Устазланы усталыкъларын, билимлерин да игилендириуге салгъан къыйыны уллуду

Жаннетли болсун, Борчаланы Исмайылны жашы Азрет дуниясын алышханды. Мен аны иги таныгъанма, тюбей-тюбей тургъанма, окъуу китапларын чыгъарыргъа да болушханма. Бу статьямы да аны хайт деген заманында жазгъанма.

«Эрттенликде юйден ишге, ингирликде ишден юйге ашыкъгъан адам насыплыды», – дегенди акъылман жазыучу Назым Хикмет. Аны айтханы тюз эсе, Борчаланы Исмайылны жашы Азрет керти да насыплыды. Ол эрттен сайын сюйген ишине – Устазланы усталыкъларын ёсдюрген институтха баргъанлы энди отуз жылдан артыкъ болады. Айтылгъан жылланы ичинде уа малкъар тилни айнытыр, аны магъанасын кётюрюр ючюн, Азрет къолундан келгенни артха салмагьанды. Институтну малкъар тил бла литература кабинетини таматасы болуп келгени къадар ана тилни магьанасын ёсдюрюуню, аны школда окъутууну игилендириуню мадарлары акъылын бийлегендиле. Анга ол чыгъаргъан неда басмагъа хазырлагъан отузгъа жууукъ окъуу китабы, пособиялары, методика статьялары, разработкалары щагъатлыкъ этедиле.

Бюгюнлюкде да башланнган классланы устазлары Борча улу жарашдыргьан методика пособияла бла ишлейдиле. Алаша класслада окъугъанлагъа китапланы жылдан-жылгъа, заманнга кёре, ол тюрлендирип, жарашдырып турады. Хар заманда да окъуу жыл башланырдан алгъа малкъар тилден бла литературадан планланы жарашдырып, ала устазлагъа кезиуюнде табылырча этеди.

Устазланы юйретиуде, аланы усталыкъларын ёсдюрюуде да Азретни къыйыны бек уллуду. Ол школлагъа терк-терк барады, устазла бла сёлешеди, ала бла кенгешеди. Аны себепли хар школну да кемчиликлерин, жетишимлерин, хар устазны онгун да уста биледи. Ишлерин энди башлагъанлагъа уа бек сакъды. Мен кесим окъуна кёпледен эшитгенме: «Азрет Исмайылович болмаса эди, школда устаз болуп, эштада, ишлерик болмаз эдим», – деп айтханларын.

Керти окъуна жаш адам ишлеп башлагъанда, аны ишинден, усталыгъындан кёлюн къачырмазча насийхатчы къатында болса, къалай игиди. Азрет кёплеге иги насийхатчы болгъанды, болгъанлай да къалады. Ишине кёлю бла берилген устазны не амалла бла да кётюрюрге, бет жарыкълы этерге кюрешеди. Къайсы устаз да анга жумушу бла барса, жарсыуун айтса, ол анга болушур ючюн къолундан келгенни аямайды. Огъурсуз сёз айтып да жангыз бирчигини жюрегин къыйнагъан болмаз.

Хар кимни да кёлюне жетген адам дуниягъа жаратылмагьанды. Болсада аны юсюнден кёплени оюмларын эсге алмай болмайбыз. Кёпле уа, аланы ичлеринде Россей Федерацияны халкъны жарыкъландырыууну отличниги, устаз-методист Жанатайланы Аслижан да, жюрек ыразылыкъларын билдиредиле.

– Азретге,- дейди Аслижан,- мен биринчи кере 23-чю номерли школда ишлеп башлагъанымда тюбегенме. Ол заманда малкъар тилни дерслери факультатив халда бардырыла эдиле. Дерс бара тургъанымлай, дерсге кирип, арт тизгинде партагъа олтурады. Огьурлу, келбетли, ариу адам. Андан бери 22 жыл озгъанды.

Азрет кесини ишин тынгылы билгени себепли, шахарда ишлеген устазланы жангыз бирибизге къалмай болушады. Дерслени методика жаны бла тюз къурап бардырыргъа юйретеди.

Мен дагъыда шахарда малкъар тилни бла литератураны дерслерин бардыргъан устазланы методисти болуп Азрет бла 8 жыл ишлегенме. Семинарланы бирча къурап, бирге план салып бардырыучу эдик. Ол семинарлада Азрет ишлеген устазны терк окъуна эслеучю эди. Ол устазгъа не жаны бла да болушургъа, намысын кётюрюрге угъай демегенди. Алай, жарсыугъа, иги ишлерге сюймеген устазла да тюбеучю эдиле. Аланы ол бир заманда да жаратмагъанды. Кемчиликлерин кёзлерине тутдуруучу эди.

Азрет кеси иш кёллю адамды, аны себепли ишлеген устазлагъа ыразылыгъын, ариу сёзюн къызгъанмай айтыучуду. Шахарда атлары айтылгъан аламат кёп устазлагъа, ол санда Мотталаны Зухурагъа, Жуболаны Ленагъа, Сотталаны Лидагъа, Жеттеланы Светланагъа, Байдаланы Саниятха, Жаппуланы Сакинатха, Отарланы Даринагъа, Моллаланы Лейлягьа, Сарбашланы Афуажаннга, Локияланы Анжелагъа, Насталаны Софиятха, Жантууланы Людагъа, Гелястанланы Людагъа, Хуболланы Зухурагъа, Кучмезланы Сакинатха, Чыпчыкъланы Мадинагъа эм бусагьатда шахарда малкъар тил бла адабиятны бардыргъан устазланы таматасы (методисти) Бечелланы Сакинатха, манга да, Азретни болушлугъу жетмегенибиз жокъду десем, ётюрюк болмаз. Ол игиликге къуллукъ этгени хар ишлеген устазгъа белгилиди. Ёмюрю узакъ болсун, ишинден къууансын!

Азретни билим бериуню айнытыугьа, устазланы усталыкъларын, билимлерин да игилендириуге салгъан къыйынына  тийишли багъа да берилгенди. Анга «Халкъны жарыкъландырыуну отличниги»” деген ат аталгъанды, ол «Урунууну ветераны»  деген майдал бла, республикабызны сыйлы грамотасы бла да саугьаланнганды.

Ишинден юйюне да Борча улу къууанып, ашыгъып барады. Юй бийчеси бла бирге толу юйюр болуп жашау этедиле, намыслы, ариу къылыкълы сабийле да ёсдюргендиле. Аланы хар бири да бийик билим алып, жашауда кеслерини жерлерин тапхандыла.

Мен а Борчаланы Азретни юсюнден хапарымы устазладан бири Аккайланы Людмила аны юсюнден айтхан сёзле бла бошаргъа сюеме. «Кесини ишини жорукъларын, амалларын терен ангылагьан, аны тынгылы да этген, башхала бла тенгликни да тийишли даражада жюрюте билген адамны, Азрет а, сёзсюз, аллай адамды, сыфатын, ич дуниясын да арсарсыз табийгъатны ариулугъу бла тенглешдирирге тюшеди. Нек дегенде аллайланы жашаулары табийгъатны ариулугъун: ташын, агъачын, жолун, черегин, бийик тауларын, къыйырсыз ёзенлерин шарт кёргюзтген поэзиягьа ушайды», – дегенди ол».