Ач да болмай, арыкъ болургъа онг бармыды?

Диета тутхан бек къыйынды. Алай артыкъ ауурлукълары болгъанла аны хатасындан саусузла болуп баргъанларын кёребиз. Сёз ючюн, жюреклери къыйнап башласа, семиз адамлагъа  врачла «арыкъ болугъуз» дейдиле. Айтхан тынчды, алай аны этген а болмагъанча къыйынды. Не диетала бла къоркъмай хайырланыргъа боллукъду? Аш орунну бузмай? Рахайланы Аслижан бизни республикада бек билимли гастроэнтерологладан бириди, Нальчик шахарны ючюнчю номерли поликлиникасында ишлейди. Биз  Аслижан Далиевнагъа тюбеп, газет окъуучула жиберген бир талай соруугъа жууап беририн тилегенбиз.

- Не диетада суу кёп ичерге керекди. Сиз анга къалай къарайсыз?

- Суу ахырысы бла да ичмеген адамла кёпдюле. Ол а иги тюйюлдю. «Мен чай, кофе ичеме, ол да сууду да», дейдиле бир-бирле. Угъай, чай – ол чайды, биз а адамны саны – чархы суу излегенни юсюнден айтабыз. Таза суу – саулукъну мурдоруду. Ол адамны  тап формада тутады. Сёз ючюн, японлула къайнагъан жылы суу ичгенлей турадыла, ала кёп жашагъанлары бла белгилидиле. Таулула жашагъан элледе суу бек тазады, ол кеси дарманды. Кюндюз бир ашардан ашаргъа кезиуледе таза суу ичгенлей турургъа керекди. Дагъыда бир зат: тюз аш ашагъанлай, ызындан чай ичерге керекмейди. Сагъат озгъандан сора ичигиз.

- Семизлик, кертиси бла, къозгъаймыды аурууланы?

- Семириу, кертиси бла да, къыйынлыкъды, аны хатасындан кёп ауруула чыгъадыла. Болсада  кёп ашаргъа юйреннген адам бир кюнню

ичинде диетагъа кёчюп, бек азчыкъ ашап башласа, ол саулугъуна уллу заран салыргъа боллукъду. Кёплени аллай диетадан сора ётлерине ташла жыйыладыла, операция этерге тюшеди.

-Артыкъ килограммланы кетерир ючюн, диетадан сора башха амалла  бармыдыла?

- Бардыла. Сёз ючюн, азыракъ ашап кёрюрге керекди. Аш ашагъаныгъыздан сора ачлай къалыргъа керекди. Тойгъунчу ашамагъыз. Жарсыугъа, халкъны кёбюсю кюннге бир неда эки кере ашайдыла. Кереклиси уа беш кереди. Бир жолгъа кёп ашагъан саулукъгъа аманды. Студентлени бир къаууму къургъакъ аш бла чекленедиле, ол а аш орунну, чегилени бек бузады. Дагъыда чертип айтайым: какланы жаш адамла сюймейдиле. Алай эрттен ашха аладан хайырлы жокъду.

Таулуланы юслеринден айтханда, энчи нени белгилерге боллукъду? Кёплени сайлагъанлары - хычинле, лёкъумла, котлетле, плов, мантыла, татлы ашладыла. Тортла, пирожнала  кюн сайын…Алай бизни ата – бабаларыбыз тылыны  ачытхы бла басхандыла. Ашда марданы билгендиле. Чегиле тап ишлер ючюн, шорпаланы, какланы да кюн сайын рационнга къошаргъа керекди.

- Бир-бирле аурууларына халкъ медицинаны амаллары бла багъаргъа кюрешедиле. Диеталаны кеси кеслерине къурайдыла…

-Халкъ медицина аман тюйюлдю, алай аны бла заман озса, артда саусузгъа болушургъа къыйын болады. Не аз да аурукъсунсагъыз, тюзюнлей врачха барыргъа керекди. Ол кеси дарманлагъа къошакъгъа халкъда жюрюген багъыуну да айтса, аны этерге боллукъсуз. Алай саусуз кеси кесине багъаргъа кюреше эсе уа, ол терсди. Диеталаны да участковый врачыгъыз бла сюзюгюз. Биреуленнге келишген башхагъа келишмейди. Хар адамны диетасы энчи болургъа керекди, саулугъуна кёре.

-Мен бир жол ишде ауругъанма: ёпкелериме сууукъ тийип, бронхитден къыйналып башлайма. Врач мени дарманла бла эки кере бакъгъанды, ол болушмагъанды. Сора кесим халкъ медицинаны хайырланама: эки лимонну мясорубка бла жиберип, анга 200 грамм бал туз эм эсиртиучюсю болмагъан бир шеша сыра къошуп, отуз минутну отда биширип,вареньяча болгъанында, отдан алгъан эдим. Ашардан алгъа хар кюнден тёрт кере уллу къашыкъ бла бу халкъ дарманны къабып тургъанма. Болушхан эди дарман, къутулдум бронхитден.

-Бир жол кесиме болушалгъанма, деп, уллу кёллю болуп, врачлагъа бармай тохтаргъа жарамайды. Къайтарып айтама: сиз кесигиз халкъ амалны биле эсегиз, аны юсюнден участкагъызда  врачха айтып, аны бла кенгешип, сора, ол ыразы эсе, жаланда андан сора ол амалны хайырланып башлагъыз.

Кеси кеслерине къурагъан диеталадан  сора кёплени аш  орунлары ауруп башлайды.

- Аш орунну да бузмай, субай болур ючюн, не зат этерге керекди?

-  Ингирде сагъат алтыдан сора ауур, жаулу ашланы ашаргъа жарамайды. Андан сора да, татлы азыкъланы биз юйреннгенча кёп ашагъан саулукъгъа иги тюйюлдю. Кёгет суула, кёгетле, сют, сют ашла кюн сайын рационда болургъа керекдиле.

Сабийлени ашларыны юсюнден энчи айтыргъа сюеме. Алагъа чипсы,  кириешкала, «Сникерс» конфетле сейирлик татыулу кёрюннгенликге, барысы да хаталы затладыла. Алагъа Бабаев атлы фабриканы шоколады игиди. Кёгет сууланы да, тюкенден алмай, юйде кесигиз хазырлагъыз.

Бусагъатда кёгетле кёпдюле, тыш къыралладан келгенлени алмай, кесибизде ёсгенлени ашасынла сабийлеригиз. Сау жылгъа къарыу аладыла ала бусагъатда: окъургъа кюч керекди. Дагъыда къышда кёгет, кюн болмагъан кезиуде  сабийле къарыусуз боладыла. Аны эсге алып, бусагъатда кюнде ойнасынла, телефонларындан, компьютерлеринден айырылып.

Бизде тенгиз жокъ эсе да, черек боюнунда олтуруп, аны хауасы бла солусунла, ол бек игиди саулукъгъа, андан сора кече иги жукъларыкъдыла.  Ашлары уа бахчагъызда ёсген затладан болсун. Шахарда жашагъан ата-анала уа тюкенлеге бармай, солуу кюнледе базарда эллиледен алсала этни, кёгетлени да, аны хайырлыгъын сезерикдиле. Саулукъ аш бла байламлыды, аны эсде тутайыкъ.

Ушакъны БАЙСЫЛАНЫ Марзият бардыргъанды.
Поделиться: