КЪОРУУЧУСУ БИРГЕСИНЕ БОЛГЪАН

ХАПАР

«Азатлыгъы болмагъан бла насыбы къуругъан бирди, – деп сагъыш этеди Рамазан. – Ма ол себепден аланы, тас этсенг, жангыдан арымай-талмай излеп турургъа керексе…» Алай а кимни юйретеди ол мында, киши жеринде? Башкеслени къолларына тюшгенли, аны сагъыш этер заманы барды.

Аны ары жибергенлери бла башланнган эдиле Къурманбийни бла Нафисатны жукъусуз кечелери. Жарым жылдан а, аты-чууу да чыкъмай къалгъанда, аз бармагъандыла ала, бири бирине тагъылып, район арада военкоматха. Тауушсуз жиляй эдиле ата-ана жюрекле. Анда уа айтханлары бир – излербиз, табарбыз… хапар болур… почта иги ишлемейди…

Рамазандан келген къагъытла бюгюн да сакъланадыла Нафисатны кюбюрюнде. Энди аллай хапчук-харекет жюрютмейдиле, алай анасыны кюбюрюн Рамазан жангы юйюнде бек сыйлы затны сакълагъанча тутады. Анга къызчыкълары Мазинка бла Азинат иедиле да бирде бирге къараучудула ала ары, аталары анасын, туудукъла ынналарын тансыкълай.

Къурманбий, керти таулу киши, къаты адам эди. Жюрегинде болгъанны юйдегисине окъуна ачмагъанды. Баям, аны андан да бек жарсытмайым деп. Тёрт таматасы биргелей, сибирЬлик кёрюп, киши жеринде тели ауруудан (тиф) къырылгъанда, ол узакъда эди – уруш аулагъында. Нафисат алагъа къалай чыдагъанын айтхан къыйынды. Бир ненча кере аны кесин суугъа атама деп баргъанлай тыйгъандыла. «Аталарына не деп кёрюнюрюкме?» – ол эди аны тынчайтмагъан соруу.

Рамазан а артда туугъанды, кеч. Таулула ата журтха къайтырны аллында. Аллахдан тилеп тапхан насыплары эди ол бу эки адамны. Кёп къыйынлыкъланы унутдурлукъ къууанчлары. Алай аны да тынчайтмады къадар. Устазгъа окъугъан жашларын эл къол аязында кёргени къууандырып да бошагъынчы чакъырылгъан эди ол аскерге…

Нафисат, баш иесинден букъдуруп, базаргъа чыгъама деп, къоншу элде таш салыучу къатыннга баргъанын жаланда эгечи Аслий биледи. Ала ары бирге баргъандыла. Таш салыучу кёп тургъан эди, къудоруларын ата да, артха жыя. Сора айтхан эди ахыр сёзюн:

– Жаш башына эркин тюйюлдю дейди таш. Алай, жарсымагъыз, аны бери жолу юзюлмегенди. Къайтырыкъды. Къоруучусу биргесинеди. Къолугъузгъа келликди балагъыз, – деп.

Андан чыкъгъандан сора эсине тюшгенди Нафисатны ол къоруучу дегени кимди деп сормагъаны.

– Ала, Аслий, ол Къоруучусу биргесинеди дегени не эди?

– Мёлеги дегенлиги болур. Аллахха аманатды жарлы жаны. Аны ары ийгенлени уа Аллах да къурамаз. Рамазан юйге къайтады, къоркъма. Акълима ётюрюк айтды деп эшитмегенме.

– Алай болсун ансы… аны сюйюнчюсюн айтханны уа, атамы жаны ючюн, къууандырмай, ыразы этмей къоярыкъ тюйюлме.

– Ишеклими болама, кесим да алай деп тургъанлай?..

Рамазандан хапар бир иги кюн келген эди. Почтачы, асыры ашыкъгъандан, талакъ солуу этип, аланы чалы бурууларыны жанында тохтап, къанга шинтикге чёкгенде, Нафисат аны къатына барыргъа къоркъуп, арсарлы сюелгенин кёрюп:

– Жашынгдан хапар келгенди! Хатын таныгъанма! – деп къычырды.

Аны эшитген Къурманбий да босагъадан тири атлады. Къагъыт жашы кеси туугъан Алма-Атадан келгени да бир сейир жумушакълыкъ берип жюрегине, ол алай олтургъан эди анга туруп жер къойгъан тиширыуланы орталарына.

Ол кюннгю къууанчны айтып жетишдирген къыйынды. Жашау къайтып кирген эди эрттеден да шошлукъ бийлеп тургъан юйге.

Военком Рамазанны бла къазахлы тиширыуну, сора анасына къысылып, мугурайып сюелген жашчыкъны да алып, арбазгъа кирирге, тийре жыйылып къалгъан эди. Аланы къучакъларындан къутулуп, атасы, анасы таба атлам эталмай мычыгъан эди Рамазан. Къурманбий, эшик къабыргъагъа таянып, Нафисат да атлауучлада тохтап, таякъгъа таяна, алларына келе тургъан жашларыны акъ чачын аяз къалай сылагъанына къарап, алгъа атлам эталмай сюеле эдиле…

Жашы анасын бир къолу бла къучакълагъанында, ол тюш угъай, тюн болгъанын энди ангылап, Нафисат жюрексинип жиляды.

– Анам, къаллайла этесе?!

– Къууаннгандан, жашым, къууаннгандан… – дей эди Нафисат, кёзлерин сюрте.

Атасын а къучакъламады Рамазан, эр кишича, къолун тутду ансы.

Жашы биргесине къазахлы «нёгерле» алып келгенине къууаныргъамы, жарсыргъамы билмей, Нафисат аууз сёз чыгъаралмай тургъанда, Къурманбий, ёмюрде этмеучюсюн этип, анга тыш адамланы къатында къаты сёлешди:

– Аллахны чамландырма, Маштай къызы. – Сора къонакълагъа айланды да: – Кел, къызым, кел, – деди. – Жууукъ бол! Жигит, тутдур манга къолунгу…

Къурманбийни ол сёзлеринден сора, бары да бирча жарыдыла. Тойгъа, къурманлыкъгъа хазырлана башладыла. Къууанч бир да жарыкъ барлыкъ болур эди, Рамазан унамады ансы.

– Къоюгъуз, уллу дауур этмегиз. Андан къайтмагъан жашла бардыла элде, аланы ахлуларыны жараларына туз сепмегиз, – деп къойду ол.

Аны эслилигине ыразы болду Къурманбий да. Къазахлы келин а, Гюлсум, бир тири адам болуп чыкъды. Ыйыкъ да ётгюнчю, таматагъа, кичиге да сый берип, этерин-къалырын билип, юйлю болду. Таматала аны бла къазах тилде сёлешселе, келин чексиз къууана эди. Жашчыгъ а, Мырзалий, ол кюн окъуна тапхан эди кесине нёгерле.

Артда билдиле ала Гюлсум Афганистанда врач болуп тургъанын, аны баш иесин, ол да врач эди, моджахетле жойгъанларын да. Жан сюегин окъ тешип, бир кесекни аны къолунда тургъанды Рамазан. Ала бир шахарда бир жыл, бир кюн туугъанларын да анда билгенди.

Ол Къызыл Жорну болжаллы чатырында жатхан кюнледе жесирликден къачып, ары орус солдатчыкъ, жаш адам келген эди. Аны жараларын байлап, букъдуруп, андан ары ашыргъан эди Гюлсум.

– Бизден жесир къачханды. Аны ызы бери келтиреди, – деп сюелгенде назик къызны аллына башкеследен бири, ол, къоркъмай:

– Мен жесир деп билмейме. Бизге хар бир болушлукъ излеген адам да келирге боллукъду. Ант этгенме, врачма, хар бир жаралыгъа болушургъа борчлума, – деп къаты билдирген эди.

– Сора сени тюзлюгюнг алайды? Бизники уа башхады. Аны орунуна сени алып кетсек, ол терс болмаз да? Ким биледи, сени ючюн андан аслам тёлерге да болурла… Врач… Тиширыу…

Жау моджахед орус тилни алай иги билгенине сейир этген эди жаралы Рамазан ол заманда. Гюлсум аны алып баргъанланы бирин бир жанына тюртгенде, ол тиширыуну автомат къалагъы бла бир уруп жыкъды да, жаралы Рамазан кесин анга атды… Алайда алагъа болушлукъ жетип къалмаса, не боллугъу белгисиз эди. Артда уа, Рамазанны Алма-Атада госпитальгъа кёчюрюрге самолёт келгенде, аны ашырыргъа Гюлсумгъа буюрдула. Ол эди аны мёлеги.

Алты айны ичинде Къазахстанда госпитальда багъып тургъандыла Рамазаннга. Кюн сайын жюрюгенди аны халын билирге Гюлсум. Бирде жашчыгъы Мырзалийни да алып. Окъ чачхан жан сюегин бирге келишдирип, таякъ бла болса да, атларгъа онг чыкъгъанда, жолгъа алай тебиретген эдиле Рамазанны.

– Кавказгъа барайыкъ.

– Жашым а?

– Аны да алып. Энди ол мени да баламды.

– Такъмагъы болгъан тиширыуну алып барсанг, элли къызларынг унамазла. Атанг-ананг да не айтырла?

– Мени сюйген сизни да сюерикди, къоркъма. Атам-анам, анда къайсы да иги адамладыла. Къазахлылагъа ыразылылыкълары да уллуду.

Ма алай келген эдиле ала элге.

Ал кюнледе Рамазанны халы хоча тюйюл эди. Бирде аны окъ жарасындан да бек жюрек жарасы ачыта эди, къадаргъа жангыдан жангы даула туудура. Бютюнда Афганистандан къайтып, анда кёргенин эсинден кетералмай, элли жашладан бири кеси-кесин асхандан сора.

Къоншу къарт бла къабакъ эшикни жанында шинтикде олтура эдиле ала.

– Жашым, уруш не болгъанын мен билеме. Ма бу сен кёрген къолла, бар ротам сойланнганда, пулемётну алай къаты тутхан эдиле, артда бармакъларымы тюзетип, алалмай эдиле аны менден. Ол кюн мен жойгъан душманланы санап, ийнанмай эдиле аны бир адам этгенине.

– Анда душман, шуёх деп ангылагъан къыйын эди.

– Къыйын болмай а! Къайда да къыйынды, окъла сызгъырып айлансала башынгда. Брестни къоруулай, жаралы болгъанымда, ёлюмден да бек пленнге тюшерге къоркъа эдим. Алай болса, кесибизникиле окъуна он жылгъа сибирЬлик этериклерин биле эдим. Ол хапар а бир терк жайылгъан эди да. Бир къызчыкъ къутхаргъан эди мени. Къайдан да чыкъгъан эди анга аллай къарыу, бюгюн да сейир этеме. Атын билмегениме сокъуранама. Тобугъум чачылып эди да, андан жюрютеме бу аман таякъны да, кесебиз дегенлеринде, ма бир иги къарт доктор сакълагъан эди андан да…

– Сен, Мухаммат, ата журтну къоруулагъанса. Мен а не?

– Сен а дунияда мамырлыкъ ючюн киргенсе къазауатха. Ол гитче иш тюйюлдю, жаш. Ала, айтдырмай къоймай эсенг, экибиз да жигитлебиз. Къырал бизге орденле, майдалла да не ючюн бергенди?

– Аланы тагъып къайры барлыкъбыз ансы.

– Майдалланымы? Айып эт, кюндюз чыракъ жандырып излесенг да, бирин тапсанг. Кёчюргенлеринде, къыралдан да, аны саугъаларындан да кёлюм къачып, локъум ызлаучула этип къойгъан эдим аладан тиширыулагъа. Орденим а турады…

Атасы-анасы бла бир кесек тургъандан сора, докторла Москвагъа иерге дедиле Рамазанны. Анда анга болушурукъларына ийнана эдиле ала. Къурманбий бла Нафисат тийрени жыйып, алай олтурдула ала тебирерни аллында. Кёп алгъыш да айтылды ол кече.

Жолгъа ашыра, Къурманбий кесин сюйдюрген келинине:

– Къызым, бу сизни юйюгюздю. Аны унутмагъыз. Къайда жюрюсегиз да, сау айланыгъыз, Мырзаны уа мында къойсагъыз ыразы эдим, – дегенинде, ол:

– Сабий менсиз кёп тургъанды, аття, алыкъа къоркъгъан этеди айырылыргъа. Бир кесекден барыбыз да къууанч бла жыйылырбыз юйге, – деп, чыкъгъан эди арбаздан.

Алай да болду. Афганистан аланы тюшлерине кириуюн къойгъанды энди. Ариу жашайдыла, бири больницада, бири школда ишлеп. Эки жаш, эки къыз да ёсдюргендиле. Къартланы ашыргъанда ангылагъандыла Къурманбийни: «Темир терек боллукъ ата-ана бермейди Аллах кишиге да. Аны эсде тутугъуз», – деп нек айтыучусун.