АТА-БАЛА БАЙЛАМЛЫКЪ - ЖАШАУ КЪУУАНЧЫ

Къулийланы Къайсынны сабийлерини таматасы Жаннады. Аны анасы Залийханланы Тамара бла Къайсын Луначарский атлы театр институтда бирге окъугъандыла. Жанна филология илмуланы кандидатыды, илму-излем институтда ишлегенди. Ол атасыны юсюнден «Остаться в памяти людской», «Я жил на этой земле», «Прислушайся к словам…» деген китапларын, башха илму ишле да жазгъанды.

Жанна атасын былай эсгереди: «Кече арада эшикле тюйюлгенлери, анамы жилягъан бети, эки солдат, бизге жанлары ауруп, хапчукларыбызны ушкок сюнгюлерине тагъып баргъанлары, мени къайрыбыз дегениме анамы: «Атанга», – деп жууаплагъаны эсимдеди.

Атам фронтда Ата журтун къоруулай, назмуларында аны махтай тургъанда, аны юйюрюн кёп жыллагъа сюргюннге жиберген эдиле. Атам аны юсюнден Отарланы Керимни письмосундан билгенди. Сора биргесине уруш этген Алим Кешоковха чапханды. Атам алай эсгере эди: «Кърым эллени биринде анамдан бла эгечлеримден письмо алдым. Ала Шимал Къазахстанда эдиле. Кешоков бла мен татар къабырлагъа барып, анда хансда жатып, жиляй эдик…»

Атам бизни табып келген кюнню унутмайма – анам къайры эсе да чыгъып, мен ундуругъумда жатып тура эдим. Алайлай эшик ачылды да, аскер кийимлери бла бир адам кирди. Ол атам эди, алай мен аны къайдан танырыкъ эдим, ол аскерге кетгенде манга жылдан энди атлагъан эди, андан бери уа беш жыл озгъан эди. Ол манга къолларын узатханда, мен бирси жанына бурулама. Ол: «Мен сени атангма», – деди. Мен биле эдим мени бек сюйген атам болгъанын, мен аны суратлада кёргенме, къабыргъада тагъылып эди портрети. Алай тюбегенде уа танымадым. Атам, мени къоюнуна алып, вещмешогуну бауун тешип, сыйлап башлады. Алайлай анам киреди да, эшик жанында сюеледи. Бюгюнча эсимдеди, ол алай сюеле эди эшик аллында – субай санлы, болмагъанча ариу. Атам кесин анга атды. Алай иги кесек турдула къучакълашып, жилямукъла къатыш бир затла айта бир бирге…

Мен атамы бек сюйгенме. Ол уллу къолу бла мени гитче къолчугъумдан тутуп, Фрунзеде орамда бара эдик. Аллыбызда уа – чырмау, гитче арыкъчыкъ. Мен андан секирип да ёталлыкъ эдим, алай гитче хыйлалыкъчыкъ этеме – тохтап, энишгеден атамы бетине къарайма. Ол мени къоюнуна алады, мен а аны жылы жаягъына къысылама.

Атам манга тауча жомакъла айтыучу эди. Мен, иги ангыламасам да, сейирсинип тынгылай эдим. Алай хычыуун эди манга аны ауазы, ана тилибизни тауушу да. Битеу жомакъла да: «Эртте-эртте…» – деп макъамлы сёзле бла башлана эдиле.

Атам жашауда да манга жомакъдача эте эди. Бир кере мен арбазда гыллыучада уча тургъанымлай, мени таба келе тургъан атамы бла анамы кёрдюм. Атам, аркъасында бир зат букъдуруп, келе эди. Ол кеси айтыучу жомакъдагъы аыучукъ жибергенди деп, манга бир акъ чурукъчукъланы чыгъарды. Сора ,аллымда аякъ бурунларына олтурду да, аланы мени аякъларыма кийдирди. Мен насыплы эдим.

Къызына атап, Къайсын бир ненча назму жазгъанды:

Эльдарны, Алимни, Азаматны аналары ингушлу къыз Мака Дакхильгова эди.

Эльдар – Къайсынны тамата жашы, Фрунзеде туугъанды. Нальчикде школну айырмалы бошап, 1968 жылда Москвада Кинемотография институтха кирип, аны режиссёр факультетин бошагъанды. «Возвращение», «Раненые камни» киноланы алдыргъанды. Авариягъа тюшюп, кёп жылланы ауруп, дуниясын 2016 жылда алышханды. «Прощальный взгляд» повестьни, «Здравствуй, незнакомый!» атлы хапарла китапны, «Об отце» деген эссени авторуду.

Ол атасыны юсюнден былай жазады: «… Атала жерин кёрмеген гитче жашчыкъ, атасыны къолундан тутуп, секире-секире барады тизгинсиз, алай къайтарылмазча сейирлик азия базарында – ол татар ордагъа ушай эди, Къула тюзюнде къазауатдан сора. Таныш (огъесе тюйюлмю?) хууанла сатыучу къычыра эди алагъа: «Мод даю! Мод даю!» – деп. Ол «мёд» дерни орунуна «мод» дегени битеу чыракъ жарыкълы рекламаланы оза эди. Атам кюлюп, къууанып, ол «модну» алады…

Жомакъ къыралы Югославияда Адриатиканы кёксюл жагъасында чыган ресторанда олтура эдиле эки поэт – Семен Кирсанов бла Къайсын, поэзияны фестивалына келип. Чыганлыланы къолгъа юйреннген айыулары бар эди. Ол тепсеген, тилеген да эте эди. Къайсын, жюреги жаныуаргъа аллай учузлукъ сынатханларына тёзалмай, Кирсановну да къууандырып, битеу ахчачыгъын берип, ол айыуну сатып алды да, аны кече узуну жукълап тургъан шахарны орамларында айландырды.

Жолда алагъа орус туристлени къаууму тюбеди. Аладан къайсы эсе да, поэтни танып:

– Къайсын, къайры элтесиз бу айыуну? – деп сорду.

– Азатлыкъгъа! – деди атам.

Алай атама эрттенликде аны бошларгъа тюшдю. Ол чыганлылагъа къайтды. Ала уа биле эдиле алай боллугъун, сейир этип къарап тургъан эдиле бу мудах экеуленни – поэтни бла айыуну ызларындан…

Къайсынны экинчи жашы Алим 1976 жылда къачан эсе да атасы бошагъан Театр искусствону Луначарский атлы институтуна кирип, аны актер, режиссёр факультетлеринде окъугъанды. Окъуй тургъанлай, аскерге чакъырылып, къуллукъ этип къайтханды.Ол, театрны, кинону да актёру, режиссер, бусагъатда Америкада Лос Анджелесде жашайды, Голливудда кинолада ойнайды: «Замурованные в стекле»,«Медный ангел»,«Ягуар»,«За все заплачено», «История одной бильярдной команды»,«Расстанемся,пока хорошие», ««Шпионский мост»,«Американцы» деген эм башхама.

Ол атасыны юсюнден былай эсгереди: «Атам бла анам бизни, сабийлени, жайда солургъа Бахсан ауузуна элтген эдиле. Ол заманда анда «Вертикаль» кино алына тура эди. Баш рольну ойнагъан Владимир Высоцкий кече сайын туристле бла бирге гостиница аллында этилген отну къатына олтуруп, гитара согъа, кесини жырларын айта эди. Эсимде тюйюлдю, ангылаймы эдим, ангыламаймы эдим ол нени юсюнден жырлагъанын, билмейме, алай аны жыр айтыу хунери мени саулайын бийлей эди…

Атамы сюймеклигини чеги жокъ эди! Ол бизни, сабийлерин, бек сюе эди. Бизни ючюн къайгъы этгенлей жашагъанды. Тырман этмей, акъыллы оноу бла болуша эди къайсыбызгъа да. Анабызгъа да иги болгъанды. Анабыз ауруп, бек абызырагъан заманыбызда, мен ол кезиуню бир заманда да унутурукъ тюйюлме, атабыз, кёлюн бошламай, къаты болуп, аны къоруулап, ахыр тылпыууна дери сюйген адамыны аллында борчуна кертичи болгъанлай тургъанды.

Атам шуёхларына да кертичи эди. Алагъа ахыр гыржын кесегинден да юлюш чыгъаргъанды. Анга жашау жолунда иги адамланы тюбешдиргени ючюн, хар заманда да ыразы эди къадарына…»

Къайсынны ючюнчю жашы Азамат, сегиз классны бошагъанлай, Ленинградда Художестволу къырал академияны лицейини живопись бёлюмюне киргенди. Нальчикге къайтып, бир къауум жылны Художниклени фондунда ишлегенди. 1988 жылда уа Санкт-Петербургда Живосписьни, скульптураны эм архитектураны Репин атлы къырал академиясына кирип, анда окъугъанды. Атасыны 80-жыллыгъына атап, ол кёрмючлеринден бирин Тюркде этген эди. Кёп бармай, 1998 жылда уа аны ары чакъыргъандыла. Андан бери Азамат Турцияда ишлейди эм жашайды.

Аны суратлары бла Къайсынны назмуларында бирге ушагъан учунуулукъ барды. Азамат кеси уа былай айтады: «Мен атамы назмуларындан алама деп алмагъанма суратларыма сюжетлени, алай аланы ич магъаналары, атамы поэзиясыны рухийи, сёзсюз, мени чыгъарамчылыгъыма себеплик этгендиле. Андан сора да, сурат ишлеуде манга себеп болгъан затладан бири – бизни юйюрюбюзде болгъан халды. Мен сабий заманымдан окъуна кёп сейирлик, фахмулу адамланы кёре келгенме».

«Азаматха бешик жыр орунуна» деген назмусун да поэт анга атагъанды.

Къулийланы Къайсын тау элде ёсюп, урунууну ариулугъун таулу адамланы бетлеринде кёрюп, огъурлу ишлери ючюн алагъа ыразылыгъын айта, назму, поэма такъгъанды. Аны жигитлери ишде чыныкъгъан огъурлу элли адамладыла. Жашау жолун Къайсын алагъа къарап, алай къурагъанды. Жашлары да бетлерин атмай, намыслы, тюзлюкчю, батыр болурларын сюйгенди.

 

 

 

 

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: