«Китап бла шуёхлукъда жашагъанма»

Адамгъа ышаныулукъ этилсе, ол не  заманда да ишине  жууаплы къарайды.  Уяналаны Камашны къызы  Танзилягъа  Хасанияда 16-чы номерли школну директору Холаланы Хусейни жашы Якуб: «Кел да,  пионервожатый бол»,- деп чакъыргъанында, къыз арсарсыз барып къалгъанды. Ол заманда анга жаланда онжети жыл бола эди. Артда уа Хусей Якубович: «Ростовда техникумда окъургъа сюемисе?» -деп сорады да, Танзиля ыразылыгъын береди, аны ары жибереди.Алай  бюгюнлюкде  да бу сейирлик  тиширыу китапсыз,  газетсиз болалмайды. Анга тюбеп, кёп затны юсюнден хапар айтханбыз. Айтыр, эсге тюшюрюр затлары уа аз тюйюлдюле аны.

-Танзиля, Холаланы Якубну къалай таныгъанынгы юсюнден айтсанг эди бек алгъа.

-Орта Азиядан Хасаниягъа къайтханлай, мен  «Колхозла аралы къурулуш»  управленияны участкасында ишде тохтайма. Шёндюгю «Чайка» санаторийни мекямыны мурдорун сала эдик.  Бизге, къызлагъа, ташла ташыргъа буюрадыла. Айлыкъ хакъым а – 34 сом. Иш къыйын, ахчасы –аз.

Бир жол къурулуш бара тургъан жерге кинооператор Атталаны Анатолий келеди. «Узунчач, арыкъ-суу,  акъсюек къызчыкъ ташла ташый турады,  Къара сен мынга. Не затха ушагъан ишди бу?»  -деп, сейир этеди. Мени юсюмден школну директоруна да ол айтханды.

-Библиотека ишни уа къалай бла сайлагъанса?

-Анда да директор кеси болушхан эди.  «Ростовда техникумда окъургъа сюе эсенг, биз сени ары жиберебиз», - дейди ол.  Мен  ыразылыгъымы билдиреме. Заочно окъуй эдим. Юйдегили да болама.  Окъуп бошай тургъанымлай а бизге къызчыкъ тууады. Андан сора эки айдан библиотекачыны къызыл диплому бла биягъы школгъа къайтама. Директорну тилеги бла  класслада малкъар тилни бла адабиятны да окъутама,  библиотекада да ишлейме. Артда  анга тамата да этедиле.

-Биз школда окъугъаныбызда библиотека бек таза, тизгинли болуучусу эсимдеди.  Жазыучуланы суратлары – къабыргъалада, тапкалада -гюлле. Ала уа къышда, жайда да чакъгъанлай туруучу эдиле.

-Махтанып айтмайма, тизгинлиликни, тазалыкъны бек сюйгенме. Сора санга ишни ышана эселе, аны тынгылы этерге керексе. Алайсыз жарамайды.  Бютюн да  Якуб  Хусейновични аллында уялыргъа тюшмез ючюн бек сакъ болгъанма.

-Школну китап фонду сен библиотекагъа таматалыкъ этип башлагъандан сора иги да кёбейгенин айтыучу эдиле устазла, директор, окъуучула да…

-Окъуучула излеген китап библиотекада болмаса,  эгечлериме, жууукълагъа, танышлагъа да бьарып, аладан тилеп, алып да тургъанма. Андан сора да, Нальчикде китапла сатхан тюкенледен танышларымдан   кесими ахчама  сатып алып келтиргенме. Эгечим а былай айтхан эди:  «Библиотекачы эгечи болгъан аман кёреме». Манга кёпле кюле эдиле:  «Хар ким  тапханын юйюне келтиреди, сен а ишге элтесе», -деп. Ма алай бла жыйышдыргъан эдим фондну.  Андан сора да, ол заманда  окъуу китапланы сабийлеге  библиотека бериучю эди. Ала къолдан-къолгъа табыракъ ётер ючюн , окъуучулагъа  айтып, ангылатып тургъанма.

- Школгъа ремонт этгенлеринде, китапланы  юйюнге келтирип, жай айлада да ишлеп туруучунг эсимдеди…

-Юй башына тап жыйып, келген сабийге, абаданнга да китапланы берип, артха алып тургъанма.  Тозурагъан китапланы тап халгъа келтириу бла да кёп кюрешгенме. Окъуу жылны ичинде уа «Китапны ыйыгъы», «Китапны туугъан кюню» дегенча ингирлени терк-терк  бардырыучу эдик.

-Библиотекада жазыучула эм поэтле бла тюбешиуле къурап туруучугъузну  да унутмагъанма…

- Жылгъа тёрт-беш кере олимпиадала, конкурсла бардырып тургъанбыз. Школгъа уа белгили поэтле: Къулийланы Къайсын, Гуртуланы Берт, Шахмурзаланы Саид, Макытланы Сафар, Зумаккъулланы Танзиляны, Гыттыуланы Максимни, башхаланы да чакъырыучу  эдик.  Бир жол а Максим келип, школчулагъа кёп хапар айтып, аланы сорууларына жууапла  берип, назмуларын окъуп, сабийле аны жашаууну,  чыгъармачылыгъыны юсюнден кёп зат билгенлерине ыразы болуп кетген эди. Эки кюнден а ол ауушханын эшитген эдик. Къайсын а школда не заманда да бек багъалы къонакъ эди.  Ол бизни школгъа келирге бек сюйгенди. Анга окъуучула, устазла, директор да жарыкъ тюбеучю эдиле.  Бир жол а, мантыла бла сыйлагъаныбыздан сора, ол: «Бек иги мантыланы хасаниячыла этедиле», -деген эди.  Ол жангы чыкъгъан китабын школгъа саугъа этмей къоймагъанды. Аны чыгъармачылыгъына атап, биз уллу байрамла къурап тургъанбыз.  Орус классиклени, аланы   чыгъармаларын да унутмагъанбыз.  Александр Пушкиннге, Михаил Лермонтовха, Алексей Толстойгъа, Лев Толстойгъа,  Антон Чеховха, Максим Горькийге, дагъыда башха уллу жазыучулагъа атап, ингирле  бардыргъанбыз.

-Библиотекада ненча жыл ишлегенсе?

-Жашаууму бек аламат жыллары китап бла шуёхлукъда ётгендиле. Библиотекада жыйырма алты жыл уруннганма. Азмыды, кёпмюдю, кесинг сагъыш эт. Пенсиягъа кетгенимде «Урунууну ветераны» деген  майдал, удостоверение да бергендиле. Грамоталарым да кёпдюле. Бек башы уа -  бизни библиотеканы ишинден юлгю ала, шахар школладан да кёпле келиучю эдиле.  Ол эди бек  сыйлы саугъа манга. Ол жылланы ичинде жыйышдыргъан сынаымы, планларымы  менден сора ишлерге келген библиотекачыгъа къойгъанма.  Жарсыугъа, школгъа эрттеден бери да бармагъанма, шёндю библиотеканы юсюнден хапарым жокъду.

-Бюгюнлюкде уа кесинг не зат окъуйса?

-Башында айтханымча, кёбюсюнде кеси газетибизни –«Заманны» бир номерин да къоймай окъуйма. Бек жаратхан статьяларымы  кесип, бир жанына салама. Бирде уа номерни саулай да асыраучума. Тийредегилеге газетден окъуп, бюсюреген затымы юсюнден  хапар айтама.  Сора  кими тилейди да, газетни кеси окъуйду, башхаларына уа мен окъуйма. Газетсиз кюнюм кюн тюйюлдю десем,  ийнанмазгъа да болурсуз, болсада кертиси уа алайды. Тарых магъаналы,  мен таныгъанланы неда тау эллени, алада жашагъан адамларыбызны юсюнден жазылса, артыкъ да бек жаратама.

-Танзиля, сабийилеринги, туудукъларынгы юслеринден айтсанг эди.

-Геляланы Ахматны жашы Мажмудин бла бир  къыз, эки жаш ёсдюргенбиз, жарсыугъа, аталары арабыздан  эртте кетгенди. Сабийле уа барысы да юйдегилидиле.  Туудукъларым да бардыла. Тамата  келин жашлай келген эди къолума. Ол да бийик юрист билим алгъанды. Кесини  адвокат контору барды.

Жашладан бири  ауукъ заманны «Союз» такси фирманы  тутуп тургъанды. Сабийле, аладан туугъанла да бир бирлерин бек сюедиле, гитче уллугъа намыс этеди.

Туудукъланы бийик билимлери бардыла. Аланы араларында  врач, юрист, эл мюлкню сайлагъанла да бардыла.

Жашла , къызла да юйдегили болгъандыла. Аллах насып берип, аланы   сабийлерин да бешикге бёлейме. Келинлерим къызымдан башха тюйюлдюле, бир бирге  аз да кёлкъалды болмай, ариу жашайбыз.