Энчи жашау къайры кетди?..

Интернет бизни жашауубузну кесегиди. Хауа кибик. Тюнене Интернетде бир  видеогъа къарайма: анда жаш тиширыу баш иесинден айырылып, къайынларыны юйюнде кийимлерин жыяды. Миллет республикада жашайдыла бу адамла. Тиширыуну бир жууугъу уа  видеогъа алады хар затны. Къайын анасы келинине аны кийимлерин окъуна берирге сюймейди. Адырланы жыйышдыргъанда, жаланда кесингикилени ал, дейди. Бу видео Интернетдеди...Жюзле бла комментарийле...

Биз билмейбиз бу кюннге дери келин бла къайын ананы араларында не зат болгъанын, къайсы тюздю, къайсы терсди, айтхан къыйынды. Алай къайын ана къарт адамды. Ол ангыламайды бу видеогъа  артда битеу дуния къарарыгъын. Билмейди аны юйю бусагъатда битеу халкъгъа ачыкъ болгъанын...Кёп ёмюрлени мындан алгъа адамла эшикле къурагъандыла. Хар адамгъа да ачмазча. Къабыргъала ишлегендиле. Аланы хар адам да кёрмезча. Кесини фатары, юйю болгъан битеу халкълада да иги жумушха саналады, ол жетишимди, нек дегенде кесинги жашауунгу энчи жерингде къалай сюйсенг да жашайса. 
Алай бу Интернет чыкъгъанлы, энчи жашау къуруп башлагъанды. Адамла эрттенликде не ашагъанларындан башлап юйлеринде къалай тюйюшгенлерин, айырылгъанларын – хар затны да дуниягъа ачыкъ этип къоядыла. Бу ишни эришилиги, адамлыкъ бла келишмегени баямды. 

Жаннетли болсун, белгили артист Армен Джигарханян жаш тиширыу бла жашап башлагъанында, аны хар атламын битеу каналлада кёргюзте эдиле. Виталина Цымбалюк-Романовская музыкант эди, бу эки адамны искусство бла кюрешгенлери жууукълашдыргъан  болур эди. Алай Джигарханян бир кезиуде ток-шоулагъа жюрюп, жаш юй бийчеси аны ахчасын урлагъанды, фатарларын кесине жаздыргъанды, деп башлайды. Айырыладыла. Артист биринчи юй бийчеси Татьяна Власовагъа къайтады, жууукъ заманда ёледи. Бу юйюрню хар атламы ток-шоулада эди...Энчи жашауну энчилиги къайда?!.

Миллет республикалада тюз алай тюйюл эсе да, болум бу жарсыулу халгъа жете турады. Сёз этгенле да кёп, аладан да аслам а жашауларын Интернетге кёчюрюп къойгъанла...Бир кибик тойла: башха тюрлю этсек, сёзюбюзню этерле деп къоркъгъандан. Алай Нальчикде жашагъан бир белгили адам юйюр къурагъанында жаланда алты тенгин жыйып къойгъанды юйюнде. Бек аламат жашайдыла. Бир-бирле уа кеслери ЗАГС-ха барып, тойсуз-оюнсуз башлайдыла юйюр жашауларын. Аланы араларында да насыплыла аз тюйюлдюле. Миллионла къоратып, кредитле алып, той этип, артда уа юч айдан жашла айырылып, кредитлени уа жылла бла тёлегенле да бардыла. Бушууда да, къууанчда да сёзден къоркъуп, ёнкюч ахча алгъанла, кредитлени къапханына тюшгенле сёзден къоркъадыла. Сёзден къоркъуу нени кёргюзтеди? Адамла энчи жашауларын къорууларгъа кюрешедиле, сёзчюлени тиллерине тюшмей. Эшиклерин жабаргъа итинедиле. 

Энчи жашау...ЗАГС-да ишлегенле бизге интервью бергенлеринде, айырылыуланы бир сылтауун хар заманда энчи чертедиле: эки жанындан да таматала жаш адамланы жашауларына киредиле. «Юйюр къурагъанда, жаш бла къызгъа бир бирлерине юйренирге заман берирге керекди. Эки жанындан да аталары-аналары кемчиликле кёрселе да, кёрмегенча этерге борчлудула. Кёрсюнле кеслери аллына жашап», - дейди психолог Текуланы Виола. 

«Алгъын юйюр жашаугъа жууаплы къарай эдиле. Энди уа бюгюн той, бир айдан а чачылды юйюр, аллайла аз тюйюлдюле, - дегенди Нальчик шахарны администрациясыны ЗАГС бёлюмюню таматасы Валентина Шериева. - Адамланы араларында байламлыкъла учуздан-учуз болуп барадыла». 
Учуздан-учуз...Ол  учуз болуу да Интернет бла байламлыды. Белгили адамланы жашаулары юлгю боладыла жаш  адамлагъа. Алгъын а сау элде бир - эки юйюр чачыла эди, къалгъанлары уа, таш къалалача, тура эдиле. Телевизор,

Бусагъатда юч сабий ёсдюрген журналист Дмитрий Дибровну бла аны юй бийчеси Полинаны айырылыуларына миллионла къарайдыла, мингле бла комментарийле жазыладыла. Полина баш иеси Дибровну тенгине бизнесмен Товстикге кетеди, ол да юй бичеси бла айырыла турады, аланы уа алты сабийлери барды...Баям, аланы айырылгъанлары- къошулгъанлары да кеслерини ишлери болур, алай былайда бир затха эс бурургъа керекди: Товстик жангы юйюне кесини техникасын  кёчюргени, юй бийчеси бла тюйюшгени окъуна Интернетдедиле. Бу адамлагъа бусагъатда миллионла къарайдыла. «Пиар!» - дерле бир-бир окъуучуларыбыз. Хау, алай да болур. Алай энчи жашау, адамланы араларында байламлыкъла да къалай учуз болгъанлары баямды бу ишде. 

Бир жол мени бир респондентим: «Хар зат да багъады бу дунияда: фатарла, юйле, машинала.Билим алама, иш табама десенг да, кёп ахча къоратылады. Жаланда адам кеси бир учуз болгъанды», - деген эди. Адам кеси бир учуз болгъанды...алгъын элде адам ёлсе, сау ыйыкъны къысха жууукълары телевизорланы ёчюлтгенлей тута эдиле, биреуню жашауу ёчюлдю, деп. Уллу-гитче да шош сёлешип болгъандыла. Той-оюн жокъ. Бусагъатда уа биреуде къыйынлыкъ, къоншусунда уа – той. Адам ёлсе окъуна, жилягъан эшитмейсе, келгенле бир бирлерини сёзюн этедиле, сабийлерини жетишимлерине махтанадыла...бушууда! 
Нек къуруду бир бирге хурмет, сюймеклик, къайда къалдыла ала?  Аланы жерлерин бир бирни кёрюп болмау, сууукълукъ нек алдыла? Мюлк, харекет багъалы болуп, адам кеси уа учуз нек болду? Бу къыйын соруулагъа жууап тапхан къыйынды.  

Сёзсюз, Интернетде кёп хайырлы затла да бардыла. Сёз ючюн, китапла, концертле, спектакльле. Окъутуу курсла да. Кёп вузла онлайн халгъа кёче турадыла. Алай аны бла бирге, хатасы да уллуду. Ёмюрледен келген къылыкъны-ызны бузуп барады. «Адам уяла биле эсе, ол аны психикасы саулукълу болгъаныны бир шагъатыды. Бусагъатда уялгъан жокъ болуп барады. Жыртыкъ кийимлени мода этип киедиле, аман сёзлени да марда этип къойгъандыла, энчи жашауларын битеу дуниягъа чыгъарадыла», - дейди РАН-ны академиги, психолингвист Татьяна Черниговская. Барды сагъыш этерча, кёп зат.