«Жашауда болгъан онгланы хайырланыргъа кюрешеме, жангычылыкълагъа ачыкъма»

Созайланы Алимни къызы Жамиля бла биз газет окъуучуларыбызны бир ненча жыл мындан алгъа танышдыргъан эдик. Ол Москвада Башчылыкъ этиуню къырал университетин бошап, аспирантураны тауусуп, илмуланы кандидатыны диссертациясын къоруулагъан эди.

Биз Жамиля бла  бюгюнлюкде не бла кюрешгенини, жашауунда къаллай тюрлениуле болгъанларыны юслеринден ушакъ бардыргъанбыз.

-Жамиля, биз танышханлы 8 жылгъа жууукъ заман озгъанды. Андан бери жашауунгда тюрлениуле болгъан болурла?

-  Экономикадан кандидат диссертациямы энди къоруулагъанда бардыргъан эдик ушагъыбызны. Жашаууму тюрлендирирге, экономиканы реальный секторунда ишлерге сюйгеними ангылап, университетден кетгенме.

«Росэлторг» компанияда ишлегенли уа юч жыл болады. Ол электрон сатыу-алыу бардырылгъан бирикдирилген федерал площадкады. Битеу къыралда аллай 9 жер барды. Организация Москваны Правительствосуна бойсунады, аны учредительлеринден бири ВТБ банкды.  Биз бюджет организацияланы чырмаусуз ишлерин жалчытхан затланы сатып алыу бла кюрешебиз.

Кертисин айтханда, быллай къырал сатыу – алыу структурада ишлерикме деп турмагъанма - алгъадан кесими илмуда эмда устазлыкъда кёре эдим. Университетде ишлеген заманымда бизни бёлюм грант конкурслагъа, тендерлеге заявкаланы хазырлау бла кюрешгенди. Аны юсю бла къырал жумушлада сатыу-алыу бла танышханма, алай бла бюгюн ишлеген жериме кеёгенме. Университетде илму тинтиуле, конференцияла бардырыргъа, къырал къуллукъчуланы квалификацияны ёсдюрюрге болгъан эсем, энди уа ишим къырал даражалыды дерге да боллукъду.  

Илмуну уа къоймагъанма, университетде дерсле береме, доцентме, докторантурагъа киргенме.  

- Жангы иш, компания  жашауунгда алгъа атлам болгъанды деп айталлыкъмыса?

-  «Росэлторг»  компанияда билим бериу программала жаны бла  бёлюмге таматалыкъ этеме. Алай бла къыралны тюрлю-тюрлю регионларына барыргъа, адамла бла танышыргъа, башха жерледе жашауну кёрюрге онгум болгъанды. Ол а бек магъаналыды.

Москваны Правительствосу предпринимательствону субъектлерини билимлерин ёсдюрюу, себеплик этиу жаны бла уллу жумушла тамамлайды. Жангы ишими  энчиликлерине тюшюне, анга бекден-бек бюсюреп башлагъанма. Университетден кетген эсем да,  илмуну уа къоймагъанма. Аны бла эркин заманда кюреширге боллукъду, ол жаны бла битеу онгла бериледиле шёндюгю компанияда.  Илму излемлени къырал жумушлада сатыу-алыу бла байларгъа  боллукъду.

Сёзге, быйыл Нобель атлы саугъа   экономикада  аукционланы теориясы ючюн берилгенди. Ол а экономиканы бу бёлюмюню магъаналылыгъына шагъатлыкъ этеди.  

- Кесинги жетишимли адамгъа санаймыса?

- Хар адам да жетишимни кесича ангылайды. Саулугъуна кёре чекленнген онглары болгъаннга жюз атлам этген да уллу ишди.  Башхагъа уа байлыкъ да азлыкъ этеди.

 Жетишимни мурдору, мен акъыл этгенден, юйюрден башланады. Манга уллу, хурмет этилген юйюрде ёсерге насыбым тутханды. Жашауумда эм уллу юлгю аммам Жаппуланы Захиратды.

Аны къадары къыйын болгъанды.  Кисловодскда къолайлы юйюрде  туугъанды, атасы кулакча репрессиягъа тюшгенди, ызы бла аммам битеу малкъар халкъ бла кёчгюнчюлюкню ачылыгъын сынагъанды. Ол замансыз жашын, туудугъун да басдыргъанды.

Сынаула амманы сындырмагъандыла, бюкмегендиле. Ол жашаугъа сюймекликни тас этмегенди, бизни да анга юйретеди. Анга жюз жыл толгъанлыкъгъа, замандан артха къалмазгъа кюрешеди.  Ол бизни бек кёллендиреди. Жашауунда быллай  ахшы юлгюлери болгъаннга тынчды. 

Карьера къураргъа, жаланда къуллукълада ёсерге муратла бир заманда да салмагъанма. Бир жанындан терс да болурма. Алай жашауда бек алгъа бардыргъан ишими иги этерге, ачыкъ жюрекли, халал адам болургъа итинеме. Аны себепли  хар тюрлю онгланы хайырланыргъа, башха адамлагъа,  студентлериме  болушлукъ этерге кюрешеме, жангычылыкълагъа ачыкъма.

Жетишимлени юслеринден айтханда, Москваны Правительствосуну «Конкуренцияны айнытыугъа къошумчулукъ ючюн» белгисине тийишли болгъанма, Ямал-Ненец автоном округну губернаторуну аппаратыны ыразылыгъын алгъанма - кадр конкурсну къурагъанда эм бардыргъанда ишим ючюн.  Университетни устазларына къуралгъан «Баш школну алтын  атлары» проектни лекторума, Орус география обществону келечисиме, Халкъла аралы сатыу-алыу палатасы бардыргъан Халкъла аралы сатыу-алыуну ыйыгъыны экспертиме.

- Шёндюгю экономикагъа электрон сатыу-алыу терен сингнгенди. Республикада предпринимательлеге ишлери хайырлы болур ючюн не этерге керекди?

-  Бу амал  коронавирусну кезиуюнде артыкъда магъаналы болгъанды.  Къыралны себеплиги болмай бир экономика да айнымайды. Электрон сатыу-алыу – къыралны къоркъуусузлугъуну магъаналы кесегиди. Сабий сад, больница, башха бюджет организация заманында битеу керекле бла жалчытылынмаса, ол социальный къайгъылагъа келтирирге боллукъду.

Электрон площадкаланы себепликлери  бла  предпринимательле продукцияларын  кесини, къоншу регионланы рыноклары бла бирге федерал даражагъа чыгъараллыкъдыла. Дагъыда  бу амал  бла сатыу ачыкъ бардырылады, коррупция бузукълукъла этер онг жокъду. 

Къабарты-Малкъарда бизнесменлени да бу амалгъа эс бурургъа, берилген онгланы толусунлай хайырланыргъа чакъырлыкъ эдим. Шёндюгю дуния терк айныйды, тюрленеди.  Къоракъмай, жангы амалланы сингдирирге керекди ишге,  битеу къоранчланы, файдаланы алгъадан тергеп. Мен билгенден а, республикада предпринимательлеге къырал себеплик этген фондла,  компанияла бардыла.

- Сени социальный сетьледе къараучуларынг бир жанындан сукъланыргъа да болурла – балетден,  спектакльледен, Анна Нетребкону, Хибла Гарзмаваны, башха опера жырчыланы концертлеринден суратларынг кёпдюле. Быллай «классикалы» солуу не береди?

- Сюйгенимча терк жюрюялмайма аллай жерлеге. Балетни, теартны бек сюеме. Чыгъармачылыкъгъа сюймеклик  атамдан келген да болур. Ол усталыгъына кёре инженерди, Ригада, ызы бла Санкт-Петербургда ишлегенди. Къабарты-Малкъарда уа суратчыланы фондуна  башчылыкъ этгенди. Бизге юйге белгили суратчыла келиучю эдиле, атам альбомла келтирип, биз да алагъа сейир этип къарап тургъанбыз.

Жарсыугъа, регионлада жашагъанланы  балетге, операгъа жюрюрге онглары жокъду.  Алай Большой театргъа, сейир операгъа барсанг, жангыдан туугъанча боласа. Андача бир жерде да солумайса. Бирде уа башха жерге, жомакъгъа барып келгенча да сунама кесими.

- Шёндю ара шахарлада билим, сынау алып, жетишимле болдургъан жашла бла къызла туугъан журтларына къайтып, аны айнытыугъа къошумчулукъ этедиле. Сен а аны юсюнден сагъыш этгенмисе?

- Ол  къыйын сорууду. Алай аллымда ахшы юлгю барды - Алтууланы Мурат!  Ол туугъан журтунда жаш адамлагъа бюгюнлюкде артыкъда суралгъан усталыкъгъа программистге окъургъа, ызы бла уа уллу компаниялада кеслерине иш табаргъа онгла къурайды. Ол а къаллай уллу, магъаналы ишди!

Ол миллетибизни  келир жашауун къурайды. Алтууланы Мурат кёплени кёллендирлик болур туугъан журутбузгъа болушлукъ этерге.

 Мен да предпринимательлеге  электрон площадкалада ишлерге юйретирге, ол жаны бла семинарла, формула бардыраллыкъ эдим, бу сферада законланы ангылатыу да магъаналыды.

 -  Батырлыкъ неге жетмейди?

 - Угъай дерге.  Къолумдан келген затлагъа юйретирге, болушургъа хар заманда да ыразыма, алай бирде онгунгу ангыламагъан адамлагъа тюберге тюшеди.  Аллайлагъа угъай дерге юйренирге сюеме. 

 - Кесинги насыплы адамгъа санаймыса?

- Айтханымча, уллу, ариу  юйюрде ёсгенме. Билген, сынауум болгъан, жюрегим тартхан иш бла кюрешеме. Айныргъа, ёсерге, адамла бла танышыргъа, башха жерледе, къыраллада болуп, анда жашауну кёрюрге онгларым бардыла. Хау, мен насыплы адамма.

 - Миллетге къаллай алгъыш этерик эдинг?

- Пандемия жашауда эм магъаналы саулукъ болгъанын кёргюзтгенди да, миллетиме саулукъ тилерик эдим. Халкъыма къолайлыкъ, айныу тежейме.  Бизни аппалагъа, ынналагъа уллу сынауладан ётерге тюшгенди, алай ала иги кёллюлюкню тас этмегендиле. Мени тёлюде да жашаугъа аллай сюймекликлери, айныугъа итиниулюклери болурун сюеме.