«Биз мында нек жашайбыз…»

Кёчгюнчюлюкню таулу сабийле къачан да энчи мудахлыкъ бла эсгергендиле. Ол ала дунияларын алышхынчы сакъланнган жара болгъанлай къалгъанды. Кесими анам Гемуланы Суфьянны къызы Фазилятны сюргюнню биринчи къыйын жылларыны юсюнден айтханы бла бюгюн сизни шагъырей этерге сюеме. Ары ол анасы Шамкъыз, эгешчиги Фаризат, ыннасы Къаракъызланы-Къудайланы Хабий эм анасыны эгечи Зубайда бла атланнган эди. Кёчгюнчюлюкню юсюнден айта, Узбекистанны бюгюнлюкде кёпле эсгермей да къоядыла. Алай ол терсди. Нек дегенде, ары тюшген юйюрле кимден да бек къыйынлыкъ чекгендиле. Бютюнда юйюрлеринде эр кишилери болмагъанла. Меникиле да аллайладан эдиле. Аппам Суфьян Ибрагимович 1942 жылны ахырында Сталинград тийресинде ёлген эди. Алай аны къадары алагъа белгисиз эди ол кезиуде...

«Манга 4 жыл да толмагъан эди, юйюрюбюзню Тогъайгъа элтип тёкгенлеринде. Ол жерни иссилиги бюгюн да эсимдеди. Билмей тургъаныбызлай, кырдык кеси аллына жанып къала эди. Юйден тышына чыгъар онг жокъ. Сууну келтирип,  бир кёлге къуюп кете эдиле. Ала бир кесекден ийис этип тебиреучю эди. Тюрлю-тюрлю ауруула ташыучу къанатлыла да андан иче эдиле. Адамланы мылы жер юйчюклеге жыйып, бир тюрлю къурулуш материал бермей къыйнагъандыла ал кезиуде.

Ол халда жарым жыл жашагъандан сора, бир ненча юйюр бла биз башха жерге къачаргъа таукел болабыз. Эр кишиледен экеулен бар эдиле. Ала алда, биз а ызларындан тизилип бара эдик. Мени анамы эгечи къоюнуна алгъан эди. Гитче эгешчигими уа - анам. Бир къауум кере бизни тохтатып артха къайтара эдиле. Нек дегенде коммендантны эркинлиги болмай бир жерден башха жерге барыргъа эркин этилмегенди кёчюрюлгенлеге. Алай бл къумлу тюзле бла, кёлледен бла черекледен ёте, биз жууукъларыбыз жашагъан Ташкентге жетебиз. Сууну ётген заманда абаданла сабийлени инбашларына олтуртуп, алай жюзе эдиле. Ол жолланы тюшлеримде бюгюн да кёргенлей турама...

Алай Ташкентде да тынчлыкъ жокъ эди. Кёп да бармай, бизни излей ары Тогъайны комменданты келеди. Зат юзмей кетмезлигин билген жюрексиз биле эди, артха къайтмаз ючюн абаданла нелерин да берирге хазыр болгъанларын. Ол жаханимли жерни атын мындан ары эшитмей жашауну багъасы эски ахча бла тёртеулен ючюн 4 минг сом эди. Анам берген улутханы да алып, коммендант ызына къайтады.

Ташкентде анам бла аны эгечи 10-чу номерли совхозгъа ишге тохташадыла. Анда ала мамукъ ёсдюре эдиле. Эрттен бла эртте кетгенлери себепли, биз аланы сау кюнню кёрмей эдик. Мен, сабий, кёп заманны ангылаялмай эдим алай къыйын эм жарлы нек жашагъаныбызны. Анама ол сорууну берген кюнюм ёмюрге эсимде къалгъанды - 1947 жыл 13 ноябрь. Ол кюн биз къумукълу нёгер къызым Рая бла бирге  къоншу элде орналгъан школдан къайтып келе, къаты желге тюшебиз. Аны кезиуюнде мени кёзлериме юзмез кирип, жукъ да кёрмей къалама. Асыры ачытхандан,  мен жиляйма. Сора Рая мени къолумдан тутуп, эл къыйырындагъы юйлени бирине киребиз. Андагъы тиширыу мени кёзлерими жуууп, жангыдан дуния жарыгъын кёрюрге болушады. Кёзлерими ачханымда мени аллымда жашаудан арыгъан гырхы къатынчыкъны кёреме. Бир заманда отоуну бир мюйюшюнде сабий жилягъанны эшитеме. Ол нек жиляйды деп, сорама. Жууап эшитмей, кесими кюйсюз соруууму дагъыда къайтарама. Ол а: «Да сен кёрмеймисе бюгюнлюкде ненча ана бла сабий ачы жиляйдыла», - деди. Мен а сабийчикни къатына жууукълашып, ол чулгъанып тургъан эски быстырланы аны юсюнден бир жанына этеме. Кёргенимден асыры къоркъгъанымдан, ол юйден къачып чыгъып, кесибиз таба атланама. Ол сабий ачдан кёбюп эди. Ары дери мен аллай зат кёрмеген эдим. 

Юйге жетгенимлей,  анама ол жарлы тиширыуну бла ачдан ёле тургъан сабийчикни хапарларын жилямукъларым тёгюле айтама. Эсиме Думала, тауларыбыз, таза сууларыбыз тюшюп, анамдан: «Биз мында нек жашайбыз, биреу да сюймеген жерде? Ачдан бла жаланнгачдан къыйналып, ышанырча адамыбыз да болмай?» - деп сордум. Анам а шош ауазы бла айтды: «Билмейме мен, къызым, Аллах бизни былай нек сынагъанына жууапны...» - деди. «Сора Аллах огъурсузду», - деп, мени ачы къычырып жилядым».

Суратда анам кесини ыннасы, анасыны эгечи Зубайда бла (онг жанында), экинчи тиширыу ким болгъаны белгисизди.