Акътамакъ

                                         Таурух

Малкъар ауузладан биринде, чукуйлары бла акъ булутланы жырып, бийиклеге, аламгъа тартылгъан къаяла ортасы бла, чокъуракъ тамычыны тауусулмазлыкъ жырын айта,  кенг ёзенлени юсю бла, узакъ тенгизге жортады тау череги. Къая къызы уа аны бир таудан бирсине ётдюре, сау ауушха эшитдиреди, къайтарып-къайтарып.

Ма  ол черек бёлген ауузну эки жанында эки эл барды. Бири- Чегет эл,  экинчиси-уа Кюнлюм. Черекни  бир жерлеринде жагъалары бийикдиле, тардыла. Алайда суу теренди. Эки жагъаны бирге къошхан жерде бир кезиуде кёпюр да бар эди.

Уллу кёпюр тюйюлдю. Адам эркин ётерчады. Кеслерине базыннган жигитле уа атла бла да ёте тургъандыла.

Жаргъамны жаны бла черекге тюшген жаяу жолчукъ барды. Жетген къызла алайы бла энишге тюшюп, суу алгъандыла. Гёгенлени суудан толтуруп, аланы да инбашларына кётюрюп, ашыкъмай лахор да эте, кюле-ойнай, бирде уа жырла да айта, уллу жолгъа чыгъадыла.

                                 Жаннет ауазла

Къызла уа суу алыргъа асламысында кюн ортада келедиле. Ол кезиуге уа алайгъа Кюнлюм элден жашла жетип турурла. Арада хапар башланады. Бир бирлери бла танышадыла, шагъырей боладыла. Жаратханла юйюрле къурайдыла.

Бар эди къызланы араларында бир бек ариулары.  Узакъдан къарасанг да, танырса аны. Узун  бал бетли эшмелерин бирин аркъасына, бирин де кёкюрегине атып, суу  алыргъа чыкъса, аны кёрген адам: «Шукур болсун бу ариуну жаратхан Аллахха», - демей къоймазла. Къызла уа  ол болгъан жерде тёгерегине басынып къаладыла.

Акътамакъ эди ол ариуну аты. Тёрт къарындашны жангыз эгечлери.

Махтау  сёзлени эшите тургъан къыз бираз ёхтем  да болду. Тёрт къарындашы да эркелете бираз  эркерек  да ёсгенди. Бир-бир жашла танышыргъа сюйюп лакъырда этерге кюрешселе, аланы хиликкя этип къояды. Ариулугъуну юсюнден хапар да  битеу тау  эллеге жайылгъанды. Жашла къызны тилейдиле. Келечи къатынла, бири биринден  бугъуп, ингир сайын, къызны тилей, Акътамакъны юйюне барадыла. Алай, жумушларын кеслери сюйгенча эталмай, башлары энишге салынып къайтадыла. Келечиле кетгенден  сора уа, къызны аланы ызларындан кюлген тауушу чыгъады. «Энди анга бармасам»,-деп масхара да айтыр.

Кюнлени биринде  къызла, биягъыча, ойнай-кюле, суу алыргъа черекге тюшдюле. Хар замандача, гёгенлени суудан толтуруп, гюрен олтуруп энди бирден жыр айтып башлайыкъ дегенлей, черекни кюнлюм жанындан жаргъам башындан  бир аламат сыбызгъы таууш чыкъды. Алгъа кюзде ууакъ жауун себелегенча,  жюреклеге мутхузлукъ, сагъышлыкъ сала, бираздана, къара булутладан кюн таягъы чыкъгъанча жарыкъдан жарыкъ бола макъамы.

Бери келе тебирегенли къызла быллай ариу макъам эшитмегендиле. Бу аламат, сейир неди деп, макъам чыкъгъан жанына къарадыла. Кюнлюм  бетде, аякъларын жаргъамдан энишге салындырып, жаш сыбызгъы согъа турады. Башында да акъ жюнден кенг къалпагъы. Къызланы кёрмегенча этип, алагъа аркъасын буруп, бирде сыбызгъысыны бурунун ёрге кётюре, бирде уа энишге бура, тюрлю-тюрлю макъамланы согъады.

Къызла анга къарай кетдиле да, араларындан бири: «Эй, жигит, сен кимсе, къайдан келгенсе. Атынг неди? Сен бу тийрени адамы тюйюлсе. Таныт кесинги»,-дейди.

Жаш  сокъгъанын къоюп,  былай дейди: «Тюз айтаса, мен бу жерли адам тюйюлме. Аргъы аууздан келгенме. Атым Харунду. Сизде Акътамакъ деп бир сейирлик къыз барды.   Ариулугъу кюндюз кёз къаматады, кече уа къарангыны жарытады деп эшитгенме. Аны бир кёрейим деп келгенме. Сиз барыгъыз да биригиз биригизден ариуласыз. Кёлюгюзге тиймесин. Алай къарайма да ортагъыздагъы къыз а ариуланы ариууду. Аны Акътамакъ болгъанын ким да сормай  билликди».    

Жаш сёзюн тауусургъа къызла бирча Акъатамакъгъа бурулдула. Ол а, башха заманладача болмай, бу жол уялды, къызарды. Жюрегине, ары дери болмагъан, бир кюч келди, сейирлик сезим.

Къызладан  дагъыда  бири   айтды: «Бизни Акътамакъны бир кёрген дагъыда къайтмай къалмайды. Сени акъылынг а къалайды, узакъдан къарап кетипми къаллыкъса,  огъесе,  жууукъ   келип, кесинги танытырыкъмыса?!       

Айхай да  банрлыкъма къатына. Ыразы болса, алып да кетерме элиме. Келип этерме анама. Таурухлада айтыла турурча сюйген да этерме мен аны,- деди Харун, сууну бирси жанындан.

Сора сыбызгъысын къолуна алып, кёпюрден ётюп, къызла таба тебиреди. Ала уа Акътамакъны кесин къоюп, бираз арлакъ кетип тохтадыла.

Харун а Акътамакъны къатына келди. Азмы-кёпмю, экиси да алайда хапар айтдыла. Сора жаш къызны нёгерлерине ашырды. «Сау болугъуз, къызла. Аллах сизге ариу къадар буюрсун»,-деп ызына къайтды.

Андан сора къауум кюн озду. Къызла суу алыргъа бир кезиуде келедиле. Харун алагъа  жангы макъамла бла тюбейди.Сора кёпюр бла ётюп келип, Акътамакъ бла хапарлашады. Къызла,  сукъланып, алагъа арлакъдан къарайдыла.

Бир кюн, къызла ойнай-кюле, суу алыргъа биягъы жерлерине келдиле. Харун сууну ары жанындан жангы макъамын согъады. Къызладан бири Акъатамакъгъа: «Айт тюзюн, къаллай бир сюйгенин билдирдими ол санга», - деп.

Акътамакъ бираз махтаныргъа да сюе эди. Черек жагъасына жууукъ келгенлей къычырды жашха: «Эй, Харун, сюемисе мени, бек-бек сюемисе?

Узакъ элде сени хапарынгы эшитгенде окъуна сюйген эдим. Кёргенли бери уа ол сюймеклигим жилтинден ёртеннге бурулгъанча болгъанды»,-деди жаш да.

-Алай эсе, кёпюрге чыгъа турма да, тюзюнлей черек бла бери ёт,-деди.

Аны  эшитгенде къызла: «Мен телими болгъанса. Алыкъа быладан киши да ётмегенди. Сууну  бек терен жериди. Айт, кёпюр бла келсин,- дедиле. Алай Акътамакъ аланы эшитирге сюймейди.

Тау сууу сууукъду. Терк барады. Сора уллу кёллюлюкню неда ёчешип кириуню бир да сюймейди. Ол кюн а башында да жаууп суу уллуракъ келе эди.

Жаш терк-терк атлап кирди черекге. Къолларын анга узатып тургъан сюйгени таба атлады. Алай черек сюймейди сансызлыкъны, Харун сууну ортасына жетгенлей, толкъун уруп, жашны жыкъды, тумаландырды.

Сагъайып тургъан къызла: «Харун,  Харун»,-деп, бирча,  ачы-ачы къычырдыла. Харун  бир кере   суудан секирип ёрге да чыкъды. Эки къолун сюйгени таба буруп: «Акътамакъ, Акътамакъ»,-деп къычырды.

Алай экинчи толкъун жетди да, жашны батдырып, алып кетди. Къызла башларындан тутуп, жерге олтуруп къалдыла. Акътамакъ эки къолун да узатып, кёп сюелди тебалмай жеринден.

Къая къызы уа: «Харун,  Акътамакъ», - деп, бир къаядан экинчисине ётюп кёп айланды.

Андан бери кёп жылла оздула. Харун батхан жерге  нек эсе да Акътамакъ деп атагъандыла. Аты сакъланнганды. Алай тауруху уа унутула барады.

Мен бу хапарны  ныгъышда эшитген эдим. Бир кере кесим да бардым Акътамакъ деген жерге. Кёпюрню кёрмедим. Кёп жылладан бери къарла, жауунла бузгъан болурла.  Черег а тохтаусуз барады, ашыгъышлы жортады энишге. Ташыйды тау сууларын тенгизге. Алайда таулагъа, ёзенлеге къарай тургъанымлай, менден узакъ болмай, ариу къыртишде намаз эте тургъан акъсакъалны эследим. Намазын бошагъынчы сакъладым да, сора, къатына барып, Акътамакъны юсюнден хапар сордум.