Дуния чакъса эди гюллеча

КЪМАССР-ни бла   РСФСР-ни Баш Советлерини депутаты болгъан, Жазыучуланы союзуну члени, подполковник чыны бла уллу къуллукълада ишлеген поэт эди Гыттыуланы Исмайылны жашы Магомет (Максим, 1916-1985 жж.). Бизни миллетни биринчи профессионал журналистлеринден бири эди.

60-чы-70-чи жыллада аны чыгъармачылыкъ сабаны болмагъанча битимли эди. 1961 жылда басмаланнган «Тюбешиуле» деген биринчи китабындан башлап 1976 жылда чыкъгъан «Атламла» деген назмула бла поэмала китабына дери малкъарлы поэт кесини жазыу ызын танытхан, чыгъармачылыкъ къолайын туура кёргюзтген кёп тюрлю китапланы автору болгъанды. Аны сёзлерине кёре кёп ариу жырла жазылгъандыла. Москвада Чайковский атлы концерт залда уа поэтни 60-жыллыкъ юбилейинде аланы СССР-ни белгили жырчылары къалай жырлай эдиле!

Гыттыуланы Максим саулайда 50-ге жууукъ китап чыгъаргъанды  малкъар, орус эм башха тилледе. Поэтни назмулары Болгарияда, Германияда, Мексикада, Палестинада, Латин Американы къыралларында да басмаланнгандыла. Ол кёп тюрлю жанрлада жазгъанды.
1975 жылда уа анга Къабарты-Малкъарны халкъ поэти деген сыйлы ат берилген эди. Ол 1985 жылда ауушханды.
Жашауу политика бла байламлы болгъан поэт кёп артыкъ китапны басмалагъанды: «Элбрус къатында», «Светачыкъ», «Назир», «Солдат жолла», «Тюбешиуле», «Атламла» эм башхала.

Эсимдеди, 1978-1979 жыллада Москвада аны 60-жыллыкъ юбилейине деп этилген байрамлы ингирни. Къыралгъа атлары айтылгъан жазыучула алгъышлай эдиле аны юбилейи бла. Поэтни сёзлерине кёре жазылгъан жырланы белгили жырчыла уа алай жырлай эдиле... Анда «Малкъар халкъны жашы», «Малкъарлы поэт Гыттыуланы Магомет», «Малкъар тилде назмулагъа тынгылагъыз» деген сёзле уа жюрегибизге бал жакъгъанча эди.

Магометни беш сабийи болгъанды: Людмила, Лариса, Света, Сталина, Руслан. Барысы да Къабарты-Малкъарда жашайдыла. Жети туудугъу да барды аны. Поэтни жашауундан бир къауум шартланы уа манга аны жашы Руслан айтханды.

Арталлыда бош заманы болмагъан адам эди Магомет. Битеу да жашауу - ишде. Кёнделенчи жаш урушха дери Нальчикдеги пединститутда окъугъанды, андан сора, 1943 жылда жаралы болгъунчу, урушну аулакъларында болгъанды. Ауур жарасы бла Магомет Майкопдагъы госпитальгъа тюшеди. Энди ол (окъ тобукъ сюегине тийген эди) урушха къатышаллыкъ тюйюл эди. Уруш бошалгъандан сора да бир ауукъ заманны таякъ бла жюрюп тургъанды, жашаууну ахыр кюнюне дери акъсагъаны кетмегенди. Урушну кезиуюнде аны кёз жанында осколка къалгъан эди, алай врачла аны чыгъарыргъа базынмадыла. Ма алай бла таулу жаш замполит болады. Госпитальда уа ол оруслу къыз Валентина Лебедева бла танышады. Ол анда медсестра болуп ишлей эди. Ала бир юйюрлю боладыла.

1946 жылда Магометни капитан чыны бла ашырадыла аскерден. Алай туугъан жерине барыргъа эркинлиги жокъ эди. Таджикистанны Ленинабад шахарында 1957 жылгъа дери «Ленинабадская правда» деген газетде ишлейди. Къабарты-Малкъаргъа къайтхандан сора «Коммунизмге жол» газетге келеди. Андан сора ол обкомда, республиканы Баш Советини Президиумуну Председатели болуп да ишлегенди.

- Мени атам айрандан бек затны сюймей эди, - дейди жашы Руслан, атасын эсгере. - Ол кёп жерледе болгъанды - бизни къыралда, тыш къыраллада да. Болгарлыладан бек таулулагъа киши да ушамайды, деучю эди ол. Жолгъа чыкъса уа, биргесине нарзанны алыучу эди. Крандан чыкъгъан сууну бир заманда да ичмегенди, Акъ-Сууну шауданындан болмаса. Кеси да ол тийреде солургъа сюйгенди. Дагъыда, каштан тереклени бла розаланы чакъгъанларына къарап, сабийча къууана эди.

Бизни юйюбюзде кёп белгили адамла болгъандыла. Къайсы бирин санагъын ансы. Политикле, артистле, жазыучула, космонавтла... Кобзон, Лещенко, Ротару, Тол­кунова эм башха белгили жырчыла, «Семнадцать мгновений весны» де­ген фильмни сценарийин  жазгъан Юлиан Семенов... Юйюбюз ачыкъ эди кёп тюрлю къонакълагъа. Бек къонакъбай адам эди атам.

Кёп журналла эм газетле окъуй эди. Жаратхан затларын кесип, папкада жыйгъанды. Бизге, сабийлерине, бир заманда да кётюрмегенди ауазын. Айтырын сабыр ауаз бла айта, адамны бетсиндирген эте эди. Аскерчилени энчи сюйгенди, татлы шуёхлары кёп эди аланы арасында. Ала бла тюбешиулери да кёбюрек болуучу эди, урушну ветеранлары бла да алай. Гуртуланы Берт бла уа бек кёп школлада болгъанды. Аудиторияны аллында сёлеширге, назмуларын айтыргъа бек сюйгенди. Низамгъа да къаты болгъан адам эди. Ючде деди эсе, тюз да ючде келе эди тюбешиуге.

Бир кере Орта Азиягъа барып келгенден сора: «Бизни, таулуланы да, генералыбыз барды. Мен анга алай къууаннганма», - деп ёхтемленнгенин бир да унутмайма. Ол бери къайтмай къалгъан таулуладан эди, жарсыугъа, тукъумун окъуна сормагъан эдим ол генералны. Бизни республикадан адамны аты тышында айтылса, бек къууаныучу эди.

Гыттыуланы Магометни китаплары орус, ингилиз, болгар тилледе да чыкъгъандыла. Ала Москвада, Америкада, Болгарияда басмаланнгандыла. «Литературная газета», «Правда», «Красная звезда» дегенча эм башха ара газетледе бла журналлада аны назмулары аз чыкъмагъандыла. «Песни гор» деген кинофильмни сценарийин да Гыттыу улу жазгъанды.

Алайды да, къайда болса да, не иш бла кюрешсе да, ол халкъны атын иги бла айтдыргъанды. Аны Москвада жырланнган жарыкъ жырлары уа, жюрегими жарыта, бюгюнде да эсимден кетмейдиле, бюгюнде да эшитиледиле манга ол гюрюлдеген, къызыу къарсла. Къалай игиди ызындан огъурлу ыз къойгъан.

АБДУЛЛАЛАНЫ Аминат.
Поделиться: