Илхамны жарыкълыгъы тёгюле тургъан суратла

Жюрек ырахатлыкъ, кёл учунуулукъ  бла жазылгъан   тамаша суратла. Алада художникни  жылыуу, кёлю, оюму жашайдыла. Биз а ашыгъышлы кёз бла къарай, аладан зауукълукъ алаллыкъ болурбузму, бу энчи, айырмалы, жаз тил бла ачыкъланнган дуниядан?!

Къабарты-Малкъар Республиканы халкъ художниги, РФ-ни Художниклерини союзуну члени, республикалы, россейли эм халкъла аралы кёрмючлеге тири къатышхан  Акъкъызланы Сияра. Аны аламат ишлеринден бир жашырын жарыкълыкъ урады,  бир сейир тамашалыкъ.   Белгилисича, къайсы суратчыны  кёз къармлары не заманда да энчи болгъандыла, аны жаны жашау  жорукълагъа сыйнмай, эркинликни излегенди. Сияра уа полотноларында ол азатлыкъгъа  толусунлай тюшюналгъанды, бу дунияны къатламай,  аны жомакъгъа буруп, энчи субайлыкъны, гармонияны, бояуланы, ауаналаны  тапханды. Анда болур хар бийик фахмуну, чыгъармачылыкъ бла кюрешген инсанны  чексиз насыбы.

                                    Жарыкъ дуния

Сияра  Дагъыстанны халкъ жазыучусу  Кияс Меджидовну юйюрюнде туугъанды.  Сурат ишлеп ючжыллыгъында башлагъанды. Ол жаны бла хунери, баям, анга анасы Никиятдан кёчген болур.  Ол не жаны бла да хунерли тиширыу болгъанды, хазырлагъан кюйюзлери жомакълагъа ушагъандыла. Сияра аланы юсюнден айтхан кезиуюнде Дагъыстанны чакъгъан ёзенлери, салкъын аулакълары,  сууукъ шорха суулары мени кёз аллыма, тюзда суратча, келип къалгъан эдиле: субай лезгин къыз  кюйюз баса, аны юсюнде уа жаз башы чапыракъла жайылып.

Ахты эл, анда туугъанды бизни жигитибиз. Ол  тийре гитче шахарчыкъгъа ушайды. Аны да кесини энчи тауруху барды. Буруннгу заманлада бу жерлени Эрменден хан зор бла бийлегенди. Аны  уа Ахцех деп  жомакъдача ариу къызы болгъанды, жюрюген хапарлагъа кёре, атасы элге аны атын бергенди.

Сияраны атасы  жаш заманында Бакуда жашагъанды, анда  тёрт къарындашы бла бирге драма кружокда  ишлегендиле.  Барыбызны да эсибиздеди къаллай магъана, сый да  берилгенди советлени жылларында самодеятельность къауумлагъа уа.  Ол кезиуде ала анда азербайджанлы драматург Дж. Джаббарлыны  «Севиль» деген пьесасын салгъандыла.  Аны  кесаматчыла, къараучула да бек жаратхандыла. Артда,  Дагъыстанда, къызчыкъларындан бири  туугъанда, ол анга Севиль деп атайды.

 Сёзсюз, Сияраны атыны  магъанасын билген да къыйын тюйюлдю. Алай дагъыда  ушакъ нёгериме сормай болалмадым. «Билмейме, алай мен кесим ангылагъаннга кёре «сияние» дегеннге «ра» кесекни къошама. Белгилисича, Ра буруннгу египетлиледе кюнню аллахы эди», - деп жууаплайды.

Туурады, бу юйюрню кесини энчи сейир дуниясы болгъанды, художестволу чыгъармалада, суратлада, макъамлада, кюйюзледе жашагъан. Сияраны къарындашы Марат инженерди, алай аны да искусстводан ангылауу теренди.  Дагъыстанны аллай  жомакълы дуниясына бёленип ёсгенди артда Малкъарны тауларын жаныча кёрлюк художник къыз. 

                              Къадар тюбетген насып

- Якуб бла биз Махачкъаланы художестволу училищесинде окъугъанбыз. Тёртюнчю курсда юйюр къурагъанбыз, - деп хапарлайды Сияра.  Окъууну бошагъандан сора эки жаш адам Къабарты-Малкъаргъа келедиле. Мында алагъа жарыкъ тюбегендиле. Якубну юйюрю  не жаны бла да жаш адамлагъа билеклик этерге кюрешгенди. Андан болур бусагъатда да тиширыу аланы юсюнден айтса, аны бетине бир сейир нюр жайылгъаны да.

Тёбен Чегем къучагъын кенг жайып, фахмулу сабийлерин къоюнуна къысханды. «Ахтыден сора Чегем манга бир гитчечик кёрюннген эди, тёбен жанындан башына дери жаяу ётерге онг болгъан тийре. Алай аны къуршоулагъан таула уа  жюрегими бийлеген эдиле», - дейди ол ушагъыбызда.  Дагъыстан десек, бизни эсибизге Каспий тенгиз келеди, алай андагъы Аддала – Шухгельмеэр, Дюльтыдаг, Диклосмта тау тёппеле  да деменгиликлери бла аланы бир кёргенни артда кеслерине тартханлай турадыла. Баям,  табийгъатны ол бирге ушагъанымы тынчайта болур эди жаш къызны кёлюн.

Бир талай замандан юйюр Нальчикге кёчгенди. Мында алгъа ишлери болмагъанлай къыйналып тургъандыла. 1967 уа жылда уа художниклени нарт эпосха кёре жарашдыргъан суратлары Москвада халкъла аралы кёрмючге тюшген эдиле. Ол кезиуде аллай проектге къатышхан бек даражалы эди. Андан сора ала экиси да Сияраны атасыны чыгъармаларына аслам иллюстрацияланы жазгъандыла. Жашау да аз-аздан къурала башлайды.

- Биз Якуб бла бир бирибизни сёзсюз ангылагъанбыз, экибиз бирге ишлеген суратларыбыз да кёпдюле. Арабызда даулашла чыкъгъандыла деп окъуна эсиме келмейди, - деп эсгергенди насыплы жылланы ол.  Баям, аллай таза  сюймекликден жаратыла болур уллу искусство да.

                           Илхамны кезиую

Аты айтылгъан малкъарлы художник Будайланы Сюлемен,  чыгъармаларыны бирлерин тюшюнде кёрюп, секирип туруп, аланы  къагъытха тюшюрген кезиулери болгъанын билдирген эди бир ушагъыбызда.  Баям, хар чыгъармачылыкъ бла кюрешген адамны хар бирини башхалагъа ушамагъан  кесини илхамы барды. Сияра уа ишлерим алай  терк жаратылып къалмайдыла, аланы бирлерин  бир ненча кюн жазама, бирсилерин а  жылла бла, дейди.

Художникни чыгъармачылыгъы жазыучуну къармашыууна ушайды, бир акъыл  жюрегин бийлесе, аны ачыкълагъынчы, баямлагъынчы тынчлыкъ тапмайды. Искусствону жолу ныхытлыды, къыйынды, тюз да ийне бла кёр къазгъан кибик. «Поэт  кесини жарыкъ тизгинлерин женгил сёзле бла къураргъа итиннгенича, мен да ууакъ мозаика кесекчиклени, бирге жыйышдырып, оюмума бойсундурургъунчу кюрешип тургъандан арымайма», - дейди ушакъ нёгерим. 

Хар суратчыны кесини энчи стили, къол ызы  барды, алайсыз искусство эригиулюге бурулур эди. Сияра да  кишини къатлаялмагъанын, кесини алгъа жазгъанларын да къайтарып тамамлаялмазлыгъын энчи чертеди. Кертиди, ала илхамны  жарыкълыгъы  тёгюлгенде жаратылгъанладыла, хар бир сыфаты да айырмалы, авторну ич дуниясыны болуму, сезими.

                                                Тёлюлени байламлыгъы

Сияраны къызы  Имара да республикада аты айтылгъан художникди эм дизайнерди.  Ол да Якуб  къойгъан огъурлу ызны андан ары бийикде бардырады.

Жашлары Ахматны къызчыгъы Никият да художестволу школда окъугъанды, сурат ишлерге фахмусу барды, чыгъармачылыкъ хунерин тохтамагъанлай айнытханлай турады.

-Бир затха да чогъожланмайма, энтта да бир жашауум болса, аны да тюз алай оздурлукъ эдим, холст аллында сюелип, - дейди Сияра. Сабыр ушагъыбыз аны мастерскоюнда барады. Жаз башы ингирликни жомакълы ауаналары уа терезеге ёшюн уруп,  жыйылгъан суратлагъа шошайып къарайдыла, бизден сора да быллай тамашалыкъ оюула ишлей билген инсан жашай  кёреме  бу чексиз дунияда дегенча.