Хар кимни да болсун къартлыгъында сёзюн айтырча адамы

Сёзсюз, жашлыкъ къууанчлы заманды – саулукъ да бар, кюч-къарыу, акъыл да жерлеринде…алай бу дунияда хар зат да бек терк тюрленеди. Жашлыкъ да озады, къартлыкъ а ауруула, къарыусузлукъ бла бирге жетеди. Бирде уа жангызлыкъ бла… «Къартлыгъында къатынынг ёлсюн» деп, ойнап айтылгъанча кёрюннгенликге, ол аман къаргъышды. Кёз аллыгъызгъа келтирчигиз: эки жыйырма, эки жыйырма бла беш, эки жыйырма бла он, андан да кёп жылны бирге жашагъанладан бири ауушду эсе. Кёбюсюнде эр кишиле алгъаракъ кетедиле», - деп. Алай тиширыулары алгъа кетген кезиуле да аз тюйюлдюле.

Да сора уа къалай болсун? Жан бергенни ызындан киши да бармайды, кесин бир адам да ёлтюрмейди. Сау къалгъан жашаргъа керекди. Тиширыугъа тынчыракъды. Ол сабийлери, туудукълары, келини, къызы бла къалгъан кюнлерин ётдюре барыуну, тюзюреги уа, жангызлыкъны къыйынлыгъын алай бек сезмейди. Айхай да, бу айтылгъанладан бири окъуна бар эсе!

Уллайгъан эр киши уа не этсин? Аны жашар жери - юйю, хапчугу, харакети, малы да (элде эсе) бардыла. Пенсия да алады. Алай энди аны бир зат да къууандырмайды. Жангызлыкъ ызындан тюшгенди, боюнундан буугъанды. Мен былайда алыкъа къартлыкъгъа да хорлатмагъан эр кишини юсюнден айтама. Келини, къызы да кеси къайгъылыдыла, балалары, юйлери.
Кёп жылланы ишлеп, сабийлеге салгъан къыйыны, окъутханы, ашатханы, кийиндиргени бир кюнча унутулдула да къалдыла. Жашы уа неда жашлары? Иги келин тюшген эсе, атагъызны унутмагъыз, иги болугъуз дер. Айхай да, эрини кеси акъылы, билими, адамлыгъы жетмесе, ол юй бийчеси айтханнга эс бурлукъ тюйюлдю.

Туудукъла уа… ала да аталары, бегирек да аналары айтханны этиучюдюле. Ала айтып, ангылатып, юйрете эселе, бек иги. «Уллу атагъыз - аппагъыз жангызды, барып биргесине олтура туругъуз, жумуш этерге керек эсе да, болушугъуз», - деп. Къыйынды эр кишиге, бютюнда къартлыкъ борбайларындан тута башлагъан кезиуюнде, кёп жылланы бирге жашагъан, бирге сабийле ёсдюрген тиширыуу ауушуп, жангызлай къалгъаныча. Айтханыбызча, аны хар заты да барды. Алай ала барысы да адамны алышындыралмайдыла. Жангызлыкъны кётюралмайдыла кёпле. Жашап турлукъ эселе да, кёп да бармай, ауушадыла.

Баямды: ёмюрлери бирге болуп, ахшыны, аманны да бирге кёре келип, бирге къартайгъан, аууз къабынларын бир бирге къапдыра жашагъан эки адамдан бири - эри неда къатыны ёлсе, экинчисини жашауу такъыр болады, магъанасы да къалмайды. Ол а бегирек да эр кишиде эсленеди. Ол кезиуде болушлукъ керек болады къалгъаннга. Бек алгъа сёз нёгер болурча адам. Жангызлыкъны унутдурурча.

Бирле айтадыла: эр киши къатыны ёлген кюн окъуна, къайгъы сёзге келген тиширыулагъа къарап, кесине адам сайлап башлайды, деп. Аллайла да болурла. Алай барысы да угъай. Кёбюсю ичлеринден кюедиле. Кёп да турмай, жашаудан кетедиле ачыудан. Нёгеринден айырылыуну кётюралмай. Ма ол заманда керекди къартха болушлукъ, бек алгъа уа психология жаны бла – къайгъыларын чачарча, жангызлыгъын унутдурурча.   

Сабийле уа, сабийле?.. Аны ангылагъанла, билгенле да бар. Билирге, ангыларгъа сюймегенле уа кёп. Жаланда бир юлгю: бир кишини къатыны ёлюп, жашы, келини бла къалады. Аны ишлеген эки къатлы жараулу юйю-журту да бар. Хайт деген заманы тюйюл эсе да, алыкъа къартлыкъгъа хорлатыр акъылы жокъду. Бир-эки жыл озгъандан сора танышлары жангызлай жашагъан, тул къатын табадыла. Алыргъа, барыргъа оноу этедиле. Алай ол заманда киши больницагъа тюшеди. Анда да излей эди сёлеширге бир адам, юйюндеча. Табалмай эди. Жууукъ заманда ауушду.

Башха юлгю: сексеннге жууукълашхан жыл санлы къартны къатыны ёлгенли жыйырма жыл чакълы болады. Заманында иги иши болгъанды, ахчаны эркин жюрютгенди. Уллу юй салгъанды.   Къызларын, жашларын да бир затдан кем этмей ёсдюргенди. Барысы да билим алгъандыла. Аналары ёлюп, бир бёлек жылдан сора юйге тиширыу келтирейим дегенинде, барысы да отдан кёлек кийгендиле. Къоймагъандыла, унамагъандыла. «Жангызлыкъ сынап, энди уа ауруулу болдум. Сёз нёгеринг да болмай, отоуну тёрт мюйюшюне къарап тургъан уллу азаплыкъды. Сабийле, туудукъла да болгъанлыкъгъа, аланы хар бирини жашаулары башхады», - дей эди ол эсли къарт.

Дагъыда бир юлгю. Бир таулу элде бир къарт жангызлай жашайды. Къызлары эрге баргъандыла, жашлары да, юйлю-юйдегили болуп, башха турадыла. Анга тюбеп, бирге олтуруп, кёп хапарына да тынгылагъанма. Жыл саны бла иги да уллайгъанлыкъгъа, алай тириди, билмеген заты жокъду, кёпню эсинде тутады. Къолу бла ишлеген, сабийлери да анда ёсген уллу юйде кесинлей кечинеди. Жараулу бахчасы. Анда битмеген зат жокъду. Ат окъуна тутады ол. Алай аны бир зат да къууандырмайды.  

Къатыны ёлюп, бир къауум жыл озгъандан сора, юйге тиширыу келтиреме дегенинде, къарап, болушур орунуна, сабийлеринден къайсысы эсе да бири: «Ол эрттенликде тура келгенлей, кюзгюге бир къарап, неге ушагъанын кёрсюн да, ма ол заманда анга къатын излербиз», - деп хыликкя этип къойгъанды. Аны ючюнмю ёсдюргенди ата баланы?! Алайды да, бу затны юсюнде, къартлыкъ хорлай баргъан ата, юйдегиле бла уруш-тюйюш башларгъа, ала бла демлеширге сюймейди. Ол намысын сакълайды. Ала уа аталарына жарсыймыдыла? Тынчыракъ жашарын сюемидиле?

Быллай юлгюле кёпдюле. Юйюрле да алай. Ким болушургъа керекди жангызлай къалгъан «ёксюз» аталарына? Бек алгъа сабийлери, андан сора къысха жууукълары. Чеченлиледе бла ингушлулада, дюгерлиледе бла эбизеледе аналары ёлдю эсе, аталарына бек алгъа сабийлери къайгъырадыла. Ала кеслери излейдиле тиширыу. Угъай деген, даулаш чыгъаргъан тёре болмайды бу ишде. Жаланда табынлай этген, таматаны ыразылыгъын сурагъан болмаса.

Малкъар юйюрлени сабийлери уа аталарын аладан кемми кёредиле? Бегирек окъуна сюе болурла, баям. Алай, ёлюп кетген аналарына хурмет этебиз деп, аталары «ёксюзлей» турурун излейдиле, эштада.

Ачыкъ айтайыкъ: кёбюсюнде сабийлени сагъышлары мюлкню-байлыкъны юсюнденди. Атабызны жангы юй бийчеси болса, ахыр кюнлеринде, ауругъанында ол къараса анга, мюлкюбюзню бир къыйырын юзерикди артда, бизни бла тенг юлюш излерикди, дейдиле. Жылла бла аталары сёз айтыргъа адам тапмагъаныны юсюнден сагъыш этмейдиле. Бир-бир къартла юйлеринде жангыз кеслери жашайдыла. Ала къаллай азап чегедиле кече да, кюн да адам ауаз эшитмей!

Алай жашларыны юйюрю бла жашагъанла да къыйналадыла: келин, жаш, туудукъла да къартны эслемейдиле, аны бла ушакъ этмейдиле. Жаны сау адам а жер башында бир затны юсюнден биреу бла сёлеширге сюеди – биз алай жаратылгъанбыз! Адам адамны излейди! Къартны къатына барып олтурургъа, кюнню халыны, саулугъуну неда шёндюгю артистлени къылыкъларыны юсюнден окъуна айтыргъа керекди. Тынгылау къартланы ёлтюрген этеди. Абаданла да жашаргъа, къууаныргъа, кюлюрге, насыплы болургъа сюедиле. Хар кимни да болсун сёзюн айтырча адамы, шашмазча, жангызлыкъдан къыйналып ёлюп кетмезча.