«Бизге дери сакъланнган ниет ырысыхыбызны ызыбыздан келгенлеге жетдирик алимлени борчуду»

Филология илмуланы кандидаты, Гуманитар тинтиуле бардыргъан институтну малкъар адабият секторуну тамата илму къуллукъчусу Атабийланы Асият, алимлик ишни алып айтханда, алыкъа анда жаш специалистге саналады. Биз аны бла илмугъа, жашаугъа кёз къарамыны, башха затланы юслеринден да ушакъ этгенбиз.

- Асият, бизге дери тёлюледе тиширыуну илму бла кюрешгенине бир кесек башха тюрлю къаралгъанды. Санга ол мени жолумду деген сезим къалай бла келгенди?

- Нени юсюнден да кёп билирге, тинтирге итиниуюм сабийлигимден да бар эди. Ол къылыгъымы кёре, анабыз Байдаланы Кезибат айырмалы чыгъармаланы энчи китапларын жыйып, уллу библиотека да къурагъан эди. Атабыз эртте ауушханы ючюн къарындашым Муратны бла мени кеси ёсдюргенди. Къыйыны бизге уллуду.

Университетни таууса туруп ангылагъан эдим илму мени жолум болгъанын а. Диплом ишиме башчыгъа белгили жазыучубуз, филология илмуланы доктору, профессор Толгъурланы Зейтунну сайлагъанма. Ол а тауча жазсам ыразы боллугъун айтхан эди да, аны малкъар тилде хазырлагъанма.

Аллай адам, профессионал да юйретсе, илму жаны бла ёсеригими да ангылай эдим. Эм уллу устазыма бюгюн-бюгече да Зейтун Хамидовични санайма. Артда мында, институтда, бирге ишлегенибизде да, ол кёп затха тюшюндюргенлей тургъан эди.

Вуздан сора билим алырыма уа филология илмуланы доктору, белгили фольклорчубуз Малкъондуланы Хамит да къошумчулукъ этгенди. Экинчи Чегемни кесим тауусхан орта школуна устаз болуп ишге киргенимдени сора, ол мени излеп, ары кеси келген эди, сау болсун. Алай бла институтну аспирантурасына тёрт кюн къалып тургъанда тюшгенме.

Кертисин айтханда, университетден ары окъууум, билим алгъаным анамы да осуятыды. Кандидат диссертациямы къоруулар кезиуюмде кеси да ауруп, не букъдурлугъу барды, апчыгъан эдим. Ол дуниясын алышып, ишими да алай къоруулагъанма. Аллай заманымда ангылагъанлагъа, болушханлагъа да ыразылыгъымы билдирирге сюеме.

Диссертациямы Зумакъулланы Танзиляны лирикасыны юсюнден жазгъанма. Аны къоруулагъан кюнюмде уа ол кеси да, къарындашы Борис да келип, бек кётюргенлери хычыуун тийген эди.

- Сен монографияларынгдан бирин сабий адабиятыбызгъа, аны айныууна жоралагъанса. Не бла сейирди бу тема, сора бу бёлюмню бюгюннгю болумуну юсюнден да не айталлыкъса?

- Китапларымы юсюнден сагъыннган заманда, огъарыда Зумакъулланы Танзиляны айтханбыз. Ма аны чыгъармачылыгъына аталгъан монографиямы басмаланырына филология илмуланы доктору Биттирланы Тамара себеплик этгенди.

Сабий адабиятны юсюнден изданияны къыйматы уа андады – аны гитчелени жыл санларына кёре юч категориягъа юлешгенме. Ишимде фольклордан башлап, бу бёлюмню мурдорун салгъан авторланы энчиликлерине да къарагъанма. Башхача айтханда монографияда сабий адабиятыбызны кезиулери (хронологиясы), жанр формалары, жазыучуларыбызны анга къошумчулукълары тинтилгендиле. Орус эм битеудуния литературадан кёчюрюлгенлеге да эс бурулгъанды.

Бюгюнлюкде уа Ёлмезланы Мурадинни бу бёлюмге салгъан къыйыны эсленирчады. Гитчелерибизге окъур затыбыз барды, алгъа чыкъгъан китапланы жаратама.

- Бусагъатда илмуну айныуун неде кёресе?

- Билемисиз, илму – ол да чыгъармачылыкъды. Сора аны мардалагъа, кеплеге салыуну тюз кёралмайма. Аны айныуу да бюгюн учхара болгъанын жашыргъандан не асыу. Шёндю, сёз ючюн, институтда окъуна биз жаш алимлеге саналабыз. Аны алайлыгъы уа мени жарсытады, нек дегенде биз башлагъанны андан ары бардырыр тёлю жокъну орунундады.

- Айхай да, адабият бла кюреше, кёп зат окъуйса. Сени кесинге къайсы жанр жууукъду?

- Иш юсюнде алып айтсам, ол заманда манга хар тема да сейирди. Алагъа акъылымы буруп, жумушуму жигине жетдирирге, тынгылы этерге, ахыр эсебин кёрюрге, къолуна алгъан адам аны сюйюп да, ангылап да окъурча тамамларгъа итинеме.

Жашауну сагъыннган кезиуде уа, сёз ючюн, къара сёз бла жазылгъан чыгъармала бир сагъышха жууап табаргъа болушадыла. Сезим а, айхай да, поэзияда бегирек ачыкъланады. Алгъаракълада «Малкъар эпикалы прозада суратлау белгини айныуу» деген ючюнчю китабымы басмалагъанма. Аны неден айтама, жашауумда да аллай затлагъа эс бурама. Хар болумну кесини белгиси барлыгъына ийнанама.

Хау, ол бир жаны бла тюз да болмаз. Алай эсе да, таза динни да сюеме, нек дегенде ийнанмакълыкъ тёзерге, сабырлыкъгъа да кюч береди.

- Энчи кёрген авторунг а бармыды?

- Ала менде кёпдюле. Алай а Тёппеланы Алимни «Сыйрат кёпюрюню» жазылгъан халын, тилин жаратама. Анда жашауну не соруууна да кесинге жууап табаса. Андан сора да, Толгъурланы Зейтун «Къызгъыл кырдыкларында» бир юйюрге саулай халкъыбызны къадарын жыйышдыргъанды. Бу чыгъармада огъарыда сагъынылгъан суратлау белгилени да кёребиз. Сёз ючюн, Тала аладан бириди.

- Ишинги ауурлугъун, къыйынлыгъын юйге уа келтириучюмюсе?

- Мен алай сунама, баям, хар затны кесини жери барды. Ишге барсам, ары нек келгеними унутмай, жумушума берилеме. Юйде уа, айхай да, хар тиширыуча, сабийлени къатында болургъа излейме. Эки аманат къызчыкъ ёсдюреме да, алагъа ана жылыуун къызгъанмазгъа итинеме.

- Насыпха уа нени санайса?

- Хар бирибиз да аны кесибизча ангылай болурбуз. Айхай да, ата бла ана инсаннга насыпдыла. Баям, адам байлыгъында кёреме аны. Сени жууугъунг-ахлунг къатынгда сау турсала, бир биринги ангылап жашасанг, андан иги не барды?!

- Алимлик жолунгда уа кесинги къалай сезесе, ишингден зауукълукъ табамыса?

- Сайлагъан жолуму жюрегим бла жаратханыма сёз да жокъду. Аны бла кюрешеме, заууукълукъ табама. Ол мен тамамлагъан жумуш биреуге жарай эсе уа – бютюнда. Кертиди, жарсырча шартла да аз тюйюлдюле. Сёз ючюн, малкъар, къабарты тиллени школлада окъутууну юсюнден шёндю болумну билесиз. Биз да мында, институтда, аны бла байламлы къагъыт жарашдырып, тийишли жерге жибергенбиз. Алай, жамауатны жарсытхан затланы кёрмегенча, эшитмегенча этип турургъа жарамайды.

Илмуну жолу ёрдю. Аны жик-жигине жетеме десенг, къыйналыргъа да тюшеди. Алай эсе да, халкъыбызны бизге дери сакъланган ниет ырысхысын ызыбыздан келгенлеге жетдириу алимлени борчуду.

- Бюгюнлюкде уа не бла кюрешесе?

- Огъарыда малкъар эпикалы прозада суратлау белгини темасын сагъыннганбыз. Аны юсюнден китабымы тауча жазгъан эдим. Кертисин айтханда, поэтика терминле болмай къыйналгъанма. Аланы кесим жарашдырып, монографияны ахырында сёзлюгюмю да бергенме.

Бу китапны малкъарча кёп адам окъурукъ тюйюлдю дерикле да болурла. Алай а биз бюгюнлюкде аланы магъаналарын терен ангылаялмайбыз. Жаланда адабиятны тинтиуге жораланып къалмай, аллай изданияла тилибизни байлыгъын сакълаугъа да къошумчулукъдула.

Шёндю уа ма бу тауча жазгъан китабымы орус тилде хазырлай турама. Ол а бирден бирге кёчюрюп къоюу тюйюлдю, кёпле суннганча. Аны къуралыуу жаппа-жангыдан, башхача, окъуучу да кенг хайырланырча боллукъду. Ызы бла уа малкъар адабиятда эпопеяны темасы бла кюрешир умутум барды.

Айтыргъа, бёлюмюбюзде бюгюнлюкде бешеулен болабыз. Анга филология илмуланы доктору Сарбашланы Алёна башчылыкъ этеди. Мындан арысында адабият илмуда хайырланылгъан ангыламланы сёзлюгюн хазырлар муратдабыз.