Аслангерийни ётгюр уланлары

Габоланы Аслангерийни Чегем аузунда танымагъан хазна жокъ эди. Аны уллу юйюрюнде алты къыз бла беш жаш ёсгендиле. Уллу Ата журт уруш башланнганда, къаяла кибик жашлары, къолларына сауут алып, душман бла сермешгендиле. Жашланы таматасы Хаждауут билимли адам эди. Ростовда бийик партия школда окъуп къайтхандан сора, райкомну экинчи секретары болуп тургъанды. Аллына жарсыуу бла келген адамлагъа уллу кёллюлюк этмегенди, къолундан келгенича болушханды.

Аны башха районнга кёчюрюрге умут этгенлеринде уа, Хаждауут, къуллукъдан эсе элин сайлап, колхоз фермада ишге тохтайды. Ол жыл уруш башланады. Кюз артында, малла таудан тюшгенде, аланы мюлкню таматаларына ётдюрюп, кеси уа фронтха кетеди. Аны къайда, къалай ёлгени белгисизди. Ызындан жашы Володя бла къызы Лейля къалгъан эдиле да, ала да дунияларын алышхандыла.

Габоланы Аслангерийни гитче жашы Аслан, тамата къарындашын эсгере, аны чырайлыгъын, атасына бла анасына уллу сый-намыс бергенин, гитче къарындашларына, эгечлерине сакълыгъын белгилеп айтады. «Жаш болгъанлыкъгъа, баш эди», - дейди.

Тёбен Чегемни акъсакъалларындан бири Малкъондуланы Харун бир жол былай айтхан эди: «Биз, Хаждауутдан иги да жашыракъла, анга ушаргъа итиннгенбиз, аллай аламат жаш болуучу эди ол. Бир аты бар эди да, ёмюрюм колхозда малчы болуп турдум, кёп атла кёре келгенме, иесине алай келишген атны уа кёрмегенме. Андан бери ёмюр ётдю, алай Хаждауутну атыны юсюнде ёхтем баргъанын унутмагъанма… Элде къартха, жашха да бирча жууукъ адам эди ол. Эсимдеди, бизге таматаларыбызны Хаждауутча жашла болугъуз, деп айтыучулары».

Аслангерийни экинчи жашы Тебо да аты айтылгъан жаш болгъанды. «Элде жашланы арасында дауур чыкъса, терсни-тюзню айырыргъа Тебогъа барыучу эдик. Кишиге кёзбау эте турмай, къысха сёзю бла терсге, сен терссе, деп къойгъан болмаса, ары-бери бура турмаз эди», - деп эсгергенди Беппайланы Суфиян.

Тебону аскерге 1938 жылда чакъыргъандыла. Уруш башланнганда Ригада къазауатха киргенди. Аны биргесине аскерде, фронтда да элли жаш Малкъондуланы Исхакъ болгъанды. Ол Тебону былай эсгергенди: «Аны къатыбызда болгъаны бизге ырахатлыкъ бере эди. Затдан къоркъа билмегенди».

Кеси да пулемётдан уста атдырыучу эди. Ригада къазауатда да ол кесини жигитлигин аз кере кёргюзтмегенди.
«Аллай бир кезиуде фашистле бла уллу сермеш бардырабыз. Тебо, тёгерекни къара букъугъа алдырып, тохтаусуз атдырады. Кёп немисли солдатны къырады, кеси кёзюбюз бла кёре эки танкны да жандырады. Къазауат бир кесек шошайгъанлай, бизни бек таматабыз келип, алайдан ким атдыра эди деп, Тебо тургъан жерни кёргюзтеди. Биз барыбыз да бир аууздан: «Габо улу», – дейбиз. Ол а: «Ему надо героя дать, я лично его представлю на звание», - деген эди.

Тебо къыйынны таба, тынчны сайламагъанды, къоркъуулу жерге, мен кесим барама, деп тохтаучу эди», - деп ма алай хапар айтханды Малкъондуланы Исхакъ.

Жарсыугъа, Тебону ол ахыр уруш этген кюню эди. Ол тургъан жерге, Малкъонду улу айтханнга кёре, немислиле аямай окъ-топ атдырып, аны алайда жойгъан эдиле. «Мен бек къазауат этип айланнган эдим бир затын табар эсем деп, жарсыугъа, от тёбеси болгъан эди тёгерек», - деген эди ол.

Аслангерийни ючюнчю жашы Адилгерий да ётгюр жаш болгъанды.Тамата къарындашыча, окъургъа итиннгенди, алай анга окъур амал чыкъмагъанды: тамата къарындашларындан бири Ростовда окъуй эди, башхасы уа колхозда уруннганды. Адилгерийге уа колхозда ишлерге, юйде къартлагъа да къараргъа тюшгенди. Аны жыл саны жетмегени себепли аскерге алмагъандыла. Ол тифден ауруп, замансыз ёлгенди.

Хусейн а  аскерде къуллукъ эте тургъанлай, труд-армиягъа алып, Карагандагъа ийгендиле. Анда урушха керекли затла чыгъара эдиле. Кёчгюнчюлюкден сора, юйюрю бла къайтып, мында кеч ауушханды.

Къарындашланы гитчелери Асланны бир аягъына къыяулу болгъаны ючюн аскерге алмагъандыла, алай, топла атыла, тёгерек къайгъылы, тынгысыз болгъан заманда, кечеле бла бир аскерден башхасына тасха къагъытланы элтип тургъанды.  

«Суу жагъа бла, жаныуарла жюрюген къыйын жол бла барыучу эдик, – дейди Аслан, ол къыйын жылланы эсине тюшюре. – Залийханланы Сеид бла бирге болгъанбыз: бирибизге бир зат болса, башхабыз онг этербиз деп. Къагъытланы элтген заманларыбызда, биз кесибизни юсюбюзден сагъыш этмегенбиз, бизге буюрулгъан жумушну толтуралмай къоябыз деп, анга къоркъа эдик.

Биз барыучу жерге «Мурдар агъач» деп, алай айтыучу эдиле. Алайлада къарангыда угъай, кюндюз окъуна эслеп баргъан къыйын эди».

Аслан, Аллахны ахшылыгъындан, бюгюн да Тёбен Чегемде жашайды. Бир ёмюр жашагъанлыкъгъа, эси, акъылы да игидиле. Уллу юйюрден энди ол бла гитче эгечлери Зурият къалгъандыла. Бирге тюбешселе, къарындашларыны, аналарыны, аталарыны суратларын чыгъарып, бир ауукъ заманны алагъа къарап да турадыла. Экиси да, бири биринден букъдура, къол жаулукъларын чыгъарып, кёз жашларын сюртедиле.