Урушда – сапёр, мамыр жашауда – агъач уста

Хорламны 80-жыллыгъына

Темуккуланы Аскербийни бек  иги таный эдим. Биз къоншула эдик. Ол мал  сояргъа уста эди да, орамыбызда той, къурманлыкъ болсун, тилете да турмай, ол жумушну айыпсыз тамамлаучу эди. Андан сора да, аны  агъачдан абериле ишлерге уллу хунерлиги бар эди. Элде кёпле, аны билип, юй  салсала, чакъырмай къоймай  эдиле. Аны къолдан усталыгъы да ма алай бла кёплеге жарагъанды.

Тийреде маллары болмагъанла, сабийге сют керек болса, анга, аны юй бийчеси  Чауалийге барыучу эдиле. Ала экиси да, жомакъдача, бирге кёп жылланы жашагъандыла, ёлген да  бирге этгендиле. Бирге десем да,  юй башчы ауушхандан сора бийче да кёп турмай  кетген эди ызындан.

Мен Аскербийни уруш жылларыны  юсюнден хапарларын эшите тургъанма. 1941 жылны 28-чи июнюнда юйдеги ау тюбюнден чыкъгъынчы  кетген эди фронтха. Алтмышынчы атлы аскерни эскадронларыны биринде  къыркъ экинчи жылны март айына дери душман бла сермеше, Харьковну тийресинден башлап Кавказ тауланы этеклерине дери келгенди. Ол  заманны ичинде нёгерлери бла бирге немислилени жюзле бла саналгъан атакаларына къажау тургъандан сора да,кёп кере  сюнгю урушха кирип, душманны адыргыгъа  аз къалдырмагъанды.

Харьковну север жанында стратегия магъанасы болгъан къорууланыу ызда уа фашистлени тохтаусуз атакаларын беш кюн бла беш кечени тыйып, къоншу  бёлюмле жангы позициялада бегиннгинчи, бек къаты уруш бардыргъан эдиле. Болсада, полкну  тёртден  ючюсюн тас этип,  артха  кетерге тюшген эди. «Ол тийреледе бир да болмагъанча кючлю сермешле баргъандыла,-деп эсгергенди Аскербий. –Артха кетгенибизден сора бизни Харьковну къатында Лозовая деген станцияны  къорууларгъа, анда болгъан поездле кетгинчи, башха бёлюмле тылда жангы къорууланыу ызлада тохташхынчы, бир атлам да артха этмезге буйрукъ бередиле. Къылыкъсыз аяусуз  кюрешле, хар орам, хар юй, аны къой, станцияда болгъан  хар вагон ючюн окъуна сагъатла бла атышыргъа тюшгенди. Миномёт топланы, гранатланы тауушлары, окъланы сызгъыргъанлары, автомат эм пулемёт очередьле  адамланы сангырау этгенлери себепли солдатла, командирле не айтханларын эшитмей, хар ким урушну кеси аллына, кеси тап кёргенича бардыра эди.  Болгъан къатыш-къара. Немислиле къалайда, бизникиле да къалайда болгъанларын ангыларгъа къыйынды. Болсада ушкок отну тютюню къаралтхан аскерчиле, буйрукъну толтура, атакагъа келген фашистлени кёбюн къоймай къыра эдиле».

Станциядан ахыр эшелон, ахыр къачхынчыла кетгенден сора артха  тебирерге деп буйрукъ келеди. Алай Аскербий къуллукъ этген батальондан бек аз адам сау къалады. Ала алып чыгъаргъан эдиле бу къанлы  сермешде жаралы болгъан таулу жашны…

Ол Микоян шахарда госпитальда майны ахырына дери жатады. Жарасындан иги да сау болгъунчу, аны Георгиевск шахаргъа, аскер бёлюмле къураучу  пунктха жибередиле. Андан а сапёргъа  юйренирге Мцхети шахаргъа иедиле. Аланы  юйретген инструктор: «Сапёр жаланда бир кере жангылады»,- деген сёзлени терк-терк къатлаучу эди.

Аланы тюзлюклерине Аскербий кёп кере тюшюннгенди. Алты айны ичинде пехотагъа, танклагъа  къажау  салыныучу  минала эм башха чачдырыучу затла  къалай хазырланылгъанларын, орнатылгъанларын, жерлериннгенлерин, салыннган жерлеринден чачмай аланы къалай къурутургъа боллугъун жик-жиги бла билип чыкъгъанды.

Усталыкъларын а Шимал - Кавказны республикаларын гитлерчи аскерле салып кетген миналадан  тазалауда сынайдыла. Алай бла 1942 жылны май айыны ахыр кюнлеринден башлап 1944 жылны январь айына дери 880-чи полкну сапёрларыны къауумунда болуп, Аскербий, алгъа баргъан Къызыл Аскерни бёлюмлерине жол ача, нёгерлери бла бирге мингле бла адамланы ёлюмден сакълагъанды. «Инструкторну айтханын бир заманда унутмагъанма, бармакъларым бла минагъа тийип башлагъанлай окъуна, дыркъ деп эсиме тюшюп, аны огъурлу сыфаты кёз аллыма келип къала эди»,-деп эсгергенди ол.

Баргъаны боллукъду.