Жигитлигин къайда да кёргюзтгенди

Хорламны 80-жыллыгъына

Хочуланы Бекмырзаны жашы Магометни аскерге 1942 жылда чакъыргъан эдиле. Ол заманда анга 19 жыл бола эди. Ары дери учётчик болуп ишлеп тургъан думалачы жашны тюзюнлей хауа-десант аскерге ашырадыла. Юйренирге ол Волга сууну сол жагъасында орналгъан батальоннга тюшеди. Юч айдан а Магомет урушну ачыкъ отуна киреди.

Сентябрьден башлап 1943 жылны май айына дери Хочу улу 15-чи гвардия хауа-десант дивизияны къауумунда Север-Запад фронтда ПТР-ни наводчиги болуп къуллукъ этгенди. Андан сора таулу жашха Орловско-Курская дугада ётген къызыу сермешлеге къатышыргъа тюшгенди. Аны бойсунууунда ПТР бёлюм бар эди. Орёл шахарны тийресинде ётген кюйсюз сермешлени биринде ол жаралы болады. Андан сау болуп чыкъгъандан сора 1944 жылда аны Карел фронтха жибередиле. Бу жол аны сапёрланы бёлюмюне командир этедиле.

Магомет айтханнга кёре, батальонда хазырланыуну ётгенден сора аланы самолёт бла немислиле аслам болгъан жерге элтип къуяргъа айтхан эдиле. Алай, командование  ахыр кезиуде оноуун тюрлендирип, аланы кече поезд бла жибереди. Къайсы эсе да бир элни тийресинде жаш аскерчи кесини биринчи сермешине  киреди. Анда ол эки фашистни ёлтюреди. Алай аны ючюн командование таулу жашны башындан сыламагъан эди. Нек дегенде ол тийрени тынч, тауушсуз ётерге керек эди. Магомет экеуленни жойгъандан сора уа, немислиле аланы ызларындан тюшедиле. Аладан къача, жукъусуз, солуусуз, ашсыз совет аскерчиле агъачны теренине киредиле. Алай фашистле аланы жетип, уруш ачадыла. Хочу улу алайда  жаралы да болады. Ёлюмден а аны аркъасындагъы артмакъдагъы аскерчи котелогу сакълагъанды. Жарагъа байлау салгъандан сора, Магомет артха тенглерине къайытып, жауну Ленинград таба иймезге деген буйрукъну толтуруугъа къатышады. Бу жол аны тасхачыланы батальонуна къошадыла.

- Кюйюп тауусулгъан бек кёп эл барады. Алайлада къачан эсе да адамла жашагъанларын жаланда печьлеринден къалгъан ожакъладан ангылай эдик, - деп эсгереди ветеран.

Бир къауум айдан ала фронтну ызына тохташып, алайда алагъа дери урушха аскер бёлюмню алышадыла. Алай былайда хал болгъанындан да осал эди, нек дегенде немислиле бийиклени алып, совет аскерчилени хар атламларын  кёрюп тура эдиле.

-Кезиулю сермешден сора ёзен аскерчилерибизни ёлюклеринден толу эди. Тынгылы техника бла жалчытылыннган жаугъа ушкок бла чабыудан не хайыр, - дейди акъсакъал.

Ротада командир къауумдан адам къалмай къалады. Ол заманда старшинагъа командирлик этерге тюшеди. Рядовой Хочуев а бёлюмге, ызы бла уа взводха да эки айны командирлик этип тургъанды. Тасхачыланы къаууму да аны бойсунууунда болгъанды.

Ачлыкъдан бла сууукълукъдан аскерчилерибиз бек къыйналгъандыла. Алай аланы хар бири да хорламны келтирир ючюн совет солдатла не къыйынлыкъгъа да тёзерге хазыр эдиле.  Аны ючюн ала жанларын берирге да угъай демезликлери хакъ эди. Ажалым жетди, деген кезиу Магометни къадарында да болгъанды. Кезиулю кере анга эки тасхачы нёгери бла «тилни» алыргъа атланыргъа  тюшеди. Жашланы хар бирини да борчлары тохташдырылып эди. Бири аны аякъларын, экинчиси – къолларын женгил къысаргъа керек эдиле. Таулу жаш а аны ауузуна буштукъну сугъаргъа. Жауну аскер бёлюмю жарны башында эди. Немислиле болгъан тийреге къаршы келип, ала къалауур ушкогун таянып олтургъанын эслейдиле эм аны алыргъа оноулашадыла. Алай бла «тилни» сермейдиле. Фашист аскерчи ауузуна быстырны сугъаргъа къоймай, къычырыкъ этеди. Ол кезиуде жерли юйчюкден башхала да чартлап чыгъадыла. Магомет аны да ычхындырмай жардан энишге тёнгерейди. Жауну аскерчилери аны эслеп пулемётну тёшден энишге атдырып башлайдыла.

 - Окъла ызыбыздан къуюла эдиле. Бир кезиуде аркъамы юсю бла учуп ётгенча окъуна кёрюннген эди. Мени насыбым ызыбыздан келмегенлери. Бюгюн окъуна эсиме тюшсе ол кюн - аркъам къалтырайды, - дейди Магомет.

1943 жылны май айында Хочу улу къуллукъ этген аскер къауумгъа бир аз солургъа буюрадыла.

- Сегиз айны ичинде юс кийимлерибизни биринчи кере алышхан эдик. Андан Орлов областьны тийресиндеги Ара фронтха сызадыла. Ротабыз бир юйюрню арбазында орналады. Бек къарыусуз эдик барыбыз да. Ол тийреде жашагъанла барысы да бек ариу къарай эдиле. Ашыбыз-сууубуз игиден, терк окъуна кюч-къарыу алып, тактика юйрениулеге къатышып тебирейбиз, - деп эсгереди огъурлу къарт.  

Курская дугада сермешлеге да къатышыргъа тюшгенди чегемли жашха. Анда хорламдан сора совет аскерлени жоллары Днепрге ачылгъан эди. Магомет айтханнга кёре, ол урушлада танкла, самолётла, аладан тёгюлген отлукъну хатасындан жер окъуна жана эди…Асыры тютюнден бла букъудан солургъа окъуна къыйын эди. Такъыйкъала ёмюрча кёрюне эдиле. Алай фашистлени кече-кюн демей къуууп тышына къыстау баш борчладан бири эди. Алай ала бир метр жерни да алайлай берирге сюймей уруша эдиле. Июль айны къызыуу бютюнда къарыусуз эте эди. Солдатла суу болмаса, жерден кир кёлледен иче эдиле. Ол сермешлени биринде таулу жашны аягъына осколкала тийип жаралы болады. Анга терк окъуна операция этедиле эм Елец шахардагъы госпитальгъа ашырадыла.

- Анда сермешледе ауур жаралы болгъан, кюйген танкачыла жата эдиле. Аланы ачы ынчхагъанлары жюрегинги таралта эди. Алай бла кесими жарамы юсюнден эсгерирге окъуна уяла эдим, - дейди Хочу улу.

Жарасы сау болгъанлай, Магометни сапёрланы хазырлау курслагъа жибередиле. Андан а 168-чи  ОМСБ -ны къауумунда Заполярьеге ашырадыла. Сермеше, совет аскерле Норвегиягъа дери жетедиле.  Анда ол сапёрла бёлюмюне командирлик этип турады. Урушну да ол Киркенесе шахарда бошайды…

Бир кесекден аланы артха Мурманск шахаргъа къайтарадыла. Аллай сууукълукъгъа бла къаргъа юйренмеген аскерчилеге бек къыйын эди. Мында аланы борчлары жолну ишлеу бла аны миналадан тазалау болгъанды.

- Уруш отундан сау чыгъып, ол ишледе ёлгенлеге неден да бек жарсый эдинг,- дейди ол.

Андан аскерчилени поезд бла Шаркъ Пруссиягъа элтирге жюклейдиле. Алай жолда поезд маршрутун тюрлендирип, Москвагъа тебирейди. Вокзалгъа келип тюшгенде уа, Магомет уруш бошалгъанын биледи.

Хар таулу аскерчича, ол да халкъы, жууукълары Орта Азиягъа кёчюрюлгенини юсюнден билгенинде, жюреги къыйналып, мудах болады. Юйюрюнден а Хочу улу саулай жаланда гитче къарындашы Алийни бла анасыны эки эгечин тапхан эди. Башхала баргъан жыл окъуна ауушхан эдиле. 

Къазахстанны къырал эл мюлк институтун 1954 жылда бошап, ол кёп жылланы Джамбул областьны Свердловский районуну эл мюлкюн кётюрюуге уллу къыйын салгъанды. Яникойгъа уа Хочуланы юйюр 1977 жылда кёчюп келгенди. Сыйы, намысы да жюрюген акъсакъал аламат юйюр да ёсдюргенди.

Бюгюнлюкде Магомет Уллу Ата  журт урушну отун ётген тёлюден элде жангыз кеси къалгъанды. Аны кёкюрегинде орналгъан майдалладан бек сыйлылары уа «Махтаулукъну III даражалы» ордени, «Ата журт урушну II даражалы» ордени, «Совет Заполярьени къоруулагъаны ючюн», «Жуковну» эм «Германия бла урушда хорламны» майдалларыдыла.