«Сабийлени бла ана тилин сюйюу къаты байламлыдыла»

Устаз Къартлыкъланы Магометни къызы Сафият педагогикагъа келгенли 40 жылдан атлагъанды. Шёндю ол Нальчикни 9-чу номерли школунда малкъар тилден окъута, кёп жылланы ишлейди. Мен аны бла тюбешип, аны классына тебирегенибизде, аллыбызгъа чыкъгъан таулу сабийледен аны аллына чабып келип, къучакъламай къоймагъан хазна жокъ эди.

Кесини биринчи атламларын ол Лашкутаны школунда этгенди. Келгенлей окъуна, школну ол замандагъы директору Сотталаны Борис жаш специалистге абадан классланы ышанады. Бу усталыкъны сайларгъа уа аны биринчи устазы Отарова Лейля Сейпуевна кёллендиргенди.

- Манга хали бла, къылыгъы бла, сабийлеге сёлешиую бла да андан ариу адам жокъ эди. Аны себепли сабий кюнлеримден башлап аныча устаз болургъа сюе эдим. Алай, ол тёлюге жетерге бизге къайда. Бир заманда ауазын кётюрюп эшитмегенме аны, - дейди Сафият Магомедовна.

Устазлыкъны сайлагъан адам сабийлени сюерге керекди. Ансыз иш бармазлыгъы хакъды. Мени жигитим да бу сёзле тюз сёзле болгъанларын чертеди:

- Анам былай айтыучу эди: «Сен башхаланыкъыланы асыры сюйюп, мени сабийлерим деп айланнгандан, Аллах санга ала да жетиширикдиле деп, андан сабий бермегенди...» Кетиси бла да, бюгюннге дери окъуучуларым бла арам бек игиди. 1081 жылда Лашкутаны орта школуна келгенимде, манга не жаны бла да къыйын, низамсыз классны берген эдиле. Ала бла болмагъанча тынч бир тил табалгъаным директорубузну бек сейир этдирген эди. Бюгюнлюкде да анабыз, дейдиле ала манга. Эсимдеди, биринчи Чечен уруш башланнганда милицияда ишлеген ол классдан Толгъурланы жашлары ары тебирегенинде, мени сыйлап, саламлашыргъа келген эди.

Сафият Магомедовнаны окъуучуларындан бири замансыз жоюлгъан журналист Геккиланы Казбек эди. Устаз аны юсюнден мудахлы уллу жылыу бла эсгергенди.

Устаз бла энчи окъуучуланы халлерини юслеринден да сёлешгенбиз. Ол чертгеннге кёре, сабийле бек тюрленнгендиле. Алгъын ачыкъ эдиле, окъургъа да бегирек сюе эдиле. Шёндю уа окъугъан окъуйду, къалгъанла уа къайгъыргъан да этмейдиле.

- Билемисиз, былайда бир затны белгилерге сюеме. Ана тилни окъуу сабийледен угъай, ата-аналадан къалады. Ма мында, кёз аллымда болгъан бир юлгю. Малкъар тилден асламлы группагъа жюрюп тургъан бир жашчыгъым бир кюн келип, ата-анасы аны башхагъа кёчюрюрге сюйгенлерин айтады. Ол а кеси кёчерге сюймегенин билдиргенди. «Анам тилни билмейди, атамы уа мени бла дерслени этерге заманы жокъду», -деп жарсыгъанды. Не этериксе, жапсарыргъа кюрешип ашырдым. Халкъыбызда жюрюген «Метеке къабындан жийиргеннгенлей» деген сёз аламат тап келишеди ма быллайлагъа. Неге керекди малкъар тил сабийиме, дегенни эшитсем а, жюрегиме бичакъ ургъанча болама, - дейди устаз.

Бу болумну эсге ала, ушакъ нёгерим бла сабийледе ёз тилибизге сейирни къалай бла къозгъаргъа боллугъуну юсюнден да сёлешгенбиз. Аны оюмуна кёре, окъутууну оюн халда бардырсанг, аны хайыры улуду. Къысха, къатлап-къатлап айтылгъан назмучукъла эсде бек иги къаладыла. Андан тышында алып къарасакъ, жырла. Жырларгъа сабийле бек сюедиле.

- Сёз ючюн, биринчи  классым дерсни ахырында «Минги тауну» жырларгъа бек ёчдюле. Тепсерге сюйгенле да бардыла. Ма алай бла кюрешеме. Быйылгъы биринчи классда таулу сабийле аслам болгъанлары къууандырады. Башхалада уа бир-эки классны бирикдирип дерс берирге да тюшеди. Дагъыда малкъар къатышлары болгъан къабартылы сабийледен да бизни тилни сайлап келгенле да бардыла, - дейди ол.

Къартлыкъланы Сафият бла дерслик китапланы юслеринден да сёлешмей болмагъанбыз. Аны оюмуна кёре, малкъар тилден жарашдырылгъан китапладан ол белгили алимибиз Будайланы Ахмат жарашдыргъаннга жетген харфлыкъ алыкъын басмадан чыкъмагъанды.

- Бир жол жангы чыкъгъан китаплагъа къарап, кёз къарамымы айтырымы излеген эдиле. Тилеклерин толтуруп, оюмуму айтама. Сора адабиятдан китапладан бирин жарашдыргъан Бегийланы Абдуллах, жазгъанымы окъуп, сёлешип, бир къауум затны юсюнден кёз къарамымы эсге алып, китапдан бир къауум затны кетерген эди. Сау болсун. Сабийни окъурун сюйген, китапха аны жыл санына ауур боллукъ затны салыргъа керекмейди. Сёз ючюн, 2 классда окъугъанлагъа нарт таурухладан бир уллу кесекни салыргъа керекмейди. Ол аны ангылагъан этген угъай да, ахырына дери окъуна окъуяллыкъ тюйюлдю, - деп белгилегенди устаз.

Ол айтхан бек тюздю. Дагъыда, мен оюм этгенден, бу затха ол да  ыразыды, дерслик китапланы басмадан чыгъарырдан алгъа, бир къауум сынамлы устазланы аны бла шагъырей этип, айтханларын эсге алыргъа керекди. Бюгюнлюкде малкъар тилден жарашдырылгъанладан а ол башланнган къауумлагъа деп филология илмуланы кандидаты эм устаз къызыбыз Бийчеккуланы Танзиляныкъын санайды.

Окъуу жыл бошалып, жаз солуу кюнле жууукълашып келедиле. Устаз а ол  кезиуде сабийлеге бек тансыкъ болуучусуну юсюнден уялмай айтады. Ма жюрегинде аллай сезимле жашагъан адам болалады чынтты устаз. Мени жигитим а анга аламат юлгюдю.