Киштикле

Сен айтмасанг, биз а киштикле къаллай жаныуарла болгъанларын билмейбизми, дерикледа  болурла. Алай эсе да, къапландан, арсландан башлап, сюлесиннге дери да, туз эм юй киштиклени да алагъа къошуп, ала барысы да бек кюйсюз жыртхыч жаныуарла болгъанларын кёпле да биле болмазла, артыкъда сабийле. Киштикле, уллусу-гитчеси да, 28 тукъумгъа юлешинедиле. Къаллай бир юйюр болгъанларын а тохташдырыргъа бек къыйынды: къатыш юйюрле кёпден-кёп бола барадыла, артыкъда юй киштикледе.

 Бюгюннгю хапарыбыз да дуния башында бек кёп санлы болгъан юй киштиклени юслеринденди. Адам жаратылгъандан бери да аны бла бирге жашап келген  адамны къылыгъын жаратмаса уа «шуёхлукъну» тюкге да санамай башхагъа кетип къалгъан, болмаса уа кеси аллына жашау эте да билген юй киштиклени юсюнденди. Тазалыгъы, ариулугъу, къолгъа терк юйрениулюгю, хайырлылыгъы бла да, эштада, киштикге жетген жаныуар (халал жаныуарланы айтмасакъ) болмаз.   

Киштик бек тири эм гиртчи затды. 5-6 метр бийикликден атсанг да, хауада бурулуп, тёрт аягъы юсюне тюшмей къалмайды. Сыннганы, ачыгъаны да болмай. Ёрге да иги секиреди, не тик жерге да ёрлейди, терек башларына уа чапханлай чыгъады. Арый-тала билмейди.

Кесинден уллу жыртхыч жаныуаргъа тюбесе, къачып къутулургъа кюрешеди,  болмаса уа, артха айланып, жыртышып, къабып башлайды. Сиз кёп кёрген болурсуз итлени окъуна «жилятыучуларын» киштикле. Балаларын а ёлгюнчю къоруулайдыла.

Шёндюгю юй киштиклени ата-бабасы египетли сары киштикди дейдиле. Египетлиле ол киштикни сыйлы жаныуаргъа санагъандыла, киштик сыфатлы Бестат тейриге баш уруп тургъандыла.

Киштикле жыйын жашауну сюймегенликге, къайсы жаныуар бла да “шуёхлукъ” жюрютюрге уа “угъай’’ демейдиле: аланы итле бла ойнагъанларын, ала бла жукълагъанларын, чычханла, чыпчыкъла, тауукъ балала бла да “шуёхлукъ” жюрютгенлерин, ашларындан “юлюш” да этгенлерин кёре тургъан болурсуз.

Бизде къара тырмылы киштикле асламдыла. Дунияда уа, айтханыбызча, сары, къара, мор, боз, кёп тюрсюнлю киштикле, аны къой, тюксюз киштикле (сфинкс киштик) бардыла.

Бек багъалы эм ариу киштикге сиам киштик саналады. Терисини тюгю саргъылдым мор эсе, къулакъларыны бла гимхотуну эм къуйругъуну тюклери уа къарадыла, кёзлери уа кём-кёкледиле. Восток къыраллада юйледе жаланда сиам эм персиялы киштиклени тутадыла, бир ариу затланыча, оюнчакъланыча. Персиялы киштикле, кертиси бла да, бек ариу затладыла: бири къызыл киштикди, экинчиси уа кёксюлдюм къара бла  акъ къолан къиштикди. Мермер киштикни тюгю саргъыл, акъсыл къатыш къоланды.  Корнрекс деген киштик сфинкс киш-тикге ушайды, алай аныча къып-къымыжа уа тюйюлдю.

  Киштиклени араларында бек жууашлагъа персиялы киштикле, бек огъурсузлагъа уа сиам киштикле саналадыла. Сёз ючюн, сиам киштик, иеси болмаса, танымагъан адамгъа башын сылатыргъа окъуна къоймайды.

  Киштик хайырлы да жаныуарды. Сиз кесигиз билгенигизча, чычханланы, ол санда гылыу чычханланы да къурутады, алай бла юйню, тирликни да аладан къоруулайды. Уллу мирзеу складланы чычханла халек этип кетер эдиле киштикле болмасала. Кийикге айланнган киштикле, ол санда туз киштикле да; сабанланы чычханладан, чыпчыкъладан бек иги къоруулайдыла.

  Киштик файгъамбарны да бек сюйген жаныуарчыгъы болгъанды, дейдиле. Жюрюген хапарлагъа кёре, Мухаммат файгъамбар (Аллахны саламы анга болсун), этегинде жукълап тургъан киштикни уятмаз ючюн, этегин кесип кетгенди.