюрюген адамланы ийип да кёрдюле, болмады. Киеу жангы жууукъ юлюшге бара туруб а, аны юйюню жаны бла ётгенде, Хажимурат эсгертип, жашла хажини арбазыны эшигин ачып, ары иги жарагъан ирик урдула. Болсада Къасым хажи, аны орамгъа къыстап къойду.

– Киши ырысхысы керек тюйюлдю бизге. Аллахны ахшылыгъындан керекли болмайбыз, – деп жууаплады юйдегисини соруулу къарамына.

Жарашхан а этген эди… артда.

Аны бла бирге Меккада болгъан къумукълу шуёху Сулейман эфенди кирип келгенде, Къасым хажи къалай къууаннганын сёз бла айтхан къыйынды. Олсагъат, не сыйлы аш бар эсе таулуда, ол толтурду къонакъны аллын. Кёп сёлешдиле ала, кёп зат эсгердиле. Ол заманда, бусагъатдача болмай, хаж къылыргъа жаяу баргъандыла. Жолоучула уа аз затха тюбемейдиле, дуния тасхалары толтуруп тургъан жоллада.

Киши жеринде, бохчасын урлатып, амалсыз болуп тургъан Къасым бла аууз къабынын тенг этип тургъан, аны артха къайтырына себеплик этген Сулейман эфендини кесин танымагъанлыкъгъа, аны юсюнден юйде бары да биле эдиле. Къурманлыкъгъа тийре къартланы жыйгъаны да андан болду Къасым хажини. Ушхууур артында кёп олтурдула, дуниялыкъны, ийманны юсюнден да айта, зикирлеге тынгылай.

Экинчи кюн эрттен намазны къылып, ашап бошагъандан сора, Сулейман эфенди Хаджимуратны соргъанында, юйде сейир тынгылау орналды, хауагъа тагъылып къалгъанча. Халны ангылап, баям, алдан да хапарлы болур эди, къонакъ:

– Къарындашымдан туугъанды. Билмей тургъанма ансы, эндиге дери сурамай тургъаным манга сый тюйюлдю, – деди. Сора аланы эшитилмеген сорууларына жууап этди: – Таматам ауушуп, келинни ата-анасы алып кетебиз дегенлеринде, сабий башха тукъумда ёсмесин деп, манга тийишли кёргендиле ахлуларым. Аллай адет болгъанды, энтта да жюрюйдю. Сабий эдим, тамам онбеш жылым да толмагъан эди. Ол кече жукъламай чыкъгъан эдим, адыргы этип, ол дунияда жарлы къарындашыма не деп тюберикме, ол ишни этсем, деп. Экинчи кюн а келинибиз, Узлифат, думп болуп къалды. Изледиле, тапмадыла. Кесин суугъа атхан сундула. Тенгиз жагъасында жашагъаныбызны билесе. Анга бек къыйналгъан эдик барыбыз да, атасы бла анасы да кёп бармай алышхан эдиле дунияларын бири бирини ызындан. Гитче хаж къылыргъа тюшгенде, Узлифат атагъан эдим анда, Меккада. Ма кёп болмай а, сельсоветге чакъырып айтдыла, быллай адам излейди сизни деп. Ийнанамыса, къарындашымдан туугъан Аслангерий сени бла бир элли болгъанына уа бютюнда бек къууаннганма. Келе-кете турсакъ, бир бирден хапарлы болурбуз деп. Келликле дагъыда бардыла, алай алгъа кесим хапар билирге сюйгенме.

Хаджимуратны бла Аслангерийни чакъыртыргъа, айхай да, Къасым хажи адам табарыкъ эди, алай кеси барды.

– Аллахны жолларын бир киши билмейди – къайры элтедиле, кимге тюбетедиле? Кёремисе болуп къалгъан ишни. Бу аман жюрек да, жютюлюгюн тас этгенди да, сезими гумух болуп къалгъанды, – деп, кеси-кесине алай шыбырдай, тырман эте, жол жингиригинден бурулгъан Къасым хажини кёргенле, ол бир Къуран сура окъуп баргъан суна болур эдиле, ансы бёлмедиле, баш ийип саламлашхан болмаса.

Къасым хажи бир жары да иерик тюйюл эди, ахлуларын табып, къуш-къанат алгъан Сулейман эфендини, алай къалай тыярыкъ эди, хакъ дуниягъа жууукъ болгъанында, бетин Аллахны нюрю жарытхан шуёхун, насып анга аллай саугъа этгенде – Тейри эшигин ачханда?

 

 

 

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: