«Искусствону кючю бла жамауатны бирикдирирге излейбиз»

Бизни республикада Художниклени союзу ишин тири бардыргъан биригиуледен бириди. Анга шагъатлыкъны  музейлерибизде, башха культура аралада къуралгъан магъаналы кёрмючле этедиле. Союзну ишини юсюнден бизге аны правленини председатели Геннадий Темирканов хапарлайды.

-Геннадий Жанович, КъМР-ни Художниклерини союзуна бюгюнлюкде ненча адам киреди, ала кимледиле?

- Бюгюнлюкде бизни биригиуге 93 адам киреди. Ала тамата, жаш тёлюледен келечиледиле, живописчиле, графикле, скульпторла, тюрлю-тюрлю къол усталыкъла бла кюрешгенле.

Союзгъа алай бош кирип къалыргъа онг жокъду, сайлауну юч урумундан ётерге тийишлиди суратчы, алгъа мында, артда Москвада. Андан сора да, кёрмючлеге, ол санда зональный проектлеге да къатышыргъа тийишлиди ол. Аны себепли биригиуюбюзде болгъан хар бир адамны юсюнден ала республикада суратлау искусствону  бетин чыгъаргъан усталадыла деп базынып  айталлыкъма.

Былайда бизни келечилерибизден асламысы президент стипендияла алгъанларын белгилей кетерге сюерик эдим, былтыр ол ахча эки кереге кёбейтилгенди. Бек айырмалылагъа деп да юч-тёрт стипендия бёлюнеди, андан сора да, жаш фахмулагъа. Экинчи жылдан башлап грантланы алыу проектлеге да къатышыргъа деп турабыз. Бу затла барысы да союзгъа кирген художниклеге уллу себепдиле.

- Белгилисича, ахыр жыллада союзгъа деп бир мастерской да бёлюнмегенди. Къалай ишлеп тургъандыла суратчыла, не десек да, искусство шошлукъну, жангызлыкъда турууну излейди да?

- Хау. Ол ишге 1986 жылдан бери артыкъ эс бурулмагъанды. Сёзсюз, ол чыгъармачылыкъгъа уллу чырмау болгъанды. Художникге мольбертни салыргъа, этюдникни зарансыз ачып турургъа энчи жер керек болады.  Гитче сабийле болгъан фатарда  артыкъ ишлеялмазлыгъынг белгилиди, бояуланы ийислерине кёпле тёзалмайдыла.

Ол проблеманы хатасындан асламла республикадан тышына  кетип Чехияда, Италияда, Санкт-Петербургда къарыуларын сынагъандыла.  Кёпле чыгъармачылыкъ ишни къоюп, къурулушха кёчгендиле. Бу кезиу суратлау искусствону ахырысы бла да онгмагъан, хазна айнымагъан заманы эди дерге боллукъбуз.

- 2018 жылда республиканы оноучулары Художниклени союзуна мастерскойлагъа деп 314 квадрат метр бёлгендиле. Ала къалай юлешиннгендиле?

- Ол мастерскойла бизге энчи хайырланыугъа берилгенлери, сёзсюз, бек къууандыргъанды. Къулий улу, Байсолтан улу, Горький атлы орамлада, Художнилени союзуну мекямында мастерскойла, сёзсюз, азлыкъ этгендиле. Россейни сыйлы вузларын тауусхан художникле, сюйген ишлери бла тийишли болумлада кюрешалмагъанлары бек жарсытады. Кабардинский орамда бёлюннген жерледе 7-8 мастерскойда бир ненча адам чырмаусуз ишлеяллыкъды. Берилген а тизмеге кёре этилгендиле.

- Чыгъармачылыкъ бла кюрешгенлеге кёрмюч зал бек керекди. Бизде ол жокъду, бу жаны бла жарсыуугъуз жууукъ заманда кетериллик болурму?

- Ол къыйнагъан болумладан бириди. Совет жыллада бу проблема тындырылды дегенлей, перестройка башланады, алай бла бизге берилирге деп тургъан тийрени бизнесчиле бийлеп къоядыла. Жарсыугъа, бусагъатда бу вопрос бла байламлы былайды деп айтхан бек къыйынды. Федерал бюджетден ырысхы бёлюнюп, театрланы двореци битсе, анда бизге зал бёлюрле деп ышанабыз.

Мени оюмума кёре, быллай зал жаланда суратчыланы ишлерин угъай, эл мюлкчюлени, производствочуланы товарларын да салыргъа онг берликди, битеуроссей, регион кёрмючлени мында бардырылыуларына да себепликди. Хау, бу затла алай уллу файда тюшюрмейдиле, алай ала республиканы даражасын, сыйын бийикде тутаргъа болушадыла.  Кёрмючледе, маданият проектледе сау тёлю ёсюп юйренеди, ол а ырысхы байлыкъдан эсе он кереге къыйматлыракъды.

- Кисловодскени Арбатындача, бизни шахарда да ачыкъ хауада маданият-сатыу тийре къураргъа нек жарамайды?

- Аны юсюнден сагъыш этебиз, шахарны жер-жерли администрациясы бла да сёлешгенбиз. Тепсеу залны аллында бизге жер да бёлгендиле. Жайда художникле, къол устала чыгъармаларын алайгъа чыгъарыргъа боллукъдула, ол туристлени сейирлерин да къозгъарыкъды.

Алай бу жумушну башха жанын да унутургъа жарамайды. Билмей тургъанлай кюн бузулуп, суратлагъа суу тийсе, адамны къол къыйыны бузулуп къаллыгъын айтыр кереклиси да болмаз. Аны себепли аллай араны къатында чыгъармаланы терк жыярча жабылгъан жер болургъа тийишлиди.

- Сизни оюмугъузгъа кёре, искусствону адамы чыгъаргъа эркинлиги болмагъан чекле бармыдыла?

- Болмай а. Сен чыгъармачылыгъынгда эркин эсенг, ол аны эсеплерин кёрлюк адамланы алларында да жууаплылыкъны сезерге керексе. Искусствогъа къуллукъ этген инсан адам улуну бийикликлеге итиндирирге борчлуду, жашау жорукълагъа сыйнмагъан темаланы уа кёргюзтмезге тийишлиди. Не десек да, суратчы, жазыучу, макъамчы дунияны айбатландырыргъа, аны тазаракъ этерге деп жаратылгъан болур бу дуниягъа.

- Россейни халкъ художниги Андрей Ковальчук  интервьюларындан биринде чыгъармачылыкъ процессге энчи кёзден къараргъа, аны барыууна сакъ болургъа керекди дегенди. Алай бусагъатда артыкъ хунерли болмагъанланы ишлерин вернисажлада, сахнада кёрсенг, ол оюм хазна эсге алынмагъанын кёребиз.

- Хау, алгъа жыллада кесамат, цензура болгъанды, аны себепли хар жазгъан адам этген ишине сакъ кёзден къараргъа кереклисин ангылай эди.  Бусагъатда ол жаны бла болум осалыракъды дейим.  Биз быйыл Культура министерствода эксперт совет ачылыр деп уллу ышаныудабыз. Аллайла Жазыучуланы, Театрда ишлегенлени союзларында да болургъа керекдиле.

Мен идеология басынчакълауну юсюнден айтмайма. Художестволу советге ангылаулары болгъан адамла, искусствогъа жюреклери бла жарсыгъанла жыйыладыла. Сёз ючюн, биз союзубузда эки художестволу совет къурагъанбыз, бири – живопись, графика, экинчиси скульптура эм къол усталыкъ жаны бла ишлеге къарайды. Ала бюгюнлюкде ишлейдиле, Ростовда, Къалмукъда къураллыкъ, бирси зональный кёрмючлеге барлыкъ ишлени да тинтедиле. Ол а чыгъармачылыкъ бла кюрешген адамланы ишлерине жууаплы, энчи кёзден къараргъа борчларыгъы сёзсюздю.

Республиканы Художниклерини союзу искусствону кючю бла жамауатны бирикдирир ючюн ишлейди да, мындан арысында да ол жолну тутарыгъыбыз хакъды.