Кёз аллыма жашчыкълай келедиле

  Уруш башланыр жылны аллында тюш кёрген эдим. Черек сууну онг жагъасында ёмюрлюк чынарла  ёсген бийик тёшню бла Къашхатауну орталарында терен къолда  эки самолёт бир бирлерин къууадыла. Бирини къабыргъасында къызыл жулдузу жылтырайды, экинчисини терезесинден фашист белгиси бла къара байракъ  кёрюнеди. Сабийле, мен да ала бла бирге, тёш башындан къарайбыз. Къайсы хорларыкъ болур! Къара  жорлу  самолёт суу жагъада ташлагъа тийип ууалгъанына къууандыкъ. Жарсыугъа, тюшюм тюнюме айланнган эди.

Ол кёп къан тёгюлген уруш бошалгъанлы 78 жыл озгъандан сора,  аны юсюнден кёп тюрлю оюмла жюрюйдюле.  Алай биз барыбыз да, битеу халкъ билген бир зат даулашсызды: совет аскерле фашизмни аркъа сюегин сындыргъанлары эм  Берлинни  алгъанлары. Кертиди, Уллу Хорламны багъасы  бир да болмагъанча уллу эди  – 27 миллион адам. Аскер статистиканы  билдириулерине кёре  фашизм бла сермешледе жоюлгъанланы асламысы 1922,1923, 1924 жыллада туугъан  жашла болгъандыла.

Бизни элден къыркъ биринчи жылда аскерге кетген жашла эсимдедиле. Аллай хунерлигим болса, аланы барыны да суратларын ишлер  эдим. Атлары элни ортасында салыннган эсгертмеде жазылыпдыла.

Гажонланы Солтан-Хамит, орта бойлу, къара шинли, къара кёзлю. Артыкъ чырайлы эди деп айталлыкъ тюйюлме. Кеси ыразылыгъы бла кетген эди фронтха. Танк аскерледе къуллукъ этгенди. Взводну командири лейтенант Гажонланы Солтан-Хамит къыркъ ючюнчю жылда июльда Курск Дугада болгъан деменгили танк сермешде жан бергенди.

Къулбайланы Ибрагим, ол да танкчы эди, белгисиз тас болгъанды. Бюгюн ала мени кёз аллыма жашчыкълай келедиле.

Урушдан къайтмагъан къашхатаучулагъа аталгъан эсгертмеде  биринчи тизгинде Аппайланы Даутну жашы Окъупну атын кёребиз. Бийик ёсюмлю, ариу жаш эди. Къазауатда жаяу аскерчи орта  эсеп бла юч кюн жашайды, дейдиле. Окъуп ненча кюн  жашагъанын билмейме. 43-чю жылда, госпитальдан чыкъгъандан сора, аны бир ненча кюннге юйге жиберген эдиле. Ол заманда кёрген эдим Окъупну. Школда мени артымда партада олтургъанды. Менден жаланда эки жылгъа тамата эди. Жангыдан фронтха кетди да, бир ненча кюнден а къара къагъыты келди. «Окъ тюз да жюрегине тийгенди, ых деп да ынычхамагъанды»,-деп жазгъанды биргесине атакагъа баргъан нёгери.

Туугъан къарындашла Къулбайланы Юсюп бла Мажау Брестни гарнизонунда эдиле. Экиси да тас болдула-туугъан да этмегенча. Аталарын элде  гитлерчиле ёлтюрдюле 1942 жылда. Ала тохташдыргъан жангы низамгъа бузукълукъ этгени ючюн: ингирде  сагъат сегизден сора тышына чыкъгъанды, ийнегин  излей.

Зокаланы Адилбийни жашы Ибрагимни иги таный эдим. Сыфатлы,  къарыулу улан. Атасы фронтда эди. Кимден юйреннгенин айтиаллыкъ тюйюлме, боксну амалларын биле эди. Бир жол кесинден тамата жашны уруп бурунун къанатханы ючюн, школну директору Альтов чакъырып, урушду. «Бокс бла кюрешгенинг игиди, алай мардадан озаргъа керек тюйюлдю»,-деп эсгертди.

Къара тенгиз флотда къуллукъ этген Къойчуланы Абдуллахны къыркъ экинчи жылда Нальчикде Почтовый орамда (шёндю Ногмов атлы) кёрген эдим. Къолтукъ таякъла бла айлана эди. Ёшюнюнде  «За оборону Севастополя» майдалы. Долинскде госпитальда  1944  жылда мартда ауушханды. Бир бутуну тобугъундан энишгеси протез болгъанын артда билгенме анасындан. Ёпкесине чанчылгъан темир сыныкъ юзгенди жашауун.

Керменланы Магометгерий, Бёзюланы Атабий, Гажонланы Магомет, Ксаналаны Байдуллах, Хоханаланы Салих да уруш аулакълада къалгъандыла. Мен атларын айтханладан жангыз бири да юйдегили тюйюл эди. Районда, республикада, къыралда уа къаллай бир болур эдиле ала!