ЫРХЫ

Кюн жарыкъды, эрттенликден окъуна къыздырып башлагъанды. Кёкде жангыз бир булутчукъ кёрюнмейди. «Бу иги кюн эгечими бир кёрюп келейим, мындан къызыу болгъунчу. Эрттеден бери да кёрмей турама», – деп, Саки жолгъа хазырланып тебирейди. Юйде кесинден башха адам жокъ, абаданла ишдедиле, ууакъла – школда.

Саки къолунда да чулгъамчыгъы бла арбазгъа чыгъады. Тёгерекге-башха кёз жетдиреди. Мал оруннга, тауукъ оруннга да къарайды. Къозула жумушакъ мулжарда ырахат жатадыла. Къозучукъла, ингирде аналары желинлерин толтуруп келликлерин билгенча, шошдула. Сакиге сансыз къарап къойдула ансы, жерлеринден турмадыла, макъырмадыла.

«Школчуларым келирге юйде болургъа керекме», – дей, Саки чыгъып кетеди. Не билейим, ол эгечини юйюне жетген болурму эди, хазнамы жетсин эл аягъына дери, къайдан чыкъдыла эсе да, кёкню къара булутла жапдыла. Жол жанындагъы акъ тереклени чапыракълары шууулда-гъанларын къойдула. Къудурет сагъайып тохтады. Сора тауладан сууукъ жел урду. Алайлай бир жауун келди, аллай жауун жаланда таулада жауады. Ауур тамычыла юй башларын барабан таууш этдирдиле. Тышындагъы малы, ити, тауугъу да ышыкъ тюбюне къутулургъа ашыкъдыла.

Сакини къоншу къызчыкълары Лейля бла Аминат бахчада кюреше тура эдиле да, жугарларын, чагаларын да атып, юй таба къууулдула. Ол аз кезиучюкню ичинде сакъ жауун къызланы тынгылы жибитди. Жыйрыкъ этеклерин сыгъа, жибигенлерине къууана, ала арбаздагъы ышыкъ тюбюне жыйылдыла. Ала ары жетгенлери, Чунгурлу табадан ырхы келген таууш эшитилди.

Сакини юйю Лейляланы юйден энишгеде, суу ызгъа жууукъдады. Ол къургъакъ суу ызды. Кертиди, бир заманлада суу былайны барып тургъанды. Энди уа ол жолун тюрлендиргенди, энишге кетгенди. Энди анда ырхы «бийлик» этеди. Аз окъуна жаусун, кёкден тамычы тюшгенлей, алайтын ырхы келмей къалмаз. Къызчыкъла сагъайдыла. Ырхыны огъурсуз «ауазындан» жюреклерине къоркъуу тюшдю. Алай кеслери кеслерин къолгъа алдыла. Ала кеси ёмюрлеринде ырхыны аз кёрмегендиле.

Табийгъатны бу огъурсуз кючю уа ол кезиуде ташын, агъачын да алып, топуракъ бла къатышдыра, булгъай, таш ийис этдире, бёксюмюн энишге атады.

Жауун тохтагъанды, ырхы уа келгенин къоймайды. Эм ахырында, бир уллу хата этип къояйым дегенча, ол деменгили кертме терекни келтирип, Сакини юйюню тёбен жанында суу ызны тар жерине буштукъ этеди. Олсагъат алайы кёл болуп тебирейди.

Аны кёрюп тургъан къызланы жюреклерине керти да къоркъуу тюшеди. Къара худур Сакиланы арбазларына жете башлайды. Тынгысызгъа къалып, къызла ышыкъ тюбюнден чыгъадыла. «Не этебиз?» – деп, бир бирлерине соруулу къарайдыла.

– Ынна юйде болмаз ансы, адам къымылдап кёрюнмейди,– деди Лейля сагъышлы халда.

– Жукълап иш къалгъан болур, – деди Аминат.

– Ыннаны уа билмейме да, аман жукъламагъы эди кюндюз,– деди Лейля.

– Кел, сора къарайыкъ,– дедиле да, Лейля бла Аминат Сакилары таба чабып кетдиле.

Келгенлеринде ырхы арбазны басып, къой оруннга жете тура эди. Лейля бла Аминат, этеклерин ёрге этип, къалын худургъа киредиле. Арбаздан ётюп, къой оруннга жетедиле. Палахны жетип келгенин сезген болур эдиле, къозучукъла, тынгысызгъа къалып, орунда ары бери секире тура эдиле. Къызла, экишер-экишер алып, къозуланы алайдан кетередиле. Ырхы кётюрюле келгенине да къарамай, ала дагъыда къайтадыла. Тауукъ оруннга къараргъа да унутмайдыла. Мында, ууакъ балачыкъларын тюбюне жыйып, ана тауукъ олтуруп тура эди. Лейля тауукъгъа узалгъанлай, балаларына къоркъуп, тауукъ аны къолун къабады. Лейля, сынсып, артха турады. Аминат игиликни билмеген тауукъну хыны тутады. Балаларына къоркъуп, ол болгъанны къычырыкъдан алдырады, Аминатны къабаргъа узалады, ычхыныргъа кюрешеди.

Ол кезиуде Лейля балачыкъланы барысын да этегине жыяды. Ала алай эте тургъунчу, мал орунну да, тауукъ орунну да ичлери балчыкъ боладыла. Къызла, къозуланы бла тауукъ балаланы къутхаргъанларына къууана, Сакиланы арбаздан кетедиле.

Энди ырхы да тохтагъанды, кёл иги да сел болгъанды. Къызла юй арты дуппургъа чыгъып, жангыдан жарыкъ тийген кюнде юслерин-башларын къурута турадыла. Ол кезиучюкде, ух-тух этип, Саки да жетеди. Арбазында балчыкъны кёргенлей, эси ауаргъа жетеди.

– Оу, кюнюм къуругъан! Алып кете эди да жарлы юйюмю! – деп олтуруп къалады.

Сора къозулары эсине тюшеди да, мал орун таба арсарсыз тебирейди. Тобугъуна дери балчыкъгъа батылгъанлыкъгъа, ол этегин да кётюрмейди. Къараса уа – къозула жокъ. Тауукъ оруннга да къарайды. Балаларын кёрмейди.

– Мен башым къургъан къозуларымы ырхыгъа элтдирип къойдум ушайды да! – деди Саки, башындан тутуп. – Туппукъ ыйых кюн тирилир деп, къайры тирилгенем мен тели!

Ол кезиучюкде Саки аш юй табадан къозу макъыр-гъан тауушну эшитди. Барып къараса – къозулары да, балалары да анда. Бек къууанды ынна, жилягъан да эте, кюлген да эте, дунияны ариуун айтды къозуларына, тауукъ балаларына да. Сора Саки арбазгъа чыкъды. Дуппур башында Лейляны бла Аминатны кёрдю.

– Къызчыкъларым, бизни арбазгъа ким кирген болур эди, кёрген эсегиз? Къозуларымы, тауукъ балаларымы да ким къутхаргъан болур ырхыдан? Мен ол огъурлу адамгъа бир иги нохтабау этер эдим,– деп къычырды.

– Билмейбиз ынна, кёрмегенбиз,– дедиле къызла.