Жашырын къыстырыкъ

Болгъан зат

Жууаш, чачы кюмюш бет ала башлагъан, орта жыл санлы эр киши элде ара мюлкню бухгалтериди. Сабыр адам, керексиз сёз ауузундан чыгъармаз. Уллугъа-уллуча, гитчеге-гитчеча сёлеше биледи. Аны битеу эл биледи, сюеди, хурмет этеди.

Юйюрюню, юйдегисини юсюнден айтханда уа, жашау нёгери Эгеухан къылыгъы бла бираз ёз атына келишген тиширыуду. Баш иесин къагъа-согъа турургъа бек сюйген: «Билмей, сунмай тургъанлай, сенден мен сыйлы тукъумдан чыкъгъанма, саным, сыфатым, чырайым да кимден да иги. Сени кибик бир бош адамгъа угъай, уллу къуллукъчулагъа эрге барыргъа керек эдим. Юсю-башы да дух-мух ийис этип айланнган. Багъалы машинасы да болгъан», - дегенни уа ингир сайын айтып, эрини жюрегин сындырыргъа ёч тиширыу.

Жууаш да аны артыкъ ыразы болуп алмагъан эди. Атасындан, анасындан да ёксюз къалгъан юйдегили болур заманы жетгенде, жууукълары оноулашып, Эгеуханны ала келтирген эдиле. Къыз а, келечиле тилей келгенлеринде, эки-юч кере да айтдыра турмай, ыразылыгъын билдирген эди. Энди уа кёремисе аны айтып тургъанын?

Алгъадан тиширыуну аты алай тюйюл эди.  Бек ариу аты бар эди. Ариука деп. Алай ол ат не сыфатына, не уа къылыгъына келишмей эди. Жашауда алай бола туруучуду. Аты ариу болгъанлыкъгъа, къылыгъы анга келишмеген.

Юйдегисине жангы атны уа Жууаш кеси атагъанды. Бир жол Жууаш ишден келген кезиуде, шо арбазына киргенлей, бир бош зат ючюн тиширыуу мынга тырман этип башлады. Жууаш тёзалмады да: «Ы, маржа, Эгеухан, сау кюн ишлеп келеме, арбазымы ортасына окъуна жетмеге бир къой. Тырманынгы андан сора башларса», - дейди.

Аны уа къайсы къоншусу эшитди, неда ол кезиуде алайтын ётюп баргъан болуп, эшитипми жайгъанды ол сёзню. Къалай эсе да тиширыуну аты ол кюнден башлап Эгеухан болду.

Аллай кезиуде Жууаш, бюгюн муну тутхан кюню болур деп, сёзню андан ары къыздырмай, бир жанына кетип къалыр. Айырылама, кетеме десе да, къайры барсын? Эгеч, къарындаш жокъ. Ата-ана эртте ёлгендиле. Киминге баргъын? Алай эте жашауну да асламысы кетди. Энди мындан арысында жангы юйюрмю къурарыкъса?

Сабийлеге уа не оноу этгин? Эки тамата эгизле – Хасан бла Хусейиннге – бюгюн окъуна къатын ал. Аракъылары, тютюнлери жокъ. Ала да бирер жерде ишлейдиле. Айлыкъларын келтирип аналарына бередиле.

Гитчелери Махмут, Жууашдан туугъан сунмазса, бираз хыпыйыракъды. Эрке ёсгенди да, къара ишге кесин артыкъ бермей, акъкъоллуракъ болуп ёседи.

Атасы: «Бош турма, ишле. Бир жукъ этерге юйрен, юйюрюнг болса, къалай баш кечиндирликсе?» - деп урушса, анасы уа ортагъа кесин ата: «Тийме жашыма, мен сауда ол бир жукъдан керекли болмаз. Ишлерге да юйрене турур артда. Шёндю къыйнама, мени кёз жарыгъымы», - деп тохтар.

Бир кюн бухгалтерге аны жангыз къайыны Элбуздукъ келеди. Киеу аны келгенине артыкъ ыразы болмады. Ол ашар-ичер жерлени адамыды. Къуруда: «Элтмеймисе бир жары, сыйламаймыса, жангыз къайынынга, эл багъасы къайынынга къарарыгъынг былаймыды?» - деп тырман эте келир.

Аны акъылында жаланда аракъы, сыра. Жууашны уа аллай онгу къайда? Къатын алгъанлы эркин ахчасы жокъну орунундады. Жалнасын алгъынчы, къатыны аны жояр жерлерин алгъадан хазыр этип башлайды.

Ахчанг болмаса уа, алтын къайынынгы да къалай сыйлагъын. Энди хуржуну артыкъ къуру да болмайды. Алай къайынны иги сыйларгъа керекди. Жууаш халин айтып ангылатды. Элбуздугъ а эгечине урушурну орунуна: «Сен къаллай кишисе, къатынынгдан бир къыстырыгъынг болмагъан. Мен хар айлыгъымдан бир затчыкъла букъдура тургъанма да, иги кесек ахчачыкъ жыйгъанма. Эр кишини азмыды жояр жери. Сен да алай эте тур», - деп, дагъыда киеуюне тырман этип кетди.

Бу сёзле Жууашны сагъышха къалдырдыла. «Кертиси бла да, мен кимден осалма? Бир адамдан артха къалмай ишлейме, мадар этеме. Аны ючюн а сюйген затымы киймедим, бир жары барып, кесим сюйгенимча солумадым. Аны къой да, биргеме жашагъан тиширыуумдан ыспас окъуна эшитмедим. Оллахий, бу хайырсыз Элбуздукъдан да бир акъыллы сёз чыкъды», - деп, ай сайын иш хакъындан ахчачыкъ букъдура башлады.

Букъдургъан а къайда этеди. Эски чындайгъа чулгъап, халжар башында хырыкъ тюбюнде бир мюйюшде. Алай эте, жыл бла жарым озду. Бираз ахча да жыйылды.

Бир жол Жууаш башха элге жумушха кетеди. Кече анда къалыргъа тюшеди. Юйде маллагъа Махмут къарайды. Алагъа бичен сала тургъанлай, хырыкъ тюбюнде чындай къыйырын эслеп къояды. Бу уа не болур деп къараса, чындайны ичи ахчадан толу. Аперимлик алама деп, анасына элтип береди.

Аны кёргенде, Эгеуханны кёзлерине къан чабады, ауузу от чакъдыра: «Тохтасын, ол бери бир келсин, мен аны кюнюн берирме. Юйюнден, сабийлеринден букъдуруп, кимге жыяды ахчаны», - деп ачыуланады.

Баш иеси юйюне киргинчи окъуна, юйдегиси муну юсюне атылды: «Мен, мен къан къусуп ишлеп, санга сабийле ёсдюреме деп, юсюмден-къарынымдан аяп, сомуму-шайымы алагъа жоюп, сен а ахчангы бизден букъдуруп, сен алай-былай боллукъ», - деп, Жууашны юсюне болады. Ол а асыры абызырагъандан: «Да, оллахий да, билляхий дегенден сора сёз айталмай къалады.

Андан сора эки ыйыкъ озду. Юйде уа хал исси суу къуйгъанчады. Эр бла къатын бир бирге сёлешмейдиле. Жашлары да алагъа артыкъ тюберге сюймейдиле. Эрттен, ингир сайын бирден ашап, ишге жайылыучу юйюрде ырахатлыкъ къуруду.

Бу хапар битеу элге жайылды. Аны эшитип, биягъы Элбуздукъ киеуюне келди. Олсагъатлай: «Ай, ант ызынгдан боллукъ, сен айтханны этеме деп, ишим кырты болду», - деген тырманны да эшитди.

«Жарсыма аны ючюн. Къайгъы мен салдыргъан эсем, тюзетген да кесим этерме, ингирде юйде бол» - деп кетди.

Айтханыча, ингир ала Элбуздукъ юйге келди. Эгечине, жашлагъа да къарамай, Жууашны аллына барып, юйдегиле барысы да эшитирча: «Ы, маржа, ол мен санга букъдур деп берген ахчамы къайтар, бир бек керек болгъанды», - деди.

Аны эшитген тиширыу эс жыйгъынчы, Жууаш юй бийчеси таба бурулуп: «Анга сор», - деди.

Элбуздукъ эгечине бурулуп: «Келининги халин иги билесе. Хуржунумда капек къоймайды. Арт кезиуде уа иш хакъымы конторгъа барып, кеси алып тебирегенди. Хуржунунда ахчасы болмагъан киши уа не кишиди. Аны ючюн айырылыр халгъа окъуна жетгенбиз. Мен а ахчаны керексизми жояма. Ма санга келсем окъуна, бир конфет-къалач алмай къалай келликсе. Къайда сабийлеге да сом-шай узатыргъа тюшеди. Ма аллай жумушлагъа деп айдан, жылдан сомгъа сом къоша, бир жашырын къыстырыкъ жыйгъан эдим. Асыраргъа уа киеуге бергенме. Энди ол керек болуп къалгъанды да, аны алыргъа келгенме», - деди.

Жашла аналарына къарадыла. Ол а: «Мен аллай-быллай боллукъ. Мени ауузум тутуллукъ, гюняхсыз кишиге не затла айтмадым, жюрегин къыйнадым», - деп, оу-шау эте, бирси отоугъа кирип кетди да, къыстырыкъны къарындашына берди.

Андан бери къауум жыл озду. Жууаш да жеринде ишлегенлей турады. Ай сайын хакъын да алады. Юйде аны соргъан-оргъан да жокъ. Эгеухан а баш иеси ахча узатса: «Эр кишини жаны къуру болмазгъа керекди», - деп, бир къауум ахчасын эрини хуржунунда къояды.