Бек башы - тазалыкъды

Чеги  инфекцияланы юслеринден биз не зат билирге керекбиз? Билимсизликни хатасындан не палах болургъа  боллукъду? Аны юсюнден СПИД-ге эм башха жукъгъан ауруулагъа къажау араны алтынчы номерли бёлюмюню таматасы Аппайланы Шамил айтханды:

- Чеги  инфекция къоркъуулу бла респиратор аурууладан бла гриппден сора экинчи жердеди. Ич инфекциялагъа дизентерия, холера, сальмонеллёз, вирус  гепатит «А», брюшной тиф эм энтеритле, гастроэнтеритле, дагъыда бир къауум башхалары киредиле. Ауруу башланнган кезиуде аланы барысыны да бирге ушагъан жерлери бардыла: адамны къусарыгъы келеди, кёлю аман этеди, ичи ётеди, халы къарыусузгъа айланады, эти къызып, температурасы кётюрюледи.

Бу аурууланы барысы да къыйыннга саналадыла, къоркъуулудула, бегирек да гитче сабийлеге, абаданладан эсе аланы араларында ауруугъанла юч-тёрт кереге кёп боладыла.  Сакъланыр ючюн а, тазалыкъгъа аслам эс бурургъа керекди. Жайны исси кезиую, былай къарагъанда, адамгъа бек тап заманды. Алай, жарсыугъа, ол  тюрлю-тюрлю чеги  инфекцияланы  хаталарындан чыкъгъан патоген микроорганизмлени сакъланыуларына, кебейиулерине бла жайылыуларына себеп этеди. Быллай тюрлю аурууланы къозгъаучу микроб адамны чархына аны ауузу бла киреди, базыкъ неда иничке чегини аурутады.
Аллай инфекциялагъа «кир къолланы ауруулары» деп да айтадыла. Тюкенледе неда базарлада жемишле, тахта кёгетле сатып алгъандан сора, аланы ашап башлардан алгъа, къолларыгъызны, ол продуктланы да жууаргъа унутмагъыз. Микробланы абаданладан эсе, сабийлеге жугъуп, аурутур ёлчеми он кере аз болгъанын да эсигизде тутугъуз. 

Гигиена сертификатлары болмагъан, сууукълукъ жетишмеген исси кезиуде сатылгъан
продуктланы сатып алыу саулукъгъа къоркъуулуду. Ала чабакъ, сют эм сютден этилген
продуктладыла, мороженыйледиле, биширилген къыймаладыла, кремлери болгъан ашарыкъладыла. Энчи адамла юйлеринде этген тортла, пирожныйле къаллай жерде хазырланнганларын билмейбиз.  Ол продуктлада чеги инфекцияланы, артыкъда дизентерияны, сальмонеллёзланы бла холераны къозгъаучула, кёпге дери тургъанларындан сора да, сууукъ болмагъан жерледе терк кёбейедиле.

Сальмонеллёздан къалгъанлары суу бла да жугъадыла эмда жайыладыла. Жауун эм къар суула топуракъны баш къатысын жуууп, кир-кипчикле ачыкъ кёллеге къуюлуп (суула жыйылгъан жерле, кёлле, къуюла, баргъан суула, илипинле), аланы кирлендиредиле. Ауруу аллай суулада жуууна туруп неда аладан ичген заманда да жугъады.

Бек башы - энчи тазалыкъгъа сакъ болууду, артыкъ къыйын болмагъан бир къауум жорукъланы сакълауду:

- ашарны, аш-азыкъ хазырларны, сабийге къарарны аллында къолланы таза жууу бла
байламлыды; 

- терк бузулургъа боллукъ продуктланы: къаймакъны, творогну, сютню, биширилген
къыймаланы, кондитер ашарыкъланы холодильникде тутаргъа керекди;

- тахта кёгетлени бла жемишлени, наныкъ битимлени ашардан алгъа таза суу бла ариу жууаргъа;

- аш отоуланы бла юйлени, аякъ жолланы (мекямлада туалетлени) таза тутаргъа;

- ичер, къолланы, адырланы, тахта кёгетлени, жемишлени бла наныкъ битимлени жууар
ючюн адамла солугъан жерледе сууланы бла кёллени хайырланмазгъа;

- аурууну биринчи белгилери эсленнгенлей окъуна (кёлю аман этген, къусарыгъы келген, ичи ётген) мычымай врачха барыргъа керекди.