Жашауда алгъын эм андан сора болмагъанча шарт

Адам улу жашай баргъан кезиуде  шахарланы, эллени атлары тюрлендириледиле - тарых, политика  болумлагъа кёре. Бюгюн а бу къысха статьяда Къарачай-Черкесни  ара шахары Черкесскни алгъыннгы аты  къалай аталгъаныны  юсюнден жазаргъа сюебиз.

1790 жылда сентябрьни ахыр кюнлеринде Шимал Кавказны аскер тарыхында артыкъда магъаналы сермеш Къобанны жагъасында болгъанды. Генерал-майор Иван Герман, Батал-паша башчылыкъ  этген мингден аслам тюрк аскерге къажау къазауатха чыгъып, аны ууатхандан сора, Россейни кючюню махтауун ёсдюргенди. 35 жыл озгъандан сора уа, уруш баргъан тюзде къазакъланы элини мурдору салынады. Анга уа орус аскерге хорлатхан тюрк пашаны аты аталады.

Жашауда сейир этерча затла кёпдюле. Алай урушланы тарыхында быллай шарт не ары дери, не андан сора болмагъанды: элге сермешде хорлагъан генерал-майор Германны аты угъай, ууатылгъан душман аскерни башчысы Батал-пашаны аты берилгенди. Черкесск  бу атны 1825 жылдан 1934 жылгъа дери   жюрютюп   тургъанды.

Екатеринодарда (Краснодарда) 1896 жылда «Погром Батал-паши на берегах Кубани. 30 сентября 1790 года» деген китап чыкъгъан эди. Анда уа Батал-пашаны 30 минг аскерчиден къуралгъан корпусу Къобаннга къалай киргени, урушну баргъаныны юслеринден жазылады.  Анда айтылгъаныча, сермеш а бюгюннгю Абазинка сууну жагъасында баргъанды. Ол кезиуде черекни аты Тохтамыш эди.

Батал-паша Анапа бла Суджук къалада орналгъан аскерлерин Россей бла къазауатха эки жылны хазырлагъанды. Ол кавказ миллетлеге бек ышаннганды, аны аскерине жакълыкъ этерикдиле деп умутлу болгъанды. Алай бла ол Шимал Кавказны халкъларын тюрк солтанны байракъ тюбюне жыяр мурат этгенди.

Тюрк аскер Къобанны боюнуна жетгенинде, оруслула артыкъ сейирсинмегендиле: аланы урушха хазырланнганларын алгъандан да билгенлери себепли.    Кавказ, Тифлис, Астрахань драгун, Хопёр къазакъ полкла, егерьлени юч батальону, атлы бригада - барысы да бирге беш минг адам - душманнга къаршчы турадыла.  

Иван Герман ол кезиуде кесини корпусу бла бюгюннгю Суворовкадан 10 километр жууукъда тургъанды. Ол, жолун къыбыла таба буруп, Батмакълы сууну (шёндю Овечка черек) онг жанында тохтагъанды. «Погром Батал-паши» китапда жазылгъаннга кёре, Германнга болушлукъгъа кавказ миллетледен къуралгъан аскер бёлюм да жетгенди. Оруслула Тохтамыш сууну жагъасында душман аскерле къалай хазырланнганларын кёрюп тургъандыла,

Батал-пашаны акъ шатыры да кёз алда эди. Генерал-майорну болумуна сукъланырча тюйюлдю - душманны атлы эмда жаяу аскерлери андан тёрт кереге кёпдю. Тюрк аскерни артиллерия кючю да онглуду - оруслуланы 18 топлары бар эсе, аланы уа 30-гъа жетгенди.

 Орус генерал кесини болумун ангылап, чабыууллукъну биринчи башларгъа таукел болады. Алай бла, 30 сентябрьде танг ала, Невинномысскдан болушлукъгъа келген генерал Булгаковну отрядларын да сакъламай, Герман танг ала урушну ачады.

  Сермеш былай башланырыгъын сакъламагъан душман аскерле, жан къоркъуу этип, командирлеге тынгыламай, къачып башлайдыла. «Мен аланы лагерьлерин алыргъа умут этип, заманны тас этмей, насыбымы ычхындырмаз муратда, сермешге кирдим», - деп жазгъанды И.Герман. Тюрклюле оруслулагъа бой саладыла, аланы лагерьлери патчах аскерни къолуна тюшеди, Батал-пашаны жесирге аладыла, аскерчилени кёбюсю къырылады. «Батал-паша юч кюнню аскерин жарашдырыу бла кюрешип турмай, бизден алгъа Тохтамыш сууну алса, аны алай женгил хорлаяллыкъ тюйюл эдик», - деп эсгергенди Иван Герман.

Тарыхчыла жазгъанларыча,  бу урушдан сора Германнга уллу даража берилип, эки айдан Голландиягъа ашырадыла. Ол анда орус десант корпусха башчылыкъ этгенди. ХХ ёмюрню ал кезиуюнде аны аты Кавказда сагъынылмайды, ахырда унутулуп къалады. Батал-пашаны къадары да сейирди. Орус къыралны тилеги бла аны Тюркде кечедиле, кесин да Трабзонда комендант этип саладыла. Иван Иванович Герман да, Батал-паша да 1801 жылда ауушхандыла.

Ол сермешден сора уа тюрк атлары болгъан череклени, жерлени атлары да тюрлендирилгендиле. Сёз ючюн, Инджик сууЗеленчукга, Батмакълы - Овечкагъа, Келты - Жмуркиге, Тамлыкъ - Таллыкъгъа, Тохтамыш - Абазинкагъа, Батыр суу – Жагъанасха.